ciem. Szczeliny pomiędzy nimi bywają uszczelniane (gacone) wiórami, wysuszo-nym mchem, powrozami ze słomy itp. Ściany stawia się na fundamentach muro-wanych np. z kamienia lub cegły, izolomuro-wanych od drewna warstwami papy. Por. Słownik terminologiczny…, s. 437; K. Tauszyński, op. cit., s. 104.
14 Szacunek szczegółowy zabudowań wsi Rembieszyce… w 1846 r., Archi-wum Państwowe w Kielcach [dalej: APK], Akta Dyrekcji Ubezpieczeń [dalej: ADU], Wykazy ubezpieczenia i szacunki szczegółowe zabudowań wsi prywatnej Rembie-szyce, powiat kielecki, gubernia radomska 1846–1866, sygn. 263, s. 10–21.
15 Wykazy ubezpieczenia zabudowań wsi Rembieszyce z 1852, APK, ADU, Wykazy ubezpieczenia i szacunki szczegółowe zabudowań wsi prywatnej Rembie-szyce, powiat kielecki, gubernia radomska 1846–1866, sygn. 263, s. 78–85, 104– 111; Szacunek szczegółowy zabudowań wsi Rembieszyce… w 1862 r., ibidem, s. 91.
9. Plan sytuacyjny dworu w Rembieszycach, 1852 r.
Źródło: Szacunek szczegółowy zabudowań wsi Rembieszyce… 1852 r., APK, ADU, Wykazy ubezpieczenia i szacunki szczegółowe zabudowań wsi prywatnej Rembieszyce, powiat kielecki, gubernia radomska 1846–1866, sygn. 263, s. 93.
10. Rzut i przekrój dachu gorzelni w Rembieszycach, 1862 r.
Źródło: Szacunek szczegółowy zabudowań wsi Rembieszyce… 1862 r., APK, ADU, Wykazy ubezpieczenia i szacunki szczegółowe zabudowań wsi prywatnej Rembieszyce, powiat kielecki, gubernia radomska 1846–1866, sygn. 263, s. 157.
Rozdział II 65
dowla murowana z kamienia i cegły, kryta gontem, długa na 46¾ łokcia, szeroka na 20¼ łokcia, wysoka na 6¾ łokcia. Składała się z sieni, izby fermentacyjnej, izby aparaturowej, drwalni, płuczkar-ni, paleniska, browaru piwnego, rostowni (pomieszczenie, w któ-rym zboże kiełkowało w grzędach na klepisku), trzech składów (w tym na piwo i gorzałkę) oraz piwnicy na ziemniaki. W połowie wysokości budynku, nad izbą fermentacyjną, znajdowało się piętro, na którym urządzono mieszkanie dla gorzelanego i izbę zacierną. Kozłowski wystawił także w folwarku murowaną oborę i drewnianą
szopę na kierat. Dachy obu budynków pokryte były gontem16.
Romuald Leon Kozłowski z małżeństwa z Bronisławą Radzie-jowską (ur. 1830) miał siedmioro dzieci, m.in. córkę Irenę (1856– 1931), zamężną za Wiktorynem Kosmowskim (1850–1930),
literat-kę, publicystkę i działaczkę społeczno-oświatową17 oraz synów
Ste-fana (ur. 1859), Kazimierza (1862–1884) i Romualda (ur. 1864)18.
Stefan był znanym działaczem społecznym i rolniczym, założycie-lem Towarzystwa Rolniczego Kieleckiego (1898 r.). W 1882 r. ukoń-czył wydział Politechniki Ryskiej, uzyskując tytuł agronoma. W la-tach 1883–1895 administrował majątkami w Rembieszycach i Woli Tesserowej, których od 1891 r. był właścicielem. W 1895 r. prze-niósł się do majątku żony w Przybysławicach koło Miechowa, gdzie m.in. założył kółko rolnicze, dom ludowy i kasę pożyczkową. Wspie-rał czynnie i finansowo ruch narodowy na Górnym Śląsku. Orga-nizował akcje mające na celu upamiętnienie postaci wielkich Pola-ków. W 1900 r. ufundował marmurową tablicę pamiątkową w ko-ściele parafialnym w Złotnikach w dwusetną rocznicę urodzin Sta-nisława Konarskiego. Nieco później, w 1906 r., z jego inicjatywy wystawiono pomnik Stanisława Staszica w Kielcach. Zmarł w War-szawie w tragicznych okolicznościach (popełnił samobójstwo) w
