Wśród stowarzyszeń religijnych należy wyróżnić bractwa, jako że miały określony status prawny i zadania. Bractwa były erygo-wane formalnym dekretem władz kościelnych (diecezjalnych lub zakonnych) i podlegały ich zwierzchnictwu. Posiadały osobowość prawną, własną administrację i statuty regulujące ich strukturę organizacyjną, charakter, jak również cele i sposoby ich osiągnię-cia. Zrzeszały przeważnie ludzi świeckich, bez różnicy stanu, wie-ku i płci. W przeciwieństwie do kongregacji zakonnych, członkowie bractw nie składali ślubów i nie byli zobowiązani do codziennego życia we wspólnotach. Stowarzyszenia brackie miały w kościołach własne kaplice lub ołtarze z osobnym uposażeniem, aparatami i sprzętami kościelnymi. Głównym ich celem było propagowanie i rozwijanie kultu Osób Boskich, Najświętszej Maryi Panny lub wybranych świętych, pogłębianie religijności członków bractwa oraz działalność charytatywna w stosunku do ludzi ubogich,
cho-rych i potrzebujących pomocy materialnej259.
A oto, jak obowiązki bractw pojmował w 1865 r. Konsystorz Kielecki: „Ustawy [...] bractw streszczają się w dwóch głównych punktach: w życiu pobożnym i moralnym, do jakiego członkowie są zobowiązani i niesienia pomocy kościołowi w dostarczaniu świa-tła dla opalania niektórych ołtarzy lub dla dodania wspaniałości obrzędom podczas znaczniejszych uroczystości; wreszcie bractwa bywają ze światłem na pogrzebach, modlą się za spokój duszy, szczególnie za będących w tym bractwie [...] przy tym członkowie zobowiązani są do odmawiania pacierzy, jak na przykład koronki, różańca świętego lub innych modłów, asystowania podczas Mszy św. w niedziele i inne uroczystości ze świecami gorejącymi w ręku
od Sanctus do końca Mszy św., śpiewania pieśni w kościele”260.
259 K. Kuźmak, Bractwa kościelne, konfraternia, [w:] Encyklopedia katolicka, t. II, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszczyk, Z. Sułowski, Lublin 1976, k. 1014–1016; Bractwo, [w:] Encyklopedia powszechna, t. IV, wyd. S. Orgelbrand, Warszawa 1860, s. 248–250.
260 Cyt. za: D. Olszewski, Bractwa religijne w diecezji kieleckiej w XIX w., [w:] Ojczyzna i wolność. Prace ofiarowane profesorowi Janowi Ziółkowi w
siedemdzie-Dokumentacja źródłowa dotycząca działalności wspólnot reli-gijnych w parafii rembieskiej jest niezwykle uboga. Wynika z niej, że przez cały badany okres przy kościele pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła nie było ani jednego bractwa religijnego. W protoko-le wizytacji dziekańskiej z 1875 r. czytamy: „Bractwa nie ma żad-nego, jest tylko stowarzyszenie, które rocznie wpłaca pewną kwotę do kościoła – na światło – a imiona i nazwiska należących do tego stowarzyszenia zaciągnięte są do oddzielnej księgi, która zostaje
pod wyłącznym nadzorem miejscowego administratora parafii”261.
Jak się nazywało owe „stowarzyszenie”, niepodobna jednak stwier-dzić. Z kolei w 1888 r. ks. Ludwik Tymowski informował Konsy-storz Kielecki, „iż w parafii Rembieszyce żadnych bractw ani sto-warzyszeń nie ma – zastałem tylko przy objęciu w zarząd parafii zwyczaj, iż zbierana jest offerta na tackę w czasie nabożeństwa w dni niedzielne i świąteczne przez włościan i takowa składa się do skarbonki zamykanej na dwa klucze, z których jeden jest w ręku proboszcza, a drugi u tak zwanego cechmistrza – co kwartał jest otwierana i pieniądze w obecności cechmistrza i dwóch gospodarzy przerachowane. Offerta ta używana jest na zakupienie światła również na kupowanie lamp do kościoła, jako też w razie potrzeby na pomniejsze reperacje zniszczonych aparatów. Rachunki zostają pod kontrolą rządcy parafii. Ustawy żadnej ani przywilejów nie ma w aktach kościelnych, zastałem tylko taki zwyczaj, który istnieje
od niepamiętnych czasów i ten trwa dotąd”262.
siątą rocznicę urodzin, red. A. Barańska, M. Matwiejczyk, E.M. Ziółek, Lublin 2000, s. 139.
