Marcin Ponewczyński 1. Wstęp
3. Blok równań popytu modelu IMPEC
Budowa bazy danych była tylko etapem wstępnym przy konstrukcji bloku równań po-pytu na potrzeby wielosektorowego modelu gospodarki Polski IMPEC, choć jak się okazało etap ten był bardzo pracochłonny i wiązał się z przezwyciężeniem wielu trudności. Kolejnym etapem jest oszacowanie równań popytu przy wykorzystaniu modelu PADS (por. Ponew-czyński 2005b) a ostatnim etapem prac związanych z implementacją bloku równań popytu do modelu IMPEC jest konstrukcja tzw. macierzy konwersji. Macierz ta alokuje dobra i usługi konsumowane w GD do sektorów produkcji, które je wytwarzają. Rozmiary tej macierzy za-leżą od poziomu dezagregacji spożycia indywidualnego GD oraz ilości wyróżnionych sekto-rów produkcji. Obecnie prowadzone prace nad modelem IMPEC zmierzają do wyróżnienia możliwie dużej ilości sektorów. Po stronie produkcji model IMPEC wyróżnia w obecnej wersji 37 sektorów (por. Boratyński 2005).
9 Przykładem są np. wyszczególnione w USA wydatki na transport lotniczy, opłaty za drogi, mosty i tunele czy wydatki na broń i amunicję. W przypadku Polski, pierwsza kategoria jest wyszczególniona na najniższym poziomie 6-cyfrowym COICOP, lecz jej udział w spożyciu jest znikomy, zaś dwie pozostałe nie są w ogóle oddzielnymi kategoriami. Z kolei w japońskiej klasyfikacji wyróżnia się kilka rodzajów ryżu, a w Polskim COICOP jest tylko jedna kategoria – ryż.
3.1. Budowa macierzy konwersji
Podczas konstrukcji macierzy konwersji korzystano z Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług (PKWiU), która wyszczególnia wszystkie wyroby i usługi według sektorów produkcji wytwarzających je. Przy alokacji poszczególnych kategorii spożycia lub ich frakcji przydatne okazały się również dokładne dane z badań BGD na poziomie 6-cio cyfrowym klasyfikacji COICOP/HBS oraz szczegółowe instrukcje opisujące jakie towary i usługi wchodzą w skład danej kategorii. Pozwoliły one określić w jakiej proporcji przypisać produkty i usługi wcho-dzące w skład danej kategorii spożycia do poszczególnych sektorów produkcji.
Powstałą w ten sposób macierz należy poddać obróbce polegającej na zbilansowaniu otrzymanych w wyniku alokacji wartości spożycia GD według sektorów produkcji z warto-ściami pochodzącymi z rachunków narodowych. Jest to konieczne ponieważ opisana metoda konstrukcji macierzy konwersji nie zapewni zbilansowania spożycia według kategorii i we-dług sektorów. Do zbilansowania spożycia wewe-dług sektorów wykorzystuje się metodę RAS (por. np. Tomaszewicz 1994). Wyniki obliczeń przedstawia poniższa Tabela 2.