16 Ibidem, s. 152, 155–157.
17 Więcej na temat życia i działalności tej wybitnej postaci por. R. Kociowa, Irena Kosmowska, Warszawa 1960; D. Wawrzykowska-Wierciochowa, Kosmowska z Kozłowskich Irena, [w:] Polski słownik biograficzny [dalej: PSB], t. XIV, Wrocław 1968–1969, s. 236–237; A. Michalewska, Kosmowska Irena z d. Kozłowska, [w:] Słownik pracowników książki polskiej, Warszawa 1972, s. 446. Dodajmy w tym miejscu, że Irena Kosmowska miała córkę, również Irenę (1879–1945), znaną działaczkę ludową i oświatową, posłankę na sejm RP. Por. W. Stankiewicz, Ko-smowska Irena Bronisława, [w:] PSB, t. XIV, s. 237–239.
18 Z. Kozłowska-Budkowa, Wspomnienia z lat 1893–1923, Kraków 1986, s. 1–2, maszynopis w zbiorach rodziny Zalewskich. Za jego udostępnienie skła-dam w tym miejscu serdeczne podziękowania pani Ewie Zalewskiej.
ku 1908 i tam został pochowany (Cmentarz Powązkowski)19. Osie-rocił żonę Marię ze Strasburgerów i sześcioro dzieci: Leona (1892–
1944)20, późniejszego profesora prehistorii, premiera rządu RP
w latach 1934–1935, Anielę (1898–1981), późniejszą profesor
bo-taniki Wyższej Szkoły Rolniczej w Krakowie21, Tomasza (1895–
1946)22, legionistę, prezesa Kieleckiej Izby Rolniczej, Jana (ur.
1900), Bronisławę oraz Marię Salomeę (1902–1979), która została
później siostrą zakonną (franciszkanką)23.
11. Stefan Kozłowski (1859–1908)
Źródło: S. Borkiewicz, Z. Linowski, Monografia historyczna i gospodarcza ziemi jędrzejowskiej, Kielce 1937, s. 198.
19 Por. Z. Budkowa, Kozłowski Stefan Rafał, [w:] PSB, t. XV, Wrocław 1970, s. 30–31; W. Gostomski, Z głębin duszy polskiej. Wspomnienie o ś. p. Stefanie Kozłowskim, Kraków 1908. Dodajmy w tym miejscu, że w prezbiterium kościoła w Szreniawie znajduje się tablica upamiętniająca postać Stefana Kozłowskiego, ufundowana przez Towarzystwo Rolnicze Kieleckie.
20 Por. K. Jażdżewski, T. Jędruszczak, Kozłowski Leon Tadeusz, [w:] PSB, t. XV, s. 19–21; S. Chazbijewicz, Premier Leon Kozłowski. Historia pewnej posta-wy ideowej, „Debata” 2009, nr 5 (20), s. 7–9; A. Śródka, Kozłowski Leon Tadeusz, [w:] idem, Uczeni polscy XIX–XX stulecia, t. II (H–L), Warszawa 1995, s. 325–326.
21 A. Śródka, Kozłowska Aniela, [w:] idem, Uczeni polscy…, s. 322–323; L. Hausbrandt, Prof. dr hab. Aniela Kozłowska (1898–1981), „Wiadomości Bota-niczne” 1983, t. XXVII, nr 1, s. 3–8; P. Köhler, Aniela Kozłowska, [w:] Leksykon Botaników Polskich, „Wiadomości Botaniczne” 1995, t. XXXIX, nr 1–2, s. 139–142; idem, Aniela Kozłowska (1898–1981), [w:] Złota Księga Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi, cz. 1 (Biografie uczonych), red. A. Zemanek, Kraków 2000, s. 243–250.