261 Sprawozdanie z wizytacji odbytej przez dziekana dekanatu andrzejow-skiego w parafii Rembieszyce w r. 1875, ADK, Wizytacje dziekańskie 1870–1897, sygn. OD-5/34, k. 45v. O braku bractw w parafii rembieskiej w pierwszych dzie-sięcioleciach XIX w. informują następujące źródła: Wykaz bractw w dekanacie kieleckim z 1833 r., ADK, Akta bractw 1833–1893, sygn. OZ-A/1, k. 18v–19, 37v–38; Raport dziekana dekanatu kieleckiego w sprawie bractw i konfraterni z 1840 r., ibidem, k. 50–51v; Wiadomości o bractwach istniejących przy kościołach Dekanatu Jędrzejowskiego, Dzierzgowskiego i Kurzelowskiego w diecezji Kielecko- -Krakowskiej położonych w 1866 r. sporządzonych, ibidem, k. 394v–395. Dodajmy tyko, że w 1866 r. parafia Rembieszyce była jedną z pięciu parafii w dekanacie kieleckim (na 15 istniejących), w których nie było żadnego bractwa religijnego. Por. Wiadomości o bractwach istniejących przy kościołach Dekanatu Jędrzejow-skiego… w 1866 r., ibidem, k. 391v–396; oraz Wiadomości o bractwach istnieją-cych przy kościołach Diecezji Kielecko-Krakowskiej w r. 1866 sporządzone, ibidem, k. 399–402.
262 Ks. L. Tymowski do Konsystorza Kieleckiego, Rembieszyce 7 (19) VI 1888, ADK, Zbiór dokumentów, sygn. II PR-IV/1, k. 104.
Rozdział II 161
24. Akt erekcji Trzeciego Zakonu w parafii Rembieszyce, 1931 r. Źródło: APR, Akta bractw 1907–1938, sygn. OZ-A/3, k. 324.
W 1916 r. ks. Stefan Kempa podjął starania mające na celu ożywienie życia religijnego w parafii. Powołując się na „zbawienny wpływ”, jaki wywarło na wiernych nabożeństwo do Najświętszego Serca Jezusa, zaprowadzone w czerwcu tego roku, upraszał kon-systorz o zgodę na utworzenie w parafii bractwa Serca Jezusowego i Apostolstwa Modlitwy, jak również ustanowienie w pierwszy pią-tek miesiąca nabożeństwa z wystawieniem Najświętszego
Sakra-mentu263. Niestety, ubóstwo dokumentacji źródłowej nie pozwala
stwierdzić, na ile – i czy w ogóle – jego zabiegi uwieńczone zostały sukcesem.
W odrodzonej Polsce przy kościele pw. Świętych Apostołów Pio-tra i Pawła powołano do życia kilka stowarzyszeń kościelnych, któ-re stanowiły odpowiedź na rodzące się potrzeby któ-religijne miejsco-wej społeczności. Były to: stowarzyszenie Żymiejsco-wej Róży, Trzeci Zakon (tercjarstwo), Apostolstwo Modlitwy, Krucjata Eucharystyczna, „Ca-ritas” i Akcja Katolicka. Spośród wymienionych, największą popu-larnością wśród parafian cieszyła się Żywa Róża, określana po-tocznie kołami różańcowymi. Należy tu wyjaśnić, że Żywy Różaniec powstał we Francji w 1825 r. Jego założycielką była bł. Paulina
Maria Jaricot (1799–1862)264. Pragnąc spopularyzować praktykę
odmawiania różańca, nakłoniła ona kilka osób z najbliższego oto-czenia do odmawiania codziennie przynajmniej jednego dziesiątka różańcowego. Następnie zebrała razem piętnaście osób i rozdzieliła pomiędzy nich piętnaście tajemnic. W ten sposób doprowadziła do tego, że co dzień odmawiany był cały różaniec. Ponieważ każda oso-ba przedstawiała jedną tajemnicę, a wszystkie razem tworzyły cały
różaniec, stąd powstała nazwa Żywej Róży lub Żywego Różańca265.
