4. Procesy rozwojowe małych i średnich przedsiębiorstw w obszarach
4.2. Charakterystyka badanych przedsiębiorstw
W badanej grupie przedsiębiorstw dominowały mikrofirmy z udziałem 55,8%, małe firmy stanowiły 26,8%, zaś 17,4% to firmy średnie. Na terenach zmarginalizowanych udział mikroprzedsiębiorstw był znacznie większy 62%, niż w przypadku przedsiębiorstw zlokalizowanych na terenach rozwiniętych 50,5% (por. rysunek 33). 50,5% 29,8% 19,7% Obszary rozwinięte 0 - 9 10 - 49 50 - 249
62,0% 23,2% 14,8% Obszary zmarginalizowane 0 - 9 10 - 49 50 - 249
Rysunek 33. Struktura badanych przedsiębiorstw według liczby zatrudnionych (w %) Źródło: opracowanie własne
Średnia wielkość zatrudnienia wynosiła nieco ponad 15 osób, przy czym połowa przedsiębiorstw zatrudniała nie więcej niż 5 pracowników. Tak znaczne dysproporcje między wartością średniej i mediany wynika z przewagi podmio-tów zatrudniających do 5 osób stanowiących ok. 50% badanej populacji. Tak znaczna różnica między medianą a średnią świadczy o dużej asymetrii rozkładu liczby zatrudnionych. Firmy o większej liczbie zatrudnionych (należące do grupy średnich przedsiębiorstw) występują z niewielką częstością, ale bardzo znacząco odbiegają one liczbą zatrudnionych od większości pozostałych jednostek, silnie rzutując na średnią. W obszarach rozwiniętych średnia liczba
osób zatrudnionych była blisko dwukrotnie większa niż w regionach zmarginali-zowanych – odpowiednio ok. 19 osób i ok. 9 osób. W obszarach zmarginalizo-wanych bowiem większość podmiotów to mikroprzedsiębiorstwa zatrudniające do 2 osób (ok. 55% badanej populacji) jak również firmy samozatrudnieniowe, potwierdzają to również liczne badania krajowe (Strużycki red. 2011, Kamińska 2011, Makieła 2008) i zagraniczne (Romero, Fernandez-Serrano 2011, Guzman, Santos 2008b; 2007; Davidsson, Wiklund, Delmar 2006) cytowane w literaturze przedmiotu. Średnia liczba osób zatrudnionych w dużej mierze może również zależeć od sektora, który dane przedsiębiorstwo reprezentuje, ponieważ np. przedsiębiorstwa handlowe są z reguły znacznie mniejsze niż produkcyjne. Dlatego też bardzo ostrożnie należy wnioskować odnośnie różnic w wielkości firmy w zależności od lokalizacji w obszarach rozwiniętych czy zmarginalizo-wanych bez porównań szczegółowych w danej branży czy sektorze.
Badani respondenci to głównie mężczyźni (79,4%), z wykształceniem średnim (41,3%), w wieku 31–45 lat (39,5%) oraz posiadający doświadczenie w zarządzaniu przedsiębiorstwem (67,4%). Bardzo zbliżoną charakterystykę posiadali respondenci zarówno z obszarów rozwiniętych, jak i zmarginalizowanych.
Analiza długości istnienia badanych podmiotów4 na rynku wykazała, że ok. 70% z nich funkcjonuje już powyżej 10 lat, średni wiek wynosił 14 lat, a wiek najczęściej występujący to 11 lat. Rozkład badanych firm według ich wieku nie wykazuje istotnych różnic w obszarach rozwiniętych i zmarginalizowanych w porównaniu do analizy całej próby.