22 Por. Kozłowski Tomasz Stefan, [w:] PSB, t. XV, s. 32–33.
23 Maria Salomea Kozłowska – absolwentka Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie i Cornel University w Stanach Zjednoczonych, wizytator-ka szkół rolniczych Ministerstwa Wydziału Rolnictwa i Oświecenia Publicznego, działaczka społeczna. W 1948 r. wstąpiła do zakonu franciszkanek w Laskach i przyjęła imię Maria Aniela. W zakonie zajmowała się wychowywaniem niewido-mych i chorych umysłowo dzieci. Por. B. Stanisławska, Siostra Maria Aniela Ko-złowska, „Więź” 1979, nr 11–12, s. 80–90.
Rozdział II 67
W latach 1895–1897 Rembieszyce należały do Włodzimierza Lubienieckiego, a w latach 1897–1906 do Romualda Kozłowskiego
(brata Stefana) i Lucyny ze Strasburgerów24. Opis miejscowości
oraz jej mieszkańców z przełomu XIX i XX w. (niezbyt pochlebny) pozostawiła w swoich wspomnieniach najstarsza córka Romual-da, Zofia Kozłowska-Budkowa (1893–1986), profesor historii Uni-wersytetu Jagiellońskiego. „Rembieszyce – pisała – musiały być kie-dyś posiadłością dochodową i trochę wielkopańską, wówczas gdy była tam czynna gorzelnia, która już od dość dawna leżała w rui-nie. […] Wieś była niewielka, biedna. Rząd chat krytych sczerniałą słomą. Kontrast dworu i biednych chat niepokoił mnie bardzo wcześnie i ten niepokój pozostał mi całe życie, wpływając później na radykalizację moich poglądów. Smutny stan wsi był niewątpli-wie w znacznej części skutkiem dawnego sąsiedztwa gorzelni. Chłopi byli apatyczni i bez inicjatywy. Nie mieli jej również ani ksiądz, ani nauczyciel. Ale nikt wybitniejszy nie objąłby tak marnej
parafii oraz rosyjskiej wówczas szkoły”25.
Ta sama autorka postawiła też niezwykle poetycki opis dworu: „Dwór stał na wysokiej szkarpie nad niewielką strugą, która prze-pływała przez szereg stawów, które się ciągnęły aż do zakola Nidy. Trzy z nich ozdabiały parkową część rozległego ogrodu. Jeden ota-czał półkolem dużą altanę ze starych drzew, na największym znaj-dowała się wyspa obsadzona malinami i porzeczkami, połączona z brzegiem dużym, łukowato wygiętym, białym mostem. […] Ob-szerny i stary dwór modrzewiowy składał się pierwotnie z 5 pokoi, w tym 2-ch dużych, trudnych do ogrzania (salon i pokój jadalny). Później dobudowano od południa 2 pokoje murowane (pokoje dziewczynek i pokój nauczycielki). […] Zdobił go wysoki, podwójny dach, a zaciemniały od frontu ogromne stare modrzewie. Ganek od strony ogrodu był gęsto obrośnięty jakimś gatunkiem kapryfolium o dziwacznych, zielonych kwiatach. Przed nim wiodła ścieżka przez trawnik z rabatami różnych trwałych kwiatów (bylin), wśród któ-rych najwięcej nas dzieci zachwycały girlandy biskupich
serdu-szek. Bliżej były grządki rezedy, ulubione kwiaty mojej mamy…”26
24 Lucyna Strasburger była młodszą siostrą Marii, a córką Leona (zm. 1883) i Heleny z Wernerów (zm. 1884), właścicieli dóbr Trzebienice. Jej druga siostra, Helena, wyszła za Stanisława Radziejowskiego, artystę malarza i pozostała w ro-dzinnym majątku. Por. Z. Kozłowska-Budkowa, op. cit., s. 2 i n.
25 Ibidem, s. 6–7.
Romuald Kozłowski usiłował podźwignąć z upadku majątek, którym przyszło mu administrować. Najpierw więc założył gospo-darstwo rybne, a wobec fiaska tego przedsięwzięcia, uruchomił fabrykę sukna i derek. Maszynę przędzalniczą poruszał kierat za-przężony w parę koni. Po kilku latach fabrykę trzeba było jednak zamknąć. Brak dróg utrudniał zarówno produkcję, jak i sprzedaż. Zabrakło także niezbędnego kapitału. W 1906 r. Kozłowski sprze-dał mało dochodowy majątek A. Sucheckiemu i kupił folwark Scho-lasteria z cegielnią pod Kielcami, gdzie przeniósł się wraz z rodziną. Suchecki jeszcze w tym samym roku odsprzedał wieś Gracjanowi Zapolskiemu, a ten w 1911 r. odstąpił ją Kazimierzowi Jaszow-skiemu. W późniejszym czasie Rembieszyce stanowiły własność
m.in. rodu Bankiewiczów27.