W 1936 r. Żywa Róża liczyła w parafii rembieskiej siedem kół niewiast, czyli ogółem 105 sióstr266. Trzy lata później, w 1939 r., składała się z jednego koła mężczyzn, siedmiu kół matek i trzech
kół dziewcząt267. W czasie niemieckiej okupacji działalność tego
263 Ks. S. Kempa do Konsystorza Kieleckiego, Rembieszyce 1 VII 1916, Akta konsystorskie 1818–1938, sygn. PR-6/2, ADK, k. 420.
264 A. Kurek, Jaricot Pauline Marie, [w:] Encyklopedia katolicka, t. VII, red. S. Wielgus i in., Lublin 1997, s. 1035.
265 ABC chrześcijanina. Mały słownik, red. S. Zalewski, Warszawa 1999, s. 191.
266 Statystyka parafii z 1936 r., Akta D.J.A.K. Dekanat małogoski 1931– 1939, sygn. OZ–6/24, ADK, k. 84.
267 Protokół wizytacji dziekańskiej z 1939 r., Akta kurialne. Wizytacje dzie-kańskie 1939, sygn. OD-5/38, k. 196v.
Rozdział II 163
stowarzyszenia nieco osłabła268, jednak po wojnie nastąpił
wydat-ny wzrost liczby jego członków. Z protokołów wizytacji pasterskich wynika, że w 1946 r. istniało w parafii 15 kółek różańcowych, w tym pięć mężatek, siedem dziewcząt i po jednym kole ojców,
młodzieńców oraz dzieci szkolnych269. W roku następnym ich
licz-ba zwiększyła się do 20 (dwa koła ojców, siedem matek, tyle samo
młodzieńców i sześć dzieci szkolnych)270. Ostatnie dane, jakimi
dysponujemy, pochodzą z roku 1948. Wynika z nich, że w parafii działało 29 kół różańcowych, które zrzeszały łącznie 435 osób. W tej liczbie było 30 mężczyzn (dwa koła), 105 mężatek (siedem kół), po tyle samo młodzieży męskiej i żeńskiej oraz 90 dzieci szkolnych (sześć kół)271.
Drugą organizacją religijną w parafii, która swój początek wzięła w latach trzydziestych ubiegłego stulecia, było tercjarstwo. Stowarzyszenie to, nazywane także Trzecim Zakonem, jest jedną z najstarszych organizacji religijnych zrzeszających katolików świeckich, związaną z określonym zakonem. Jego członkowie, choć prowadzą życie ascetyczne i kierują się surową obyczajowością, nie są zobowiązani do przebywania w klasztorze i składania ślubów zakonnych. Przy kościele pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła tercjarstwo zostało erygowane w 1931 r. pod obediencją ojców bernardynów. Nie udało się ustalić, ilu członków zrzeszało w po-czątkowym okresie istnienia, ani kto do niego należał. Wiadomo jedynie, że jednym z braci był Stanisław Konieczny z Woli Tesse-rowej, lat 33, o czym wspominał ks. Adam Stala w liście do kurii
biskupiej z kwietnia 1932 r.272 W 1936 r. było ogółem trzech
ter-cjarzy. Dwa lata później odnotowano tylko jednego brata273. W
268 W 1945 r. Żywa Róża liczyła ogółem dziewięć kół. W tej liczbie były trzy kółka matek, trzy ojców i tyle samo młodzieży męskiej. Protokół wizytacji dzie-kańskiej za rok 1945, Akta kurialne. Protokoły wizytacji dziekańskich 1945, sygn. OD-5/46, k. 319.
269 Protokół wizytacji dziekańskiej za rok 1946, ADK, Akta kurialne. Protoko-ły wizytacji dziekańskich 1946, sygn. OD-5/46, k. 319.
270 Protokół wizytacji dziekańskiej za rok 1947, ibidem, Akta kurialne. Proto-koły wizytacji dziekańskich 1947, sygn. OD-5/48, k. 320.
271 Akta wizytacji dziekańskiej za rok 1948, ibidem, Akta kurialne. Protokoły wizytacji dziekańskich 1948, sygn. OD-5/49, k. 302.
272 Ks. A. Stala do kieleckiej kurii biskupiej, Rembieszyce 26 IV 1932, ADK, Akta D.J.A.K. Dekanat małogoski 1931–1939, sygn. OZ-6/24, k. 294.