Oznaczenia kategorii spożycia użyte w Tabeli 2
RMK Ryż, makaron, kasza i płatki
P Pieczywo
MCz Mięso "czerwone" DiP Drób i podroby
WiK Wędliny i przetwory mięsne
R Ryby
MiS Mleko i śmietana
S Sery
J Jaja
OT Oleje i pozostałe tłuszcze
Ow Owoce
Warz Warzywa Ziem Ziemniaki
CiPOZ Cukier, miód, słodycze, ciasta, mąka KHK Kawa, herbata, kakao
Wmin Wody mineralne, soki i inne Alk Wyroby spirytusowe, likiery, wina
Piw Piwo
T Tytoń
OiOm Odzież i obuwie męskie OiOd Odzież i obuwie damskie OiOn Odzież i obuwie dziecięce
UOiO Usługi i dodatki odzież. i obuwnicze NM Najem mieszkania
KM Konserwacja mieszkania MEB Meble, dywany i inne ST Sprzęt techniczny
RWYP Pozostałe wyposażenie mieszkania EE Energia elektryczna
PNE Pozostałe nośniki energii ZOS Zdrowie i opieka socjalna STR Środki transportu
ESTR Eksploatacja środków transportu UTR Usługi transportowe
L Łączność
SKiR Sprzęt w zakresie kultury i rekreacji UKiR Usługi w zakresie kultury i rekreacji G Gazety, czasopisma i książki TUR Turystyka
E Edukacja
RiH Restauracje i hotele HO Higiena osobista POZ Pozostałe wydatki
73
Objaśnienia: Wartości w procentach. 0,0 oznacza udział mniejszy od 0,05%. Źródło: Opracowanie własne
Kategorie spożycia RM P MC Di Wi R Mi S OT Ow Wa Zi Ci P KH Wm Al Pi T Oi Oi Oi UOi NM KM ME ST RW EE PN ZO STR ES UT L SK UK G TU E Ri HO PO Sektory produkcji 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 1 Produkty rolnictwa i leśnictwa 0,0 0,3 0,2 0,2 0,5 1,1 0,1 84,7 0,2 75,9 26,7 42,4 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0
2 Produkty rybołówstwa 0,0 1,8
3 Produkty górnictwa i kopalnictwa 0,0 6,9 0,0
4 Produkty spożywcze i napoje 100,0 99,7 99,8 99,8 99,5 100,0 98,9 99,9 15,3 99,8 24,1 73,3 57,6 99,8 100,0 100,0 100,0 100,0
5 Wyroby tytoniowe 96,8 0,0
6 Wyroby włókiennicze 28,7 24,8 31,5 0,8 7,3 0,0 0,1 0,0
7 Odzież i wyroby futrzarskie 20,6 18,2 23,9
8 Skóry i wyroby ze skór 21,9 20,1 28,4 0,1
9 Drewno i wyroby z drewna 4,2 0,0 0,0
10 Papier i wyroby z papieru 3,2 11,4 5,3
11 Druki i nośniki informacji 29,8 88,6
12 Koks i przetwory ropy naft. 0,0 53,8
13 Chemikalia i wyroby chemicz. 21,5 5,0 0,0 54,3 5,9
14 Wyr. z gumy i tworzyw sztucz. 4,4 0,9
15 Wyr. z pozost. surow. niemet. 9,2 0,0
16 Metale 0,2 0,0
17 Wyroby metalowe gotowe 0,9 13,4
18 Maszyny i urządzenia 7,2 26,1 0,2
19 Maszyny biurowe i komputery 0,0 14,3
20 Maszyny i aparatura elektrycz. 5,4 16,9 0,1
21 Sprzęt rtv i telekom. 52,5 19,6
22 Instr. medyczne, precyzyjne 5,9 0,4
23 Pojazdy mechaniczne 80,3 28,0
24 Sprzęt transportowy pozostały 7,6 2,7
25 Meble i produkty pozostałe 74,1 21,6
26 Usł. odzysk.mater.z odpadów
27 Energia elektr., gaz, woda 26,4 100,0 0,0
28 Roboty budowlane 45,7 0,0
29 Handel i naprawy 28,8 36,9 16,3 20,3 13,2 57,0 71,7 23,2 12,1 15,5 4,2 14,1 75,5 0,7 1,5
30 Usługi hoteli i restauracji 19,6 59,6
31 Usługi transportowe 98,2 43,3 4,9
32 Usługi pośredn. finans. 8,7 77,7
33 Usł. zw. z dział. gosp. i nieruchom. 72,6 1,4 39,7 14,4
34 Usługi administracji publ. 1,8 31,7 0,0 0,0
35 Usługi edukacji 38,8 0,0
36 Usługi ochrony zdrowia 16,6 0,0
Prezentowana macierz konwersji dotyczy roku 2000. Każdy element macierzy mówi ja-ka część danej ja-kategorii spożycia dostarczana jest przez poszczególne sektory produkcji. Ma-cierz konwersji wykorzystuje się w modelu IMPEC według następującej formuły:
k
s PCE
PCE =Β⋅ gdzie:
– PCEs – wektor spożycia indywidualnego GD według sektorów,
– PCEk – wektor spożycia indywidualnego GD według kategorii,
– B – macierz konwersji.
