C harakterystyka p odstaw ow ych układów nierów ności

W yróżnić należy trzy kierunki badania wskaźników (danych liczbowych) :

• porów nania ze wskaźnikami postulowanymi (tzw. porównania z planem),

• porów nania ze wskaźnikami okresów ubiegłych lub przyszłych (tzw.

porównania w czasie),

• porów nania ze wskaźnikami innych jednostek gospodarczych (tzw.

porównania przestrzeni).

Układy nierówności stanow ią więc relację pom iędzy m erytorycznie i logicznie ustawionymi wielkościam i ekonomicznymi z punktu widzenia ich dynamicznych zmian.

Sens tworzenia takich układów sprowadza się do oceny zaistniałych ju ż stanów finansowych w celu tworzenia efektywnego systemu gospodarowania.

Analiza porów naw cza polega ona na określaniu bezpośrednich zw iązków i stosunków kształtujących się m iędzy rozpatryw anym i wskaźnikam i ekonom icznym i. W wyniku

rożnokierunkowego, w zajem nego ich przeciw staw iania staje się m ożliw e ustalenie odchyleń oraz dokonanie na ich podstaw ie ogólnej oceny. O dchylenie to wyrażane w postaci liczb bezwzględnych lub względnych daje orientację o stopniu zw iększenia lub zm niejszenia badanych wskaźników oraz

° ich tendencjach pozytyw nych lub negatywnych; L.Bednarski Analiza fin a n so w a w przedsiębiorstwie, PW N, W arszaw a 1997, s. 24-25

L. Bednarski, op. cit., s. 26-27.

193

W zorcow e układy nierówności wskaźników ekonomicznych znajdują szerokie i w szechstronne zastosowanie w analizach porównawczych. Są one bowiem podstawową m etodą diagnozowania charakteru zmian działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.

Zm iany tc m ogą być rozpatrywane z punktu widzenia:

a) poszukiwania kierunku i rozmiarów odchyleń zaistniałych w działalności przedsiębiorstwa,

b) wielokryterialnego charakteryzowania powstałych odchyleń oraz

c) rozpatrywania wzajemnych więzi i zależności, zachodzących między określonymi zjawiskami, procesami i kategoriami.

W zorcow e układy nierówności podstawowych w skaźników ekonomicznych, zakładają zgodność ich kształtowania się z wymogami gospodarowania intensywnego .4

W najogólniejszym ujęciu zasadnicze znaczenie ma osiąganie nierówności dynamiki takich w skaźników ilościowych, jak kapitał (Kpl) oraz zysk netto ( Z / t ) :

I K pt < IZ/7

gdzie:

I - indeks dynamiki zjawiska.

Kapitały własne uzupełnione kapitałami obcymi są przy prowadzeniu działalności gospodarczej angażow ane w odpowiednich zasobach majątku trwałego i obrotowego oraz zasobach osobowych w celu uzyskania określonego zysku netto. Dlatego też w occnic efektywności gospodarowania przedsiębiorstwa należy uwzględnić powyższe zasoby oraz uzyskiw ane w wyniku ich wykorzystania określone przychody ze sprzedaży i wyniki finansowe.

Powyższe stw ierdzenia zaw ierają istotne elem enty w pływające na wartość firmy, dlatego też m ożemy sformułować podstawową nierówność określającą relacje zm ierzające do jej wzrostu. W zór określający dążenie przedsiębiorstw a do wzrostu wartości firmy je st następujący:

I A ogó\ < I Sn < I Zn < I Kw\

gdzie:

A o g Ó \ - majątek ogółem, Sn - przychody ze sprzedaży,

3 J. D uraj, Jeszcze o m etodzie w zorcow ych układów nierówności w skaźników ekonomicznych.

M ateriały na konferencję naukow ą pt.” Perspcktyw y rozw oju rachunkow ości, auditingu i analizy finansow ej” , Sopot w rzesień 1998, s. 458.

4 L. Bednarski, R. Borow iecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. W aśnicwski, B. W ersty, A naliza ekonom iczna w przedsiębiorstw ie, W ydaw nictw o A kadem ii Ekonom icznej im. O. Langego we W rocławiu, W rocław 1998,

s. 417.

5 L. Bednarski, op.cit., s. 43.

3

Zn - zysk netto, Kw\ - kapital własny.

Nierówność I A ogó\ < I Sn wykazuje przyrost produktywności majątku ogółem poprzez w zrost jeg o płynności. Świadczy to, iż inwestowanie w majątek firmy nie powoduje zam rożenia środków finansowych.

Relacja I Sn < I Zn wskazuje, iż uzyskiwane przychody ze sprzedaży f Sn ^ charakteryzują się w yższą dynam iką wzrostu produktywności kosztu

K

co w efekcie prowadzi do przyrostu zysku netto.