273 Statystyka parafii z 1936 r., ibidem, k. 84; Protokół wizytacji dziekańskiej z 1939 r., ADK, Akta kurialne. Wizytacje dziekańskie 1939, sygn. OD-5/38, k. 196v.
runkach wojennych stowarzyszenie zaprzestało działalności, odro-dziło się jednak w niepodległej Polsce (1947 r.). Początkowo zrze-szało sześć osób, w tym jednego ojca, jedną pannę i cztery matki. W 1948 r. składało się natomiast z ośmiu osób – dwóch ojców,
czterech matek, jednego młodzieńca i jednej panny274.
W tym samym roku co tercjarstwo, przy kościele pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła powołano do życia Apostolstwo
Modli-twy275 – stowarzyszenie ku czci Najświętszego Serca Jezusowego,
założone i kierowane przez jezuitów, którego członkowie zobowią-zani są do ofiarowania modlitwy, radości i trosk życia codziennego, a także wszystkich wykonywanych przez siebie prac na rzecz wy-znaczonych co miesiąc przez papieża intencji ogólnych i misyjnych. Pierwsze tego typu organizacje powstały na ziemiach polskich w latach sześćdziesiątych XIX w., z uwagi jednak na zakazy carskie na terenie diecezji kieleckiej rozwinęły się dopiero po 1915 r.276 W okresie międzywojennym Apostolstwo Modlitwy objęło swym zasięgiem dwie spośród ośmiu parafii dekanatu małogoskiego (Złotniki i Rembieszyce)277. Brak jest informacji na temat działal-ności tego stowarzyszenia na terenie omawianej tu parafii.
Działalność Apostolstwa Modlitwy dała w parafii rembieskiej początek młodzieżowej Krucjacie Eucharystycznej, założonej naj-prawdopodobniej w 1947 r. Zadaniem tego stowarzyszenia katolic-kiego było wychowywanie dzieci w duchu wiary i przysposabianie ich do aktywnej roli w życiu religijnym i społecznym. Środkiem do osiągnięcia tego celu miało być budzenie i podtrzymywanie u dziec-ka szczerej wiary w obecność Chrystusa w Najświętszym Sakra-mencie, głównie przez nabożeństwo do Najświętszego Serca
274 Protokoły wizytacji dziekańskiej za lata 1947–1948, ADK, Akta kurialne. Protokoły wizytacji dziekańskich 1947, sygn. OD-5/48, k. 320; ibidem, Akta ku-rialne. Protokoły wizytacji dziekańskich 1948, sygn. OD-5/49, k. 302.
275 Por. np. Raporty wizyt dziekańskich z lat 1947–1948, ADK, Akta kurial-ne. Protokoły wizytacji dziekańskich 1947, sygn. OD-5/48, k. 320; ibidem, Akta kurialne. Protokoły wizytacji dziekańskich 1948, sygn. OD-5/49, k. 302. Według innych źródeł, Apostolstwo Modlitwy istniało w parafii rembieskiej już w 1926 r. Por. Wykaz bractw i stowarzyszeń w parafii Rembieszyce w 1926 r., ADK, Akta bractw 1907–1938, sygn. OZ-A/3, k. 221.
276 L. Grzebień, Apostolstwo Modlitwy, [w:] Encyklopedia katolicka, t. I, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszczyk, Z. Sułowski, Lublin 1973, s. 830.
277 Por. Wykaz bractw i stowarzyszeń religijnych w diecezji kieleckiej z 1926 r., ADK, Akta bractw 1907–1938, sygn. OZ-A/3, k. 217–222; oraz Protokoły o stanie parafii w dekanacie małogoskim z 1936 r., ADK, Akta D.J.A.K. Dekanat małogo-ski 1931–1939, sygn. OZ-6/24, k. 42v, 55, 60v, 71v, 76v, 80v, 84, 92v.
Rozdział II 165
sowego. Do obowiązków członków Krucjaty należało odmawianie przy porannym pacierzu modlitwy Boskie Serce Jezusa, ofiarowa-nie całego dnia Jezusowi przez wstawiennictwo Maryi, spowiedź i komunia święta miesięczna, uczestnictwo w zebraniach,
apostol-stwo wśród otoczenia i prenumerata pisma Krucjaty278. W 1947 r.
organizacja ta zrzeszała w parafii rembieskiej 20 chłopców i 30 dziewczynek, w roku następnym liczyła natomiast o dziesięć
członków więcej (15 chłopców i 45 dziewcząt)279.