12. Młyn na Nidzie w Rembieszycach, 1916 r.
Źródło: http://fotopolska.eu/m42834,Rembieszyce.html (dostęp 26 X 2013 r.).
27 S. Borkiewicz, Z. Linowski, op. cit., s. 172–173; C. Hadamik, D. Kalina, E. Traczyński, op. cit., s. 145; Z. Kozłowska-Budkowa, op. cit., s. 10–11.
Rozdział II 69
2.2. Karsznice
Na początku XIX w. Karsznice należały do średniej wielkości
wsi, w której naliczono 35 domów, 66 mężczyzn i 4 konie28.
Sta-nowiły własność Stanisława Chwaliboga (zm. 1815), skarbnika ciechanowskiego, syna Michała, podstolego bracławskiego i Kata-rzyny z domu Krasuskiej. Z małżeństwa z Urszulą Strzembosz (zm. 1811) Stanisław miał córkę Marię, zamężną za Stanisławem Je-ziorkowskim oraz czterech synów: Kazimierza, Stefana, Franciszka (zm. 1824) i Hipolita. W 1815 r. Maria nakłoniła męża do odkupie-nia od braci działów należnych im tytułem spadku i w ten sposób
stała się jedyną właścicielką majątku29.
W 1826 r. Karsznice nabył drogą wykupu syn Marii i Stani-sława – Józef Kalasanty Jeziorkowski, a w roku następnym odstą-pił je siostrze Jadwidze z Jeziorkowskich Cieślińskiej, żonie
Igna-cego30. Osada liczyła wówczas 22 domy i 227 mieszkańców.
Fol-wark szlachecki obejmował 1139 morgów ziemi, z czego 623 morgi stanowiły grunty orne i ogrody, 87 morgów łąki, 36 morgów pa-stwiska, 343 morgi lasy, a 50 morgów nieużytki i place. Na terenie folwarku było sześć budynków drewnianych i siedem murowa-nych. Stosowano płodozmian cztero-, pięcio- i ośmiopolowy. We
wsi znajdowały się pokłady wapienia i marglu31.
W 1846 r. stał w Karsznicach drewniany dwór konstrukcji su-mikowo-łątkowej, na rzucie prostokąta o wymiarach 54,5 × 22 × 5¾ łokcia, podpiwniczony, kryty gontem. Jego stan określono w źró-dłach jako „mierny”. Do folwarku należały następujące zbudowa-nia gospodarczo-mieszkalne (w sumie 13): lamus murowany z ka-mienia, kryty gontem; owczarnia murowana, kryta słomą; wołow-nia częściowo z drewna, częściowo z kamiewołow-nia, kryta słomą; spi-chlerz murowany, kryty gontem; stodoła murowana, kryta gontem; piwnica na kartofle z drewna, kryta gontem; stajnia murowana,
28 Mapa Galicji Zachodniej A. Meyera von Heldensfeld, ark. 7, sect. 43.
29 S. Borkiewicz, Z. Linowski, op. cit., s. 57; C. Hadamik, D. Kalina, E. Tra-czyński, op. cit., s. 103. Dodajmy w tym miejscu, że Kazimierz Chwalibóg był wła-ścicielem Gorzkowa, Franciszek – Jazdowic, a Hipolit – Pirocic. Franciszek z mał-żeństwa z Teklą z Komaniewskich miał dwie córki oraz synów: Stefana i Konstan-tego. Kazimierz wraz z żoną Anną Starzeńską 1° v. Skrzetuską przeniósł się na Podole, a Stanisław mieszkał w Żakówce na terenie Galicji.
30 S. Borkiewicz, Z. Linowski, op. cit., s. 57; C. Hadamik, D. Kalina, E. Tra-czyński, op. cit., s. 103.
13. Plan dworu w Karsznicach, 1846 r.
Źródło: Szacunek szczegółowy zabudowań wsi Karsznice… 1846 r., APK, ADU, Wykazy ubezpieczenia i szacunki szczegółowe zabudowań wsi Karsznice, powiat kielecki, gubernia radomska 1846–1861, sygn. 113, s. 31.
