Budowa modelu zależności pomiędzy uwarunkowaniami a rozwojem

zmargi-nalizowanych

Na podstawie studiów literatury przedmiotu krajowej i zagranicznej oraz analizy wyników dotychczasowych analiz, w podejmowanych badaniach przyjmuje się, że uwarunkowania wewnętrzne jak również zewnętrzne kreują zbiór determinant, które można uznać za stymulatory i bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw. Biorąc pod uwagę główny obszar analizy, jakim są obszary zmarginalizowane, główny akcent zostanie położony na uwarunkowania wynikające z mezootoczenia uwzgledniające specyfikę tych obszarów. Według M. Bednarczyk (1996) i K. Wacha (2008, s. 32) mezootoczenie obejmuje czynniki wpływające na przedsiębiorstwa w układzie regionalnym, które uwzględniają charakterystyki poszczególnych regionów czy obszarów.

Zamiarem autorki jest analiza związków między rozwojem małych i śred-nich przedsiębiorstw funkcjonujących w specyficznych warunkach obszaru zmarginalizowanego a uwarunkowaniami wewnętrznymi i zewnętrznymi, które mają ważny wpływ na powstawianie, rozwój i przetrwanie firm tego sektora.

Założenia do modelu badawczego przygotowano na podstawie rozwiązań przyjętych przez innych badaczy, szczegółowo opisanych w punkcie 3.2. Literatura przedmiotu eksponuje wiele uwarunkowań rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, które różnią się założeniami badawczymi przyjętymi przez poszczególnych autorów. Szczególną trudność stanowiła selekcja uwarunkowań, które są istotne dla wyjaśnienia problemu badawczego. Biorąc pod uwagę jako czynnik dodatkowy specyficzne cechy obszaru zmarginalizowanego do modelu badawczego, przyjęto następujący podział uwarunkowań – na wewnętrzne związane z osobą przedsiębiorcy oraz cechami przedsiębiorstwa i zewnętrzne tkwiące w otoczeniu przedsiębiorstwa, przy czym każdy z analizowanych czynników może być zarówno stymulatorem, jak i barierą rozwoju MSP.

Analiza uwarunkowań wewnętrznych związanych z osobą przedsiębiorcy obejmuje jego parametry demograficzne, cechy osobowości oraz potencjał przedsiębiorczy, natomiast w przypadku cech przedsiębiorstwa – jego parametry demograficzne, zasoby, orientację przedsiębiorczą oraz strategię działania (por. rysunek 28). W przypadku małych i średnich przedsiębiorstw funkcjonujących w obszarach zmarginalizowanych na przyjęte grupy czynników mają wpływ pośrednio również cechy tych obszarów. Zależność ta zostanie uwzględniona w przedstawionym w dalszej części opracowania modelu badawczym (por. rysunek 28).

Związane z przedsiębiorcą

Parametry demograficzne: wiek, płeć Doświadczenie zawodowe Wykształcenie Cechy osobowości

Potencjał przedsiębiorcy – kompetencje (przedsiębiorcze, menedżerskie, techniczne), sposób zarządzania, sieć osobistych powiązań, proces uczenia się, percepcja szans pojawiających się w otoczeniu

UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE propozycja zmiennych do badań

Związane z przedsiębiorstwem

Parametry demograficzne: wiek, wielkość, rodzaj prowadzonej dzielności, zasięg działania

Zasoby firmy (ludzkie, rzeczowe, finansowe, niematerialne) Orientacja przedsiębiorcza: innowacyjność, proaktywność, kooperacja z innymi (firmami, otoczeniem biznesu), kultura organizacyjna,

Strategia działania

Rozwój małego i średniego przedsiębiorstwa

Rysunek 28. Uwarunkowania wewnętrzne rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw Źródło: opracowanie własne

W przypadku uwarunkowań zewnętrznych analiza odnosi się do trzech poziomów otoczenia makro, mezo i mikro. Makrootocznie jest analizowane zgodnie z propozycją R. Griffina (2010) na podstawie uwarunkowań zawar-tych w pięciu wymiarach: ekonomicznym, technologicznym, prawno-politycznym, socjo-kulturowym i międzynarodowym (por. rysunek 29). Zaproponowana lista zmiennych do badań została przygotowana na podstawie dotychczasowych badań zaprezentowanych w podpunkcie 3.2, co pozwoli na poznanie ogólnych warunków funkcjonowania i rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw.

