Budowa geologiczna

3. Uwarunkowania wynikające ze stanu środowiska, w tym stanu rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości i jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska,

przyrody i krajobrazu kulturowego

3.1. Rzeźba terenu

Pod względem morfologicznym (wg fizyczno-geograficzne regionalizacji Polski J. Kondrackiego) gmina Rogowo położona jest w obrębie makroregionu Pojezierza Wielkopolsko-Kujawskiego (315.5) oraz w ramach mezoregionu Pojezierza Gnieźnieńskiego (315.54).

Pod względem geomorfologicznym teren gminy Rogowo stanowi wysoczyznę polodowcową z niewielkimi płatami sandrów pokrytych w większości kompleksami leśnymi oraz rynny polodowcowe.

Wśród form występujących na obszarach wysoczyznowych wyróżnić można przede wszystkim obszar moreny dennej – płaskiej – o deniwelacjach do 2 m i nachyleniach ok. 5% oraz obszar moreny dennej falistej o wysokościach 2-5 m i nachyleniach do 10%.

Falista morena denna rozcięta jest rynnami jeziornymi. Dna zagłębień (powstałe w wyniku wytapiania brył martwego lodu) wypełnione są zwykle torfem lub okresowo wodą.

Wschodnią i południową część gminy (wieś: Gościeszyn, Cegielnia, częściowo Mięcierzyn i Ryszewo) obejmuje równina sandrowa położona na poziomie 100,0-110 m n.p.m.

3.2. Budowa geologiczna

Południowa część Pałuk, w tym także gmina Rogowo, należy pod względem geologicznym do antyklinorium szczecińsko-łódzko-miechowskiego.

Na obszarze gminy od powierzchni zalegają utwory czwartorzędu, pokrywające ją warstwą o dość zmiennej miąższości. Powszechnie występującymi utworami są gliny zwałowe, tworzące od jednego do czterech poziomów morenowych. Gliny przewarstwia piasek drobno i średnioziarnisty. Dość powszechnie występującymi utworami są piaski akumulacji lodowcowej. Na południe od Rogowa na przedpolu moren czołowych zalegają piaski sandrowe. Miąższość utworów czwartorzędowych ocenia się na 25-70 m lokalnie (20-114 m). Najmłodsze utwory holoceńskie zalegają głównie w rynnach jeziornych i dolinach. Są to piaski, mady rzeczne oraz torfy. Ich miąższość sięga 10 m. Na terenach sandrowych występują piaski wydmowe w formie kilku niewielkich obszarów wydmowych.

Pod utworami czwartorzędu występują utwory trzeciorzędowe. Starsze utwory tej formacji to na ogół iły toruńskie o miąższości kilku do kilkunastu metrów. Młodsze utwory trzeciorzędu to mioceńskie piaski drobnoziarniste i średnioziarniste iły pylaste. Piaski zawierają miejscami domieszkę węgla brunatnego. Pokłady węgla brunatnego osiągają miąższość 2-3 m a lokalnie nawet do 16 m (okolice Rogowa). Ogólna miąższość miocenu zawiera się w granicach 70-100 m. Najmłodsze utwory trzeciorzędu to tzw. iły poznańskie pliocenu.

Utwory kredowe występują na terenie gminy na ogół w postaci margli i wapieni marglistych, margli ilastych, których strop zalega na głębokości od 160 do 260 m (okolice Ryszewa).

Na obszarze gminy występują dość liczne surowce. Są one reprezentowane głównie przez surowce okruchowe – głównie piaski akumulacji rzecznej, piaski eoliczne, piaski i żwiry akumulacji glacjalnej oraz akumulacji wodnolodowcowej. Surowce ilaste występują na obszarze gminy sporadycznie, przeważnie jako gliny zwałowe piaszczyste z domieszką żwirów z otoczaków. Spośród surowców niebudowlanych na uwagę zasługują torfy, które mogą być wykorzystane na potrzeby rolnictwa. W południowo-wschodniej części gminy występują złoża soli kamiennej – zaliczane do kopalin podstawowych. Obecnie zostało ono przeznaczone pod podziemny magazyn gazu ziemnego „Mogilno”.

3.3. Gleby

Ze względu na uwarunkowania glebowo-rolnicze w klasyfikacji Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, gmina Rogowo zaliczana jest do dwóch regionów: ŻnińskoMogileńskiego i Rogowsko-Trzemeszeńskiego.

Na całym obszarze gminy charakterystyczna jest rzeźba płaska, bądź niskofalista. Gleby najczęściej wytworzone są z piasków gliniastych zalegających na glinie, względnie z glin spiaszczonych, i tworzą gleby płowe (44%). Gleby wytworzone z piasków słabogliniastych podścielonych gliną lub na piaskach luźnych tworzą gleby rdzawe (ok. 29%).

Na terenie gminy Rogowo występuje duża zmienność typów gleb. Oprócz wyżej wymienionych spotyka się czarne ziemie, gleby murszowo-mineralne, mułowo-torfowe, brunatne właściwe wyługowane, tofowe i murszowo-torfowe.

Z kompleksów glebowych dominują gleby kompleksów średnich i słabych 5 i 6. W północnej i zachodniej części gminy występują bardzo dobre gleby kompleksów 2 i 4.