14. Rzut i przekrój poprzeczny dachu karczmy w Karsznicach, 1858 r.
Źródło: Szacunek szczegółowy zabudowa wsi Karsznice… 1858 r., APK, ADU, Wykazy ubezpieczenia i szacunki szczegółowe zabudowań wsi Karsznice, powiat kielecki, gubernia radomska 1846–1861, sygn. 113, s. 59.
Rozdział II 71
kryta gontem, chlewy z drewna, kryte słomą, stajenka z drewna, kryta w połowie gontem, w połowie słomą, dom folwarczny muro-wany, kryty gontem; dom dla ekonoma drewniany, kryty słomą; karczma murowana ze stajnią (40¼ × 20 × 4¾ łokcia), kryta gon-tem oraz murowana kuźnia wraz z mieszkaniem, kryta gongon-tem. We wsi znajdowało się 15 gospodarstw kmiecych. Poniżej podaje-my nazwiska ich właścicieli: Jan Windur, Piotr Naziom, Marcin Gołąb, Jan Polak, Dominik Grzyb, Tomasz Polak, Bartłomiej Grzyb, Andrzej Grzyb, Wincenty Gołąb, Andrzej Polak, Mateusz Grzyb (radny), Franciszek Szatański (sołtys), Antoni Rogalski (radny), Szymon Pilecki oraz Tomasz Koza. W źródłach odnotowano też na-zwiska komorników. Byli to: Józef Rogalski, Jakub Domagała,
Kacper Szydłowski i Horszek Kocelman32.
W 1844 r. Jadwiga Cieślińska sprzedała czwartą część wsi Teo-dorowi Bierzyńskiemu, ale sześć lat później odkupiła ją od niego. W 1852 r. Karsznice nabył Ignacy Tiede, radca Dyrekcji Szczegó-łowej Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Kielcach i zarządzał nimi przez ponad pięćdziesiąt lat. W roku 1905 dziesiątą część ma-jątku otrzymał w spadku po ojcu Feliks Jeżowski-Tiede, który odziedziczył całość w 1908 r. W 1918 r. dobra nabył Leon Nowak,
w latach zaś trzydziestych XX w. zostały one rozparcelowane33.
2.3. Mieronice
W XIX stuleciu osada Mieronice zmieniała często właścicieli. W 1801 r. dziedziczył ją Mikołaj Malczewski, syn Ludwika i Kata-rzyny z Zawiszów. W roku następnym oddał ją w zastaw Józefowi Malczewskiemu, proboszczowi małogoskiemu, a w 1802 r. sprzedał Bogumiłowi Grabowskiemu. Mniej więcej w tym czasie wieś liczyła
24 domy i 40 mieszkańców34.
Umierając w 1811 r., Grabowski pozostawił majątek swym licznym (siedmiu synów i pięć córek) potomkom. Od nich na
32 Wykazy ubezpieczenia zabudowań wsi Karsznice z 1846 i 1856 r., APK, ADU, Wykazy ubezpieczenia i szacunki szczegółowe zabudowań wsi Karsznice, powiat kielecki, gubernia radomska 1846–1861, sygn. 113, s. 8–19, 46; Szacunki szczegółowe zabudowań wsi Karsznice z 1844 i 1858 r., ibidem, s. 31, 57.
33 S. Borkiewicz, Z. Linowski, op. cit., s. 57–58; C. Hadamik, D. Kalina, E. Tra-czyński, op. cit., s. 103.
tacji, w drodze przymusowego wykupu, w styczniu 1831 r. nabył dobra Ludwik Jordan za sumę 35 000 zł., po pięciu zaś latach od-stąpił je (za 130 000 zł.) Izabeli z Jordanów Czapskiej. W roku 1840 kupił Mieronice Władysław Jordan, a w roku 1847 nabył je na licytacji Jan Saski (1810–1868), dzierżawca dóbr Zagórze pod Kielcami (od 1843 r.)35.
15. Jan i Józefata Sascy, właściciele Mieronic
Źródło: K. Zapałowa, Rodzina Stefana Żeromskiego w Świętokrzyskiem, Kielce 2003, s. 168, 181.