Inną organizacją działającą wśród młodzieży było Koło Mini-strantów, zrzeszające chłopców pragnących czynić posługę przy celebracji mszy świętej i sprawowaniu pozostałych sakramentów. Zebrania formacyjne członków obywały się raz w miesiącu, zwykle w pierwszą niedzielę miesiąca. W 1946 r. koło to liczyło 12 osób,
w roku następnym – 30, a w 1948 r. – 20280.
Obok wymienionych, na terenie parafii istniało także Stowa-rzyszenie Dobroczynności „Caritas”, erygowane w 1947 r. zgodnie z poleceniem dziekana małogoskiego, ks. S. Klimaszewkiego. Gro-madziło ono ludzi dobrej woli, którzy pragnęli nieść pomoc mate-rialną osobom biednym i potrzebującym. O działalność tej organi-zacji charytatywnej w Rembieszycach niewiele można powiedzieć.
Wiadomo jedynie, że w 1947 r. liczyła ogółem 15 członków281.
Osobnego omówienia wymaga Stowarzyszenie Polskiej Mło-dzieży Męskiej w Woli Tesserowej, gdyż zachowało się na jego te-mat nieco więcej informacji. Stowarzyszenie zostało powołane do
278 Dodajmy w tym miejscu, że organizacja ta została powołana do życia w 1917 r. we Francji przez Alberta Bessier, a zatwierdzona pięć lat później (1921 r.) przez papieża Benedykta XV. W Polsce pierwsze koła Krucjaty Eucharystycznej założyła w 1925 r. w Pniewach Urszula Ledóchowska. Por. R. Rok, Krucjata Eu-charystyczna, [w:] Encyklopedia katolicka, t. IX, red. A. Bednarek i in., Lublin 2002, s. 1375; W. Dzięcioł, „Krucjata Eucharystyczna” i jej prowadzenie, KPD, 1938, R. XXV, nr 5, s. 158. W diecezji kieleckiej pierwsze koło Krucjaty Euchary-stycznej zostało założone w 1929 r. w Tumlinie. Pięć lat później istniały już 53 koła tego stowarzyszenia, z czego najwięcej, bo aż 9, w Kielcach. ADK, APR, Akta bractw 1907–1938, sygn. OZ-A/3, k. 389–393.
279 Protokoły z wizytacji dziekańskiej za lata 1947–1948, ADK, Akta kurialne. Protokoły wizytacji dziekańskich 1947, sygn. OD-5/48, k. 320; ibidem, Akta ku-rialne. Protokoły wizytacji dziekańskich 1948, sygn. OD-5/49, k. 302.
280 Por. Protokoły z wizytacji dziekańskiej za lata 1946–1948, ADK, Akta ku-rialne. Protokoły wizytacji dziekańskich 1946, sygn. OD-5/47, k. 248; ibidem, Akta kurialne. Protokoły wizytacji dziekańskich 1947, sygn. OD-5/48, k. 320; ibidem, Akta kurialne. Protokoły wizytacji dziekańskich 1948, sygn. OD-5/49, k. 302.
281 Sprawozdanie z wizytacji dziekańskiej za rok 1947, ADK, Akta kurialne. Protokoły wizytacji dziekańskich 1947, sygn. OD-5/48, k. 320v.
życia w grudniu 1931 r. jako oddział Związku Stowarzyszeń
Pol-skiej Młodzieży MęPol-skiej w Kielcach282. Jego patronem z ramienia
władzy duchownej był ówczesny proboszcz, ks. Adam Stala. Zada-niem tej organizacji było wychowywanie religijno-moralne, spo-łeczne i obywatelskie w duchu katolickim i patriotycznym, rozwi-janie zamiłowania dla spraw kultury i sztuki, jak również propa-gowanie wśród młodzieży wychowania fizycznego.