26,0%
37,0% 32,3%
4,7%
Obszary rozwinięte
Miasto duże (powyżej 100 tys. mieszkańców) Miasto średnie (od 20 -100 tys. mieszkańców) Miasto małe (do 20 tys. mieszkańców)
Obszar wiejski (miejscowości nie posiadające statusu miasta)
0,0% 10,0% 33,2% 56,8% Obszary zmarginalizowane
Miasto duże (powyżej 100 tys. mieszkańców) Miasto średnie (od 20 -100 tys. mieszkańców) Miasto małe (do 20 tys. mieszkańców)
Obszar wiejski (miejscowości nie posiadające statusu miasta)
Rysunek 34. Lokalizacja badanych przedsiębiorstw Źródło: opracowanie własne
Badane firmy były głównie zlokalizowane na terenie małych miast i obsza-rów wiejskich (odpowiednio 28,6% i 32,7%) oraz średnich miast (24,6%). Rozpatrując lokalizację firm w obszarach rozwiniętych i zmarginalizowanych, widoczne jest zróżnicowanie względem całości próby (por. rysunek 34).
Najliczniej reprezentowane wśród badanych podmiotów były przedsiębior-stwa osób fizycznych (61%) oraz spółki cywilne (14,4%), spółki z o.o. (10%) i spółki jawne (8,8%), pozostałe formy organizacyjne miały niewielki udział wśród analizowanych przedsiębiorstw (od 1,5 do 2,4%). W przypadku obszarów zmarginalizowanych udział przedsiębiorstw osób fizycznych i spółek cywilnych i jawnych to ponad (80%) badanej populacji, natomiast w obszarach rozwinię-tych znaczący udział w badaniu mają również spółki z o.o. (por. rysunek 35).
Można jednak przypuszczać, że wybór formy organizacyjno-prawnej przez badane podmioty nie wynikał głównie z lokalizacji, ale z profilu prowadzonej działalności oraz wielkości przedsiębiorstwa mierzonej liczbą osób pracujących.
57,4% 13,8% 9,4% 14,4% 1,9% 1,6% 1,5% Obszary rozwinięte
Osoba fizyczna Spółka cywilna Spólka jawna Spółka z o.o. Spółdzielnia Spółka akcyjna Inne
65,3% 15,1% 8,1% 4,8%3,0% 1,5% 2,2% Obszary zmarginalizowane
Osoba fizyczna Spółka cywilna Spólka jawna Spółka z o.o. Spółdzielnia Spółka akcyjna Inne
Rysunek 35. Forma organizacyjno-prawna badanych przedsiębiorstw Źródło: opracowanie własne
37,9%
32,9%
29,2%
Obszary rozwinięte
Działaność produkcyjna Działaność usługowa Działaność handlowa
18,1%
44,3%
37,6%
Obszary zmarginalizowane
Działaność produkcyjna Działaność usługowa Działaność handlowa
Rysunek 36. Sektor podstawowej działalności badanych przedsiębiorstw Źródło: opracowanie własne
Większość badanych przedsiębiorstw zajmowała się działalnością usługową i handlową (ok. 70%), a niecałe (30%) produkcyjną. Widoczne jest zróżnicowa-nie głównego rodzaju działalności w obszarach rozwiniętych, gdzie największe znaczenie odgrywała działalność produkcyjna (37,9%) i usługowa (32,9%), przedsiębiorstwa w obszarach zmarginalizowanych miały największy udział w działalności usługowej (44,3%) i handlowej (37,6%) (por. rysunek 36).
Taka struktura wynika głównie ze specyfiki analizowanych obszarów, jak również struktury badanych firm według wielkości – dominująca liczba mikro-firm z niewielkim udziałem osób zatrudnionych szczególnie w obszarach zmarginalizowanych.
Badane podmioty były zróżnicowane pod względem rodzaju prowadzonej działalności według sekcji PKD, przynależąc do 15 sekcji i 47 działów. W obszarach rozwiniętych dominowały sekcje: C (Przetwórstwo przemysłowe), F (Budownictwo), G (Handel i naprawy), H (Transport i gospodarka magazy-nowa) i M (Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna), natomiast w obszarach zamrginalizowanych sekcje: G (Handel i naprawy), H (Transport i gospodarka magazynowa) oraz A (Rolnictwo, leśnictwo i łowiectwo).