Osada – jak informują akta Dyrekcji Ubezpieczeń – liczyła wtedy około 600 morgów ziemi, z czego połowę stanowiły grunty orne,
35 S. Borkiewicz, Z. Linowski, op. cit., s. 100–101; A. Rogóyski, Historia dóbr Mieronice i ich właścicieli, s. 1 (mps w bibliotece Szkoły Podstawowej w Rembie-szycach); K. Zapałowa, Rodzina Stefana Żeromskiego w Świętokrzyskiem, Kielce 2003, s. 172. Warto w tym miejscu nadmienić, że Jan Saski w roku 1838 ożenił się z Józefatą Żeromską (1816–1889), ciotką Stefana Żeromskiego. Z tego związku przyszło na świat ośmiu synów: Ludwik Teofil (ur. 1839), Zygmunt (ur. 1842), Jan Ksawery (ur. 1844), Gustaw Józef Wojciech (ur. 1846), Tadeusz Stefan (ur. 1848), Józefat (Józef) Kacper (ur. 1850), Konstanty (ur. 1853), Jan Kanty (ur. 1857) oraz trzy córki: Kassylda Franciszka Ksawera (ur. 1841), Zofia Stefania (ur. 1854) i Kazimiera Helena (ur. 1862). W Mieronicach urodziło się Saskim dwo-je dzieci: Tadeusz Stefan i Józefat Kacper. Ochrzczono ich w miejscowym kościele parafialnym. Ich metryki znajdują się w aktach urodzonych parafii Rembieszyce za lata 1797–1855, ADK, sygn. 3, s. 179, a. 6 i s. 180, a. 4. Więcej na temat ro-dziny Saskich por. K. Zapałowa, op. cit., s. 167–182, 189–196.
Rozdział II 73
1/3 lasy, resztę zaś łąki, pastwiska, ogrody i nieużytki36. Dwór był
drewniany, otynkowany, założony na planie prostokąta o wymia-rach 47,5 × 16,5 × 4,5 łokcia, kryty gontem. Miał sześć pokoi, przedpokój, a w niższej przybudówce część gospodarczą z kuchnią. Od frontu znajdował się niewielki ganek (por. il. 16, 17). Zabudo-wania folwarczne (dwie stodoły, w tym jedna z szopą, obora, ow-czarnia, dom dla czeladzi, kurnik, karczma ze stajnią) były również drewniane, kryte słomą. We wsi znajdowało się 14 gospodarstw chłopskich. Źródła notują nazwiska ich właścicieli: Michał Zator-ski, Michał Bonek, Franciszek CiućmańZator-ski, Andrzej Kupiec, Łu-kasz Bonek, Wojciech Orłowski, Wincenty Żak, Franciszek Żak, Maciej Król, Józef Wiśniewski (sołtys), Ignacy Król, Michał Żak, Jakub Zatorski oraz Józef Zatorski (radny). Mieszkało tu też
dwóch komorników: Paweł Świątkowski i Józef Orłowski37.
16. Dwór w Mieronicach, 1935 r. Źródło: zbiory A. Rogóyskiego.
36 Ibidem, s. 172.
37 Wykaz ubezpieczenia zabudowań wsi Mieronice… 1846 r., APK, ADU, Wy-kazy i szacunki szczegółowe zabudowań wsi Mieronice, powiat kielecki, gubernia radomska 1846–1866, sygn. 182, s. 8–15; A. Rogóyski, op. cit., s. 1.
17. Rozkład pomieszczeń dworu w Mieronicach
Źródło: A. Rogóyski, Historia dóbr Mieronice i ich właścicieli (mps).
18. Rzut i przekrój poprzeczny dachu gorzelni w Mieronicach, 1863 r.
Źródło: Szacunek szczegółowy zabudowań wsi Mieronice… w 1863 r., APK, ADU, Wykazy i szacunki szczegółowe zabudowań wsi Mieronice, powiat kielecki, gubernia radomska 1846–1866, sygn. 182, s. 93.
