2. Regionalna przestrzeń małych i średnich przedsiębiorstw
2.2. Charakterystyka liczby małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce
Powstawanie i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw jest uwarunkowa-ne wieloma różnorodnymi czynnikami (szczegółowe omówienie w rozdziale 3), jednak, jak wskazują badania, dla powstawania i rozwoju tych podmiotów w regionie ważny jest popyt (Edwards 2007), struktura sektorowa gospodarki (Gajewski 2011, Godlewska-Majkowska 2008), tkanka przedsiębiorczości (Guzman, Santos 2008a, b) oraz relacje przedsiębiorstw z otoczeniem regional-nym (Korol, Szczuciński 2011, s. 62), kształtowane przez dostęp do czynników produkcji oraz systemu wsparcia biznesu w danej przestrzeni (Godlewska- -Majkowska 2008, s. 67).
Oceniając wpływ sektora MSP na rozwój regionalny, warto dokonać analizy stanu tego sektora (liczba przedsiębiorstw, przedsiębiorstwa nowo zarejestrowa-ne i wyrejterowazarejestrowa-ne) w układzie regionalnym, uwzględniającym strukturę gospodarki danego regionu. Przedstawione dane będą dotyczyły powiatów w celu bardziej szczegółowej oceny zmian w liczbie tych przedsiębiorstw i możliwości porównania z obszarami zmarginalizowanymi wyróżnionymi w pkt 1.3.
Jako pierwszy obszar badawczy przyjęto analizę struktury sektorowej go-spodarki w Polsce w 2010 r. (por. rysunek 11), która wykazała, że w Polsce Zachodniej dominowały powiaty przemysłowe, usługowe i bez wyraźniej specjalizacji, a Polsce Środkowej rolnicze, przemysłowe oraz usługowe, natomiast w Polsce Wschodniej przeważały głównie powiaty rolnicze (dominu-jący sektor w strukturze zatrudnienia) oraz powiaty bez wyraźniej specjalizacji (nie wyróżniające się zatrudnieniem w konkretnym sektorze).
Rysunek 11. Typy powiatów według dominującego sektora w strukturze zatrudnienia w 2010 r. Źródło: Gajewski 2011, s. 11
Taka struktura gospodarki miała swój wyraz w nasyceniu poszczególnych powiatów liczbą przedsiębiorstw na 10 tys. mieszkańców w 2010 r. Największa koncentracja małych i średnich przedsiębiorstw w stosunku do liczby mieszkań-ców była w miastach na prawach powiatu we wszystkich województwach oraz powiatach województwa mazowieckiego i wielkopolskiego o specjalizacji przemysłowej i usługowej, natomiast najniższa koncentracja w obszarach rolniczych głównie wschodniej i środkowej i północnej Polski.
Analiza zmian3 liczby małych i średnich przedsiębiorstw w latach 2005– 2011 (por. rysunek 12) wykazała, że w większości powiatów (238) wzrosła liczba MSP, co jest zgodne, jak podają statystyki PARP, z ogólną tendencją krajową w analizowanym okresie (Raport o stanie... 2012, s. 23). W 50 powia-tach odnotowano spadek, a w 91 nie zmieniła się liczba MSP. Spadek i brak zmian w liczebności małych i średnich przedsiębiorstw odnotowano głównie w powiatach województw łódzkiego, świętokrzyskiego, podlaskiego i lubu-skiego.
Rysunek 12. Zmiany w liczbie MSP w latach 2005–2011 (w %)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych publikowanych Banku Danych Lokalnych, GUS
Małe
Średnie
Rysunek 13. Zmiany w liczbie mikro, małych i średnich przedsiębiorstw na 10 tys. osób w latach 2005–2011 (w %)
Największy wzrost liczby przedsiębiorstw w latach 2005–2011 na 10 tys. osób (por. rysunek 13) był widoczny w przypadku mikro i małych przedsię-biorstw, które odnotowały swój wzrost odpowiednio w 233 i 317 powiatach. W przypadku średnich przedsiębiorstw w 168 powiatach nie odnotowano zmian liczebności przedsiębiorstw, a w przypadku 83 odnotowano spadek. Taka sytuacja może świadczyć o mniejszej dynamice wzrostu liczby średnich przed-siębiorstw obserwowanej w Polsce od 2008 r. Przyczyn takiej sytuacji można upatrywać w ogólnoświatowym kryzysie finansowym, na skutek którego często przedsiębiorstwa odnotowywały raczej spadek obrotów i zatrudnienia, w wyniku tego przedsiębiorstwa małe nie miały szansy stać się średnimi, a często średnie, redukując swoje zatrudnienie, stawały się małymi.