Wektor PCEs jest jedną ze składowych popytu finalnego Y, który w modelu IMPEC
wyznacza produkcję globalną zgodnie z formułą Leontiefa:
Y X A
X = ⋅ +
gdzie:
X – wektor sektorowych produkcji globalnych,
A – macierz współczynników bezpośrednich nakładów materiałochłonności, Y – macierz popytu finalnego.
W projekcjach modelu PADS (Ponewczyński 2005a) przyjęto założenie, że blok popytu jest postrekurencyjny w stosunku do modelu IMPEC. Włączenie zbilansowanego bloku kon-sumpcji do modelu IMPEC oznacza domknięcie dwóch sprzężeń zwrotnych, które są bardzo istotne z punktu widzenia modelowania gospodarki narodowej. Pierwsze z nich wiedzie od pro-dukcji do konsumpcji GD. Drugie dotyczy powiązania sfery realnej i nominalnej modelu: wiel-kość produkcji wpływa na koszty jednostkowe, a te poprzez ceny na konsumpcję GD. Oznacza to, że po włączeniu bloku konsumpcji do modelu IMPEC trzeba dokonać weryfikacji zachowa-nia się równań tego bloku w kontekście pozostałych równań modelu gospodarki.
Jak widać macierz konwersji jest istotnym elementem modelu IMPEC a sposób jej two-rzenia opiera się w dużej mierze na „grubych” szacunkach, co pozostawia wiele do życzenia. Jest to jak dotąd jedyny sposób na połączenie sektorów produkcji z sektorami konsumpcji. Dlatego korzystne z punktu widzenia badań nad modelem IMPEC byłoby podjęcie prac przez GUS nad budową macierzy konwersji lub innych narzędzi „łączących” klasyfikację COICOP z klasyfikacją PKWiU ułatwiających budowę takiej macierzy.
Zakończenie
W niniejszym opracowaniu przedstawiliśmy jakie przeszkody należy pokonać przy budowie bazy danych na potrzeby modelowania bloku równań popytu modelu IMPEC. Problemy te są z pewnością bardziej uniwersalne i dotyczą również wielu innych badaczy wykorzystujących dane statyczne. Trudności związane ze zdobyciem odpowiednich danych wynikają w szczególności z:
− braku odpowiednio zdezagregowanych danych statycznych w publikacjach GUS, − utrudnionym dostępem lub jego brakiem do niepublikowanych przez GUS danych, − zmieniającymi się w czasie klasyfikacjami oraz metodologiami,
− szybkim zaprzestawaniem kontynuowania starych klasyfikacji i metodologii.
Wszystkie te problemy wymuszają znaczne nakłady pracy na budowanie baz danych, które z przyczyn niezależnych od ich twórców musza powstawać przy wykorzystywaniu intu-icji, przyjmowaniu różnych założeń, a w najlepszym wypadku szacunków. W wyniku takich zabiegów bazy danych obarczone są pewnymi błędami co nie pozostaje również bez wpływu na wyniki prowadzonych badań. Celem poprawy jakości wyników badań, w szczególności badań nad blokiem równań popytu modelu IMPEC niezbędne są:
− dostęp do wysoce zdezagregowanych danych o spożyciu indywidualnym z dochodów osobistych gospodarstw domowych w rachunkach narodowych wyróżniających co najmniej oznaczone trzycyfrowo grupy klasyfikacji COICOP, (prezentacja na poziomie dwucyfrowym – działy – jest niewystarczająca),
− dostęp do deflatorów spożycia (indeksów cen) dla wszystkich prezentowanych kategorii spożycia w rachunkach narodowych,
− kontynuowanie zmienionych klasyfikacji przez co najmniej kilka lat co umożliwia „wygładzanie” danych w latach przejściowych,
− opracowanie macierzy konwersji łączącej sektory produkcji z sektorami popytu.