Rozdział II 75
W 1852 r. posiadaczem Mieronic stał się Stanisław Olszowski,
który odkupił je od Saskich za sumę 21 150 rb (141 000 zł)38. Na
krótko przed śmiercią, w 1855 r., sprzedał on majątek 23-letniemu synowi Gustawowi (zapewne przejęcie dóbr na drodze kupna było korzystniejsze niż przez dziedziczenie). W 1860 r. Gustaw pojął za żonę Wandę z domu Szanior (ok. 1843–1911), z którą miał trzech synów i córkę. Zmarł w 1874 r., w wieku zaledwie 42 lat. Trudna sytuacja ekonomiczna zmusiła wdowę do wystawienia majątku na licytację. Mieronice pozostały jednak w posiadaniu rodziny. Nabył je w 1876 r. brat Wandy – Paweł Juliusz Szanior, dyrektor zna-nych warszawskich zakładów przemysłowych „Lilpor, Rau i Loe-wenstein”. Paweł Szanior nie założył własnej rodziny. Zmarł bezpo-tomnie w 1884 r. Pochowano go na cmentarzu parafialnym w Rem-bieszycach.
Po śmierci wuja majątek rodzinny przejął Zygmunt Olszowski (1867–1919), najmłodszy syn Gustawa i Wandy, który jako jedyny z rodzeństwa miał wykształcenie rolnicze. Jego bracia wybrali dla siebie inną drogę życiową. Najstarszy Stefan (1863–1924) ukończył studia na uniwersytecie w Rydze, a potem do końca życia był dy-rektorem cukrowni w Lublinie. Kazimierz (1865–1935), z wykształ-cenia prawnik, w okresie międzywojennym dał się poznać jako wy-bitny polityk, publicysta i dyplomata. Z kolei urodzona w 1870 r. Zofia poślubiła Kazimierza Zalewskiego, pisarza, publicystę i kry-tyka teatralnego. Urodziła mu trzech synów: Zdzisława, Stanisława i Andrzeja, wybitne postaci zasłużone dla ojczyzny na polu nauki, sztuki oraz techniki39.
Majątek, którym przyszło zarządzać Zygmuntowi składał się z folwarku Mieronice, folwarku Pustawola (Pusta Wola) oraz wsi Mieronice. Jego powierzchnię oszacowano na 999 morgów. Fol-wark Mieronice obejmował 310 morgów gruntów ornych i ogrodów, 18 morgów łąk, 8 morgów pastwisk, 239 morgów lasów, 12 morgów
38 Po odstąpieniu Mieronic Olszowskiemu Sascy dzierżawili zrazu majątek Piaski pod Kielcami, a od 1854 r. duże dobra rządowe złożone z 13 wsi i osad (Ruda Zajączkowska, Wesoła, Młynki, Zajączków, Krawczowskie, Laski, Mie-dzianka, Podpolichno, Charężów, Gałęzice, Fanisławice, Fanisławiczki i Gnieździ-ska). Ich siedzibą był dwór w Rudzie Zajączkowskiej. Jan Saski zmarł w 1868 r. Jego mogiła znajduje się na cmentarzu parafialnym w Małogoszczu. Po śmierci męża Józefata mieszkała przez jakiś czas u syna Józefa w Kurozwękach, a pod koniec życia u syna Konstantego w Kielcach, gdzie zmarła i została pochowana (Cmentarz Stary). Por. K. Zapałowa, op. cit., s. 174 i n.
19. Zygmunt i Maria Olszowscy z córką Janiną, 1900 r. Źródło: zbiory A. Rogóyskiego.
20. Zdzisław i Janina Rogóyscy, ostatni właściciele Mieronic Źródło: zbiory A. Rogóyskiego.
Rozdział II 77
nieużytków i placów (łącznie 587 morgów). Miał pięć budynków drewnianych i pięć murowanych. Wśród tych ostatnich była m.in. gorzelnia, wystawiona już w 1862 r. przez Gustawa Olszowskiego
(il. 18)40. Folwark Pustawola liczył z kolei 167 morgów ziemi, z
cze-go grunty orne i ogrody stanowiły 121 morgów, łąki 3 morgi, pa-stwiska 5 morgów, lasy 34 morgi, a nieużytki i place 4 morgi. Miał jeden budynek drewniany i jeden murowany. Wieś Mieronice liczy-ła natomiast 245 morgów gruntu. We wsi było 40 gospodarstw,
złoża kamienia wapiennego oraz piec wapienny41. W 1896 r.