Użytki zielone występujące głównie w obniżeniach terenu wokół licznych jezior. Są one pochodzenia bagiennego bądź pobagiennego, a ich wartość użytkowa jest średnia lub słaba.

Stopień zmeliorowania użytków zielonych wynosi 51,4%, natomiast grunty orne zmeliorowane są w 75%. Stopień kultury gleb jest przeważnie średni. Odczyn większości gleb jest kwaśny.

Gmina charakteryzuje się bardzo korzystnymi warunkami klimatycznym, tj. wysoką średnią roczną temperaturą powietrza wynoszącą 7,9-8,1°C, sumą opadów w granicach 500 mm i długim okresem wegetacyjnym. Zróżnicowane ukształtowanie terenu, obecność pasma Jezior Rogowskich oraz występujące wąwozy przyczyniły się do zagrożenia części obszaru gminy erozją gleb, w tym w ok. 32%

wietrzną, 0,8% wodną i w niewielkim stopniu wąwozową.

Pod względem bonitacji najlepsze gleby (klas I-IIIb) zajmują 30,6% użytków rolnych i występują licznie w północnej części gminy.

Tab. 3.3.1. Szacunkowa struktura typów gleb występujących w gminie Rogowo na tle województwa i wybranych gmin ościennych (w %)

Gmina

Gmina województwo

kujawskopomorskie Rogowo Janowiec Gąsawa Trzemeszno Mogilno

Rdzawe 29 9 23 28 15 22

Płowe 44 77 38 22 63 24

Brunatne właściwe wyługowane

3 - 8 29 12 19

Brunatne właściwe typowe 3 - 10 - śl. 5

Czarne ziemie 8 10 15 10 3 14

Mady - - - - - 2

Murszowo-mineralne 4 2 2 3 - 4

Mułowo-torfowe 5 - śl. 4 5 4

Torfowe i murszowo-torfowe 4 2 4 4 1 6

Źródło: Dane IUNG w Puławach.

Tab. 3.3.2. Porównanie struktury gruntów rolnych w gminie Rogowo na tle województwa

Klasa gleb Grunty orne Użytki zielone

Gmina Województwo Gmina Województwo

I 0,1 0,4 0,0 0,1

II 1,2 3,9 0,0 1,0

IIIa 15,4 14,2

11,9 13,1

IIIb 15,7 18,6

IVa 23,6 24,9

55,7 50,2

IVb 19,2 14,4

V 18,2 15,4 27,8 27,0

VI 6,3 7,0 4,4 7,6

Źródło: Dane IUNG w Puławach.

W Rogowie najwięcej powierzchni zajmują gleby płowe (44%), następnie rdzawe (29%). Większość gleb na gruntach ornych gminy zalicza się do klasy IV (42,8% użytków rolnych). Również w tej klasie najwięcej jest użytków zielonych. Użytki zielone w gminie występują nielicznie i zajmują ok. 9% użytków rolnych.

Tab. 3.3.3. Porównanie wskaźnika waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej w gminie Rogowo na tle województwa

Wskaźnik waloryzacji

w tym: wskaźnik bonitacji

gleby agroklimat warunki

wodne rzeźba terenu

Gmina rolniczej

przestrzeni produkcyjnej

Rogowo 67,4 39,0 9,8 2,7 4,5

Janowiec 78,9 61,3 9,6 3,5 4,5

Gąsawa 73,5 56,5 9,6 3,3 4,1

Trzemeszno 65,5 49,3 9,8 2,7 3,7

Mogilno 74,2 57,5 9,6 3,4 3,7

Źródło: Dane IUNG w Puławach.

Wskaźnik bonitacji gleb jest średni i wynosi dla użytków rolnych 0,91, z czego dla gruntów ornych 0,93 i dla użytków zielonych 0,66.

Wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej, charakteryzujący łącznie jakość gleb, warunki wodne i klimatyczne wynosi 67,4 i jest porównywalny ze średnim wskaźnikiem wojewódzkim.

Geograficzny rozkład gleb wiąże się ściśle z morfologią terenu. W dolinach i rynnach jeziornych występują gleby torfowe i mułowo-bagienne. Użytkowane są one jako łąki, rzadziej pastwiska, przy czym wartość użytkowa określona jest na ogół V-VI klasą bonitacji użytków zielonych. Tworzywem tych gleb są torfy dolinne, przekształcone w typ mułowo-bagiennych.

Na wysoczyznach i równinie sandrowej spotyka się głównie gleby wytworzone z glin, czarne ziemie oraz wytworzone z piasków i żwirów.

Większość gleb gliniastych w klasach III-IV bonitacji wykazuje wysoki stopień zbielicowania.

Gleby brunatne występują jako gleby klas II i częściowo IIIa. W glebach IIIb-IVa występują pewne niedobory wilgoci w okresie wegetacji.

Czarne ziemie towarzyszą glebom wytworzonym z glin i zajmują obniżenie terenowe. Gleby wytworzone z piasków i żwirów występują jako gleby piaszczyste, naglinowe i gleby piaszczyste lite, tworzące zwarte obszary typu sandrowego. Gleby zbielicowane, kwaśne posiadają klasę IVa i IVb.

Sporadycznie spotykane piaski gliniaste mocne maja klasy IIIa i IIIb. Na piaskach sandrowych występują gleby piaszczyste, słabo-gliniaste klas IVb, V i VI.