Nierówność I Zn < I Kw\ wskazuje, iż przyrost majątku ogółem, przychodów ze sprzedaży oraz zysku wpływa na wzrost wartości firmy, co potwierdzone je st przyrostem kapitału własnego poprzez dodatkow ą em isję akcji lub wzrost udziałów. Świadczy to o zainteresowaniu właścicieli firmy dalszym inwestowaniem w przedsiębiorstwo lub wzrostem zainteresowania inwestorów z rynku kapitałowego w zakupie akcji lub udziałów przedsiębiorstwa.

Inny wzorcowy układ nierówności podstawowych w skaźników ilościowych, odpowiadający wym ogom gospodarowania intensywnego, można przedstawić następująco :6

I R < I A ogó\ < I .S/t < I Zn

gdzie:

R - stan zatrudnienia.

Z punktu widzenia współczesnej gospodarki rynkowej, pow yższą nierówność można rozszerzyć o grupę pracow ników bezpośrednio produkcyjnych ( RB) co daje następującą postać układu:

I Rb < I R < I A ogó\ < I Sn < I Zn

Relacja I RB < I R może świadczyć o wzroście postępu technicznego w przedsiębiorstwie oraz o wykorzystaniu w przedsiębiorstwie kapitału ludzkiego o wysokim stopniu kwalifikacji zawodowych.

Wyższa dynam ika majątku niż zatrudnienia ( I R < I A o g ó l) świadczy o rosnącym wyposażeniu przedsiębiorstw a w składniki majątku trwałego i obrotowego, stwarzające możliwość rozszerzenia działalności gospodarczej. Rozpatrując dalej, wyższa dynamika przychodów ze sprzedaży niż majątku

( 1 A o gu \ < I Sn ) może wiązać się z wyższą produktyw nością zaangażowanego majątku oraz efektywnym i usprawnieniam i techniczno-organizacyjnymi. Wreszcie wyższa dynam ika zysku niż przychodów ze sprzedaży ( I Sn < I Zn ) może wynikać z wyższych cen sprzedaży lub być rezultatem racjonalnego wykorzystania ogółu

L. Bednarski, op. cit., s. 43.

195

czynników działalności gospodarczej, prowadzącego do obniżki kosztów własnych.

Rozpatrując szerzej stan zatrudnienia można wskazać na występowanie pożądanej

,

następującej nierówności wskaźników określających możliwość wzrostu produkcji .

I R Z < I W p

oraz w formule pełniejszej:

T _ A t , Sn

I Rz < I — < I —

Rz A t

gdzie:

Rz - zatrudnienie, określane za pom ocą miernika liczby pracowniko /godzin wydatkowanych na w ytworzenie określonej produkcji,

W p - wydajność pracy żywej, At - majątek trwały,

A t w ielkość majątku trwałego przypadająca na jednostkę zatrudnienia , Rz

- produktyw ność majątku trwałego.Sn A t

Spełnienie pow yższej nierówności wskazuje na tę pożądaną drogę wzrostu produkcji, którą tylko w stępnie m ożem y określić jako opartą na intensywnych czynnikach wzrostu produkcji. Produktywność środków trwałych jest kategorią techniczno-ekonom iczną odzw ierciedlającą zarówno wpływ czynników ekstensywnych, jak i intensywnych na w ielkość produkcji. Czynniki intensywne dotyczą postępu techniczno-organizacyjnego.

Ich w yodrębnienie może ułatwić określenie roli i znaczenia tego postępu w zmianach produkcji.

Zm iany wielkości produkcji należy rozpatrywać jako zm iany dodatnie i zmiany ujemne. Ze zmianami dodatnimi mamy do czynienia w przypadku wzrostu produkcji.

Natom iast zm iany ujem ne w ystępują w przypadku zm niejszenia rozm iarów produkcji. W takim przypadku indeks dynamiki produkcji przyjmuje w ielkość m niejszą od jedności.

Eksponow anie dwukierunkowych zmian wielkości produkcji pozwala na przybliżenie m odelu układu wzorcowego nierówności wskaźników ekonomicznych do w arunków działania przedsiębiorstwa, zmieniającego skalę produkcji pod wpływem oddziaływania rynku.

Do czynników ekstensywnych kształtujących rozmiary produkcji należy zatrudnienie i środki tramie. Powiększenie ich rozmiarów wiąże się ze wzrostem produkcji. Pozostałe czynniki kształtujące dynam ikę produkcji można nazwać czynnikam i intensywnymi. Są one odpow iedzialne za racjonalne wykorzystanie posiadanego majątku w przedsiębiorstwie oraz za wykorzystanie posiadanego majątku w przedsiębiorstwie oraz za takie kształtow anie się kosztu użycia kapitału własnego lub obcego, który powoduje wzrost uzyskiwanego zysku netto.

7 J. Duraj, op. cit., s. 459-460.