Zyg-munt Olszowski pojął za żonę Marię Kijewską. Miał z nią córkę Janinę (ur. 1898) i syna Bogusława (ur. 1901). Ten ostatni w okre-sie dzieciństwa uległ wypadkowi, cierpiał na epilepsję i był choro-wity. Nic więc dziwnego, że to na Janinę spadł obowiązek admini-strowania gospodarstwem po śmierci ojca. W kwietniu 1928 r. po-ślubiła ona Zdzisława Rogóyskiego, zatrudnionego na stanowisku nadleśniczego w dobrach Potockich w Chrząstowie. Ślub odbył się w kościele parafialnym w Rembieszycach. Młodzi małżonkowie zamieszkali początkowo w Chrząstowie, gdzie urodził się im syn Andrzej. Dopiero w 1931 r. przejęli gospodarowanie majątkiem w Mieronicach, biorąc na siebie obowiązek spłacenia działów przy-padających na matkę Marii i brata Bogusława, którzy przenieśli się do Komorowa pod Warszawą. W 1934 r. Rogóyskim urodził się drugi syn – Zygmunt.
Janina i Zdzisław Rogóyscy byli ostatnimi właścicielami Mie-ronic. Po drugiej wojnie światowej majątek został przejęty na rzecz skarbu państwa i rozparcelowany. Zabytkowy dwór był początko-wo użytkowany na potrzeby szkoły, a następnie administracji Pań-stwowego Ośrodka Maszynowego. W latach pięćdziesiątych został rozebrany, a uzyskany tą drogą materiał sprzedano jako budulec (posłużył m.in. do wystawienia domu pracownikowi z
kamienioło-mu na Głuchowcu)42.
40 Szacunek szczegółowy zabudowań wsi Mieronice… 1868 r., APK, ADU, Wykazy i szacunki szczegółowe zabudowań wsi Mieronice, powiat kielecki, guber-nia radomska 1846–1866, sygn. 182, s. 91.
41 SGKP, t. VI, Warszawa 1885, s. 352; t. IX, Warszawa 1888, s. 309.
2.4. Wola Tesserowa
Na początku XIX w. osada liczyła 23 domy i 40 mieszkańców43.
Jej właścicielem był Urban Nałęcz Komornicki (zm. 1814), który
z małżeństwa z Katarzyną Michalczewską44 miał córkę Eufrozynę,
zamężną za Stanisławem Święcickim oraz trzech synów: Francisz-ka Salezego, Wincentego i Piotra. Po jego śmierci spadkiem podzie-liły się dzieci: czwartą część majątku otrzymał Franciszek Salezy, reszta przypadła natomiast Eufrozynie Święcickiej (w 1/3 spadku po ojcu, w 1/3 po bracie Piotrze na podstawie układu z 1814 r., a w 1/3 po bracie Wincentym na podstawie układu z 1826 r.). W 1826 r. majątek po Eufrozynie przejęły jej dzieci: Szczęsny, Eu-frozyna i Katarzyna Święciccy. Mniej więcej w tym samym czasie
(1827 r.) we wsi było 19 domów i 172 mieszkańców45.
W latach trzydziestych XIX w. właścicielem całego majątku stał się drogą wykupu Franciszek Salezy Komornicki. W 1845 r. sprzedał on wieś Włodzimierzowi Czernickiemu, a ten odstąpił ją w tym samym roku, za sumę 20 800 rb, Ludwikowi Kozłowskiemu (zm. 1852), synowi Tomasza (zm. 1803) i Ewy z Muszyńskich, dziedzicowi dóbr Rzeżuśnia, Przybysławice oraz Mękarzowa. Naby-ty przez Kozłowskiego folwark obejmował następujące zabudowa-nia mieszkalne i gospodarcze: dwór drewzabudowa-niany „w słupy”, kryty gontem, na planie prostokąta o wymiarach 24 × 14,5 × 4 łokcie, nadto owczarnię, spichlerz, stajnię z wozownią, stodołę o czterech zapolach, nowo wystawioną, oraz dom dla czeladzi. Wszystkie bu-dynki gospodarcze były drewniane, kryte słomą, z wyjątkiem