Zebranie organizacyjne Stowarzyszenia odbyło się 2 grudnia 1931 r. Dzięki zachowanemu protokołowi, możemy odtworzyć jego przebieg w najdrobniejszych szczegółach. Zebranie zagaił delegat Związku Ludwik Kowalczewski, który przedstawił przybyłym cele spotkania i wygłosił pogadankę nt. Do czego dąży Stowarzyszenie. W swym przemówieniu Kowalczewski podkreślił znaczenie organi-zacji w życiu wsi. Wskazał na główny jej cel, jakim była praca sa-mokształceniowa, która miała dawać nie tylko „ogładę zewnętrz-ną”, ale także wyrabiać hart ducha. Należy pracować dla dobra kraju ojczystego i utrwalenia na ziemi Królestwa Chrystusowego. Członkowie Stowarzyszenia stać się mają – według słów prelegenta – „Rycerzami Chrystusowej Polski”.
Następnie podjęto uchwałę o powołaniu do życia Stowarzysze-nia Polskiej Młodzieży Męskiej w Woli Tesserowej i sporządzono listę jego członków, na którą wpisało się 20 chłopców. Zapisani wyłonili spośród siebie zarząd w składzie: prezes – Henryk Wójcik, syn Bartłomieja, lat 25; sekretarz – Leon Kaleta, syn Jana, lat 21; skarbnik – Stanisław Konieczny, syn Kazimierza, lat 33; bibliote-karz – Jan Łabęcki, syn Wincentego, lat 23; naczelnik – Jan Stę-pień, syn Jana, lat 24; gospodarz – Stanisław Majchrowski, syn Józefa, lat 21. Wybrano także patronat, którego skład przedstawiał się następująco: prezes – Stanisław Gręda, lat 37, członkowie: Jan Kaleta, lat 52; Ignacy Łabęcki, lat 58; Izydor Wójcik, lat 31; Józef
Majchrowski, lat 37 i Władysław Tkacz, lat 33283. Wszyscy
człon-kowie zarządu i patronatu byli rolnikami.
W dalszej części zebrania uchwalono składkę członkowską w wysokości 30 gr i polecono skarbnikowi, by niezwłocznie
282 Do rejestru oddziałów Stowarzyszenie zostało wpisane w marcu 1932 r. Starosta powiatowy jędrzejowski do Zarządu Stowarzyszeń Polskiej Młodzieży Męskiej w Kielcach, Jędrzejów 29 III 1932, ADK, Parafia Rembieszyce. Korespon-dencja 1925–1934, sygn. OZ-10/215, k. 8.
283 Protokół zebrania organizacyjnego Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej Mę-skiej we wsi Wola Tesserowa... odbytego 2 grudnia 1931 r., ibidem, k. 15–15v. Por. też Lista władz Stowarzyszenia, ibidem, k. 13, 16.
Rozdział II 167
stąpił do jej zebrania. Omówiono kwestię rejestracji nowo utwo-rzonego stowarzyszenia, zaprowadzenia ksiąg abonowania pism organizacyjnych, którymi były „Przyjaciel Młodzieży” i „Kierownik”, a także zorganizowania zespołu konkursowego. Następnie Kowal-czewski nauczył zebranych dwóch piosenek. W wolnych wnio-skach nikt nie zabrał głosu. Zebranie zakończyło się „zachęceniem druhów do pracy dla chwały Boga i potęgi Ojczyzny i odśpiewa-niem Roty”. Kolejne spotkanie wyznaczono na dzień 6 grudnia 1931 r.284
O działalności omawianej tu organizacji nie da się wiele powie-dzieć. Wiadomo jedynie, iż wystawiano sztuki teatralne (pierwsze przedstawienie odbyło się 8 stycznia 1932 r.) i organizowano
zaję-cia z wychowania fizycznego285. Niewielka aktywność
Stowarzysze-nia, jak również rezygnacja Stanisława Grędy z funkcji prezesa,
stały się powodem rozwiązania organizacji w styczniu 1933 r.286
Trudno powiedzieć, czy podobne związki młodzieżowe działały w pozostałych wsiach parafii.