Operowały głównie na rynkach5: regionalnym (52,4% wskazań), lokalnym (52% wskazań) i krajowym (44,6% wskazań), tylko co 10 firma rozszerzyła swoją działalność na rynek międzynarodowy (13,2% wskazań). Tak niski udział firm, które odnotowały obroty na rynkach zagranicznych w badanej populacji, potwierdza niską skłonność małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce do działalności eksportowej6. Na rynkach zagranicznych operowały głównie przedsiębiorstwa prowadzące działalność produkcyjną (58,7% całości grupy) i zlokalizowane w regionach zurbanizowanych, tzn. miastach dużych i średnich (47%). Stosując test niezależności U Manna-Whitneya7, obserwuje się zróżni-cowanie w zasięgu działania pomiędzy obszarami rozwiniętymi a obszarami zmarginalizowanymi, o czym świadczy poziom prawdopodobieństwa testowego (p < 0,05). W obszarach rozwiniętych przedsiębiorstwa operują głównie na rynku krajowym i regionalnym, zaś w obszarach zmarginalizowanych – prze-ważnie na rynku lokalnym i regionalnym (por. rysunek 37).
5 Badane przedsiębiorstwo mogło wskazać wszystkie obszary swojego działania, czyli do-wolną liczbę wariantów.
6 Według danych PARP w 2011 r. niecałe 30% małych i średnich przedsiębiorstw (wyłącza-jąc mikroprzedsiębiorstwa) prowadziło działalność eksportową. Szerzej Włodkiewicz-Donimirski 2012.
7 Test U Manna-Whitneya pozwala porównywać ze sobą dwie niezależne populacje. Ma zastosowanie, gdy zmienna zależna jest ilościowa, ale nie spełnia założeń związanych z normalno-ścią rozkładu bądź też jest wyrażona na skali porządkowej. Test ten polega na rangowaniu wyników zmiennej zależnej (od najmniejszej do największej) w badanych grupach, a następnie grupy są ze sobą porównywane. Szerzej na temat testu: Kornacki, Mielniczuk 2001, s. 460–463; Szwed 2009.
39,8% 51,7% 57,1% 15,4% 72,7% 67,2% 29,9% 6,2% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%
Rynek lokalny Rynek regionalny Rynek krajowy Rynek międzynarodowy Obszary rozwinięte Obszary zmarginalizowane
Rysunek 37. Struktura badanych przedsiębiorstw według zasięgu działania Uwaga: Respondenci mogli wskazać więcej niż jeden rynek jako obszar działania.
Źródło: opracowanie własne
26,9% 17,3% 9,8% 1,9% 18,2% 14,7% 11,5% 4,2% 6,6% 7,8% 35,8% 9,3% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40%
Rynek lokalny Rynek regionalny Rynek krajowy Rynek międzynarodowy
Obszary rozwinięte
Mikro Małe Średnie
39,4% 32,2% 5,7% 0,5% 26,5% 28,1% 7,8% 0,7% 6,8% 6,9% 16,3% 7,7% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45%
Rynek lokalny Rynek regionalny Rynek krajowy Rynek międzynarodowy
Obszary zmarginalizowane
Mikro Małe Średnie
Rysunek 38. Struktura badanych przedsiębiorstw według zasięgu działania i wielkości firmy Źródło: opracowanie własne
Podmioty z przewagą obrotów na rynku lokalnym i regionalnym to głównie mikro i małe przedsiębiorstwa zarówno w przypadku obszarów rozwiniętych, jak i zmarginalizowanych (por. rysunek 38), co podkreśla lokalny charakter tej kategorii firm, przejawiający się silnym związkiem z rynkiem lokalnym, na którym firmy te głównie operują oferując swoje produkty i usługi zaspakajając potrzeby lokalnych społeczności. Podobnie jak w przypadku mikro i małych przedsiębiorstw zasięg działania średnich przedsiębiorstw nie był zróżnicowany w zależności od lokalizacji firmy na terenach rozwiniętych i zmarginalizowa-nych. Podmioty te operowały głównie na rynku krajowym i międzynarodowym, co świadczy o znacznie szerszej skali działania, jak w przypadku mikro i małych przedsiębiorstw, czyli braku wpływu marginalizacji obszaru na zasięg działania średniej firmy.