Opisana w niniejszym artykule baza danych obejmuje lata 1980-2001. Oznacza to, iż zbliża się czas jej aktualizacji. Uwzględnienie wyżej wymienionych postulatów ułatwi pracę nad jej aktualizacją dzięki czemu możliwe będzie m.in. zweryfikowanie prognoz spożycia obliczonych przy wykorzystaniu modelu PADS (Ponewczyński 2005a). Nową jakością przy budowie bloku równań popytu modelu IMPEC byłaby możliwość wykorzystania skonstru-owanej przez GUS macierzy konwersji.
Bibliografia
Almon C. 1979. A System of Consumption Functions and its Estimation for Belgium. Southern econometric Journal. vol. 46. no. 1. July. s. 85–106.
Almon C. 1996. A Perhaps Adequate Demand System. Inforum Working Papers No. 96007. (http://inforumweb.umd.edu/Workpaper.html).
Almon C. 1998. A Perhaps Adequate Demand System with Application to France, Italy, Spain and the USA. The 12th Annual I-O Conference Papers http://www.inform.umd.edu/econdata/WorkPaper /IOPAP/symcon4.pdf. Balcerak A., Lipiński Cz., Przybyliński M., Plich M., Tomaszewicz Ł. 1997. The Model IMPEC of the Polish
Economy and the Use for the Analysis of Transformation Processes. W: Proceedings... 1997: 83–102. Bardazzi R., Barnabani M. 2001. A Long-run Disaggregated Cross-section and Time-series Demand System: an
Application to Italy. Economic System Research. Vol. 13. nr 4. s. 365-389.
Boratyński J. 2005. SNA Based Model of Income Distribution. W: Modelling Economies In Transition 2004. AMFET. Łódź 2005.
Economic Systems Research. 1991. vol. 3, No. 1 – numer w całości poświęcony modelom typu IFORUM. Grassini M. (red.) 2000. Contributions on Multisectoral Modelling. Volume 1. Dipartimento Di Studi Sullo Stato
Universita' Di Firenze. Centro Editoriale Toscano.
GUS. 2001a. Budżety Gospodarstw Domowych w 2001 r. GUS, Warszawa.
Orłowski W.M., Tomaszewicz Ł., 1991. The INFORUM Model of the Polish Economy. W: Economic System Research. vol. 3. no. 1. s. 85–92.
Plich M. 2000. System of Demand Functions for Poland – New Estimates. W: Proceedings of AMFET'99 Conference – Modelling Economies in Transition, Absolwent, Łódź: 161–185.
Plich M. 2002. Budowa i zastosowanie wielosektorowych modeli ekonomiczno-ekologicznych. Wydawnictwo UŁ, Łódź.
Plich M., Ponewczyński M. 2004a. Bank danych do modelu IMPEC – dezagregacja spożycia z dochodów osobistych ludności. Wydawnictwo UŁ, Łódź.
Plich M., Ponewczyński M. 2004b. Ewolucja struktury spożycia gospodarstw domowych w Polsce w okresie transformacji systemowej. W: Systemy gospodarcze i ich ewolucja. Kraje postsocjalistyczne. Wisła 17–19 czerwca 2004. W druku.
Ponewczyński M. 2005a. Analiza wydatków gospodarstw domowych w Polsce w oparciu o kompletny model popytu. Rozprawa doktorska. Maszynopis powielony.
Ponewczyński M. 2005b. Consumption in the IMPEC Model with Application of the Perhaps Adequate Demand System – New Results. W: Modelling Economies In Transition 2004. AMFET. Łódź 2005.
Proceedings of the 3rd World INFORUM Conference, 1997. Absolwent, Łódź.
Rainer R. 1997. Basic principles for development of correspondence tables: linking the CPC Version 1.0 to COICOP. Austrian Central Statistical Office.
Shengchu P. (red.), 2002. INFORUM Model: Modeling and Applications. Proceedings of the 7th World INFORUM Conference. China Financial and Economic Publishing House. Beijing.
Suchecki B. 2006. Kompletne modele popytu. PWE, Warszawa. Tomaszewicz Ł. 1994. Metody analizy Input-Output. PWE, Warszawa.