UWARUNKOWANIA MAKROEKONOMICZNE propozycja zmiennych do badań Koniunktura gospodarcza na świecie Globalizacja

Sytuacja makroekonomiczna kraju System prawny i polityka fiskalna Postęp technologiczny

Polityka wsparcia małych i średnich przedsiębiorstw Szara strefa

Pomoc publiczna (dotacje unijne)

Wysokie koszty pozyskania kapitału zewnętrznego Poziom innowacyjności gospodarki

Biurokracja

Silna konkurencja zagraniczna

Polityka patentowa i ochrona własności intelektualnej

Rozwój małego i średniego przedsiębiorstwa

Rysunek 29. Uwarunkowania makroekonomiczne rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw Źródło: opracowanie własne

W przypadku mezootoczenia oprócz uwarunkowań ogólnych mających cha-rakter uniwersalny uwzględniono specyficzne cechy obszarów zmarginalizowa-nych (por. rysunek 30), które pozwolą na poznanie dodatkowych czynników mogących mieć wpływ pozytywny lub negatywny na funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw w tych obszarach. Jak już wcześniej wspomniano, marginalizacja obszaru wpływa raczej negatywnie na rozwój MSP, co wymaga szczegółowej analizy w celu ustalenia kierunków zmian w procesie zarządzania przedsiębiorstwem funkcjonującym w specyficznych warunkach obszaru zmarginalizowanego.

UWARUNKOWANIA MEZOEKONOMICZNE propozycja zmiennych do badań

Rozwój małego i średniego przedsiębiorstwa Ogólne

Położenie geograficzne regionu Rozwój społeczno-gospodarczy regionu Inwestycje w regionie

Zasoby naturalne regionu

Walory kulturowe i przyrodnicze regionu Transfer technologii i wiedzy w regionie Dostęp do kapitału i wsparcia finansowego Dostęp do pomocy publicznej (np. środków unijnych) Jakość kapitału ludzkiego

Stan infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej Poziom życia lokalnej społeczności

Polityka władz samorządowych – tworzenie klimatu dla rozwoju przedsiębiorstw

Współpraca przedsiębiorstw w regionie

Jakość i dostępność usług oferowanych przez instytucje otoczenia biznesu Lokalizacja

Uwzględniające specyfikę obszarów zmarginalizowanych Mniejsza liczba potencjalnych klientów

Ograniczony dostęp do zasobów finansowych Ograniczony dostęp do instytucji otoczenia biznesu Brak klimatu przyjaznego dla rozwoju przedsiębiorstw Brak wykwalifikowanej siły roboczej

Gorsza infrastruktura Małe liczba inwestycji Utrudniony dostęp do technologii

Mniejsza liczba przedsiębiorstw – mniejsze możliwości współpracy

Rysunek 30. Uwarunkowania mezoekonomiczne rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw z uwzględnieniem marginalizacji obszaru

Źródło: opracowanie własne

Analiza uwarunkowań mikroekonomicznych obejmuje czynniki uwzględ-niające sytuację konkurencyjną przedsiębiorstwa w przekroju sektorowym. Doboru czynników dokonano według koncepcji W. Starbucka (1976, cyt. za Wach 2008, s. 31), odnoszącej się do dwóch ujęć: przedmiotowego (charaktery-styka rynku) i podmiotowego (podmioty mające z przedsiębiorstwem bezpo-średnie powiązania). W analizie tej, odnosząc się do małych i średnich przedsię-biorstw funkcjonujących w obszarach zmarginalizowanych, należy analogicznie jak w przypadku uwarunkowań mezoekonomicznych uwzględnić również specyfikę tych obszarów.

UWARUNKOWANIA MIKROEKONOMICZNE propozycja zmiennych do badań ogóne

Ogólne

Silna konkurencja

Wymagający klienci (odbiorcy)

Powiązania kooperacyjne z innymi firmami Koszty wprowadzenia innowacji Dostęp do informacji o formach wsparcia Współpraca przedsiębiorstw ze sferą nauki Odroczone terminy płatności

Rozwój małego i średniego

przedsiębiorstwa

Uwzgledniające specyfikę obszarów zmarginalizowanych

Zmienne jak w rys. 30

Rysunek 31. Uwarunkowania mikroekonomiczne rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw Źródło: opracowanie własne

Rozwój przedsiębiorstwa UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE Cechy przedsiębiorcy Cechy przedsiębiorstwa h UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE Makrootoczenie Mezootoczenie z uwzględnieniem specyfiki obszarów zmarginalizowanych Mikrootoczenie z uwzględnieniem specyfiki obszarów zmarginalizowanych Stymulatory ^Bariery Stymulatory _Bariery Lokalizacja w obszarach zmarginalizowanych

Rysunek 32. Model zależności pomiędzy uwarunkowaniami a rozwojem małych i średnich przedsiębiorstw w obszarach zmarginalizowanych

Reasumując dotychczasowe rozważania, do dalszych badań i analiz został zaproponowany model badawczy zbudowany na podstawie wcześnie analizowa-nych grup uwarunkowań (por. rysunek 32). Autorka pracy zdaje sobie sprawę, że zaproponowana lista zmiennych przedstawiających uwarunkowania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw nie jest wyczerpująca, jednak cytowana literatura i wyniki badań innych autorów w podpunkcie 3.2 pozwala sądzić, że taki dobór czynników jest powszechnie akceptowalny i pozwoli na wyjaśnienie problemu badawczego.