Z tego, co zostało powiedziane, wynika, że większość stowarzy-szeń katolickich działających w parafii rembieskiej wzięła początek w okresie międzywojennym, a tylko nieliczne powstały po 1945 r. Największą popularnością wśród parafian cieszyła się Żywa Róża, która przez cały badany okres liczyła od kilku do kilkudziesięciu kół. Była to zarazem jedyna organizacja, która w warunkach wo-jennych nie zawiesiła swej działalności, przyczyniając się do pogłę-bienia życia religijnego wiernych. Zwraca uwagę fakt, że poza ko-łami różańcowymi istniejące w parafii związki nigdy nie przybrały charakteru masowego, a niektóre z nich, jak Stowarzyszenie Pol-skiej Młodzieży MęPol-skiej w Woli Tesserowej, miały charakter efeme-ryczny. Świadczy to o pewnej obojętności wiernych na sprawy wia-ry, na co zresztą wielokrotnie zwracali uwagę wizytujący parafię duszpasterze, którzy zalecali ożywienie życia religijnego m.in. po-przez zakładanie nowych organizacji. Szczegółowa analiza działal-ności stowarzyszeń katolickich w parafii wymaga dalszych badań historyczno-porównawczych.
284 Protokół zebrania organizacyjnego..., ibidem, k. 15v.
285 ADK, Parafia Rembieszyce. Korespondencja 1925–1934, sygn. OZ-10/215, k. 14.
286 Starosta powiatowy jędrzejowski do Zarządu Stowarzyszeń Polskiej Mło-dzieży Męskiej w Kielcach, Jędrzejów 9 I 1933, ibidem, k. 1; ks. A. Stala do Za-rządu Stowarzyszeń Polskiej Młodzieży Męskiej w Kielcach, ibidem, k. 4.
1
100
Szpital
W XIX w. w parafii Rembieszyce – jak niemal we wszystkich parafiach diecezji krakowskiej – istniał szpital, który pełnił funkcję przytułku dla starców, chorych i kalekich. W zamian za pobyt w szpitalu ubodzy zobowiązani byli do pewnych modlitw i posług przy kościele. W źródłach z epoki budynek ten zwany jest niekiedy „organarią”, gdyż pełnił zarazem funkcję mieszkania dla organisty. Dom szpitalny został wzniesiony w 1811 r. na zachód od świą-tyni, w pobliżu zabudowań plebańskich, staraniem i sumptem ów-czesnego kolatora – Franciszka Sariusza Wolskiego. Był to niewiel-ki budynek drewniany o konstrukcji węgłowej, na kamiennej pod-murówce, kryty gontem, wyglądem przypominający ówczesne do-my mieszkalne. Składał się z dwóch odrębnych części – w każdej
była sień, izba mieszkalna oraz mała komórka287.
W inwentarzu fundi instructi z 1823 r. zachował się następują-cy opis szpitala parafialnego: „Szpital stoi na zachód od kościoła, niedawno wybudowany, w którym są dwie izby. W jednej mieszka organista, a w drugiej ubodzy. Wchód do pierwszej izby, do sieni, są drzwi na zawiasach, hakach z wrzeciądzami i klamką, wchód z sieni do izby, są drzwi na zawiasach, hakach z wrzeciądzami i klamką. W tej izbie są dwa okna, komin, piec chlebowy i piec ogrzewający izbę, kamienny. Jest także komora, przy której są drzwi na zawiasach, w tej znajduje się okienko, powała bez podło-gi. Druga izba z zachodu, wchód do tej izby jest w sieni, drzwi jest dwoje, jedne ze dworu, a drugie z sieni na zawiasach, hakach, w jednych jest wrzeciądz, u drugich klamka. W tej izbie są dwa okna, piec, komin, powała bez podłogi. W tej izbie jest komórek małych dla ubogich dwie na zawiasach, hakach z wrzeciądzami
i skoblami. Komory te z powałami bez podłogi”288.
Źródła kościelne informują, że w 1818 r. w szpitalu znajdowało schronienie dwóch ubogich (brak wiadomości o ich płci), pięć lat
287 Inwentarz fundi instructi z 1823 r., ADK, Akta konsystorskie 1811–1833, sygn. PR-6/1, k. 25v, 28v.
288 Ibidem, k. 25v–26v. Por. Inwentarz zdawczo-odbiorczy z 1857 r., ADK, Akta konsystorskie 1818–1938, sygn. PR-6/2, k. 125v.
Rozdział II 169
później zaś tylko jeden289. W inwentarzu fundi instructi z 1824 r. znalazła się następującej treści notatka: „w szpitalu parafialnym, w którym według dawnych zwyczajów [...] powinien mieszkać na jednej stronie organista, na drugiej ubodzy, mieszka teraz na jed-nej stronie kucharz JWgo Wolskiego, na drugiej zaś kumornica płótno dworowi robiąca i jeden dziad, któren zamiast kościołowi