W obszarach zmarginalizowanych wyznaczonych na podstawie zaprezen-towanego w podrozdziale 1.3 miernika syntetycznego liczba MSP na 10 tys. osób w latach 2005–2011 w większości powiatów wzrosła (65 powiatów), w przypadku 20 powiatów nie odnotowano zmian, natomiast tylko w 15 spadek liczby MSP (por. rysunek 14). Taka sytuacja może świadczyć z jednej strony o sprzyjających warunkach (klimacie) dla rozwoju tych przedsiębiorstw, natomiast z drugiej strony uruchomienie przedsiębiorstwa może być odpowie-dzią na trudną sytuację na rynku pracy.
Rysunek 14. Zmiany w liczbie MSP na 10 tys. osób w latach 2005–2011 (w %) w obszarach zmarginalizowanych
Analiza liczby nowo zarejestrowanych w rejestrze REGON MSP na 10 tys. osób w 2011 r. wskazuje, że najwięcej tych podmiotów powstało w powiatach najsilniejszych ośrodków miejskich, takich jak: Warszawa, Wrocław, Poznań, Gdańsk, Szczecin, natomiast najmniej w powiatach Polski Wschodniej, szcze-gólnie w województwie podlaskim, lubelskim, świętokrzyskim oraz podkarpac-kim (por. rysunek 15). Przyczyn tego stanu rzeczy można upatrywać w małej atrakcyjności tych regionów uważanych głównie za obszary najsłabiej rozwinię-te, o trudnym dostępie infrastruktury komunikacyjnej i telekomunikacyjnej oraz niskiej jakości kapitału intelektualnego i społecznego.
Rysunek 15. MSP nowo zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. osób w 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych niepublikowanych GUS
W 2011 r. najwięcej MSP wyrejestrowano z rejestru REGON głównie w powiatach południowo-wschodniej Polski oraz powiatach z terenu woje-wództw łódzkiego, podlaskiego i świętokrzyskiego, natomiast najmniej w przypadku powiatów Polski Zachodniej oraz Północnej (por. rysunek 16). Zaprezentowane dane odnośnie do MSP zarejestrowanych i wyrejestrowanych w rejestrze REGON nie dają pełnego obrazu zmian zachodzących w strukturze ilościowej tych podmiotów, dlatego ważne jest również zbadanie relacji pomię-dzy tymi wielkościami.
Rysunek 16. MSP wyrejestrowane z rejestru REGON na 10 tys. osób w 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych niepublikowanych GUS
Rysunek 17. Relacja MSP nowo zarejestrowanych do wyrejestrowanych na 10 tys. osób w 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych niepublikowanych GUS
Analiza relacji MSP nowo zarejestrowanych do wyrejestrowanych na 10 tys. ludności w 2011 r. (por. rysunek 17) wykazała, że w większości powiatów (288) odnotowano bilans ujemy, natomiast tylko w 82 powiatach – dodatni. Ma to niewątpliwie silny związek z wskaźnikiem przeżywalności przedsiębiorstw. Według danych GUS w 2010 r. pierwszy rok działalno- ści przeżywały trzy na cztery przedsiębiorstwa (wskaźnik przeżywalności 77,8%), drugi rok tylko 50% przedsiębiorstw, a piąty ok. 30% (Raport
o stanie... 2012, s. 26).
Na powstawanie nowych małych i średnich przedsiębiorstw, rozwój oraz ich przeżywalność ma wpływ wiele czynników, często wynikających z relacji z ich otoczeniem regionalnym, jak również zdolności danego obszaru do stworzenia sprzyjającego klimatu dla rozwoju biznesu, charakte-ryzującego się:
− dostępnością czynników produkcji o wysokiej jakości, − pozycją i prestiżem przedsiębiorców w danym obszarze, − korzystną sytuacją demograficzną i na rynku pracy, − sprzyjającymi warunkami do inwestowania, − wielkością popytu regionalnego,
− rozwojem sektorów pokrewnych i wspierających, dających możliwość tworzenia sieci współpracy i powiązań.
Przedstawiona analiza podkreśliła istotny związek pomiędzy rozwojem da-nego obszaru a rozwojem MSP. Im lepiej rozwinięty obszar , tam koncentracja i dynamika rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw jest znacznie większa niż w przypadku obszarów słabo rozwiniętych – zmarginalizowanych.