6.1. Cel badań
Celem pracy było rozpoznanie jakie czynniki w zakresie percepcji pełnionej roli małżeńsko-rodzicielskiej oraz percepcji roli partnera w związku mają istotny związek z poczuciem szczęścia i odczuciem dobrej jakości własnego związku małżeńskiego rodziców dzieci niepełnosprawnych.
Mając wieloletnią praktykę w pracy z rodzinami dzieci niepełnosprawnych, wysłuchując wielokrotnie zwierzeń analizowałam jakie mogą być przyczyny tego, że jedne małżeństwa z ciężkiej próby losu, którą stanowi choroba lub niepełnosprawność dziecka wychodzą zwycięsko, nie zaprzepaszczając wzajemnych ciepłych, serdecznych i pełnych miłości relacji. Zaś innym się to nie udaje i obok nieszczęścia spowodowanego zaburzonym rozwojem czy chorobą dziecka muszą się borykać z rozpadem związku, goryczą, żalem i brakiem satysfakcji z własnego małżeństwa i życia. Odpowiedź na to ważne pytanie mogłaby sprawić, że dostatecznie wcześnie specjaliści udzielający pomocy dziecku niepełnosprawnemu i jego rodzinie mogliby wesprzeć małżeństwo w rozwijaniu wzajemnych relacji i zapobieganiu niekorzystnym trendom zachodzącym w wielu związkach pod wpływem stresu i nadmiernego obciążenia zadaniami.
Aby zbadać zależności między percepcją roli małżeńsko rodzicielskiej własnej i partnera a poczuciem szczęścia i zadowolenia z małżeństwa należało najpierw zebrać dane dotyczące zarówno poczucia szczęścia i zadowolenia ze związku małżeńskiego71 oraz oceny małżonków odnośnie pełnionej roli własnej i współmałżonka świadczone jak odbierają oni role. Przy czym oceny te dotyczyły zarówno
wyobrażenia roli – czyli oceny jak ważne są poszczególne zadania roli własnej oraz roli partnera, tworzące konstrukt roli własnej i roli posłanej do partnera;
oceny sposobu pełnienia roli własnej oraz pełnienia roli przez partnera;
wyobrażeń na temat oczekiwań partnera – domniemanie jego oczekiwań wobec współmałżonka.
Dopiero zebrawszy te oceny można mówić o w miarę pełnej percepcji roli.
71 Zakładam, ze poczucie szczęścia osobistego osoby będącej w związku małżeńskim jest ściśle splecione z poczuciem zadowolenia ze związku i relacji z partnerem.
Te zebrane dane wykreślają pewien stereotyp roli małżonka i rodzica. Analiza związków będzie przebiegała zarówno w oparciu po dane bezpośrednie, jak i na drodze konfrontowania opinii dotyczących ocen każdego małżonka – wewnątrz własnej roli a także konfrontacji ocen małżonków dotyczących takich samych zadań.
6.2. Założenia teoretyczne
W swoich badaniach przyjmuję następując założenia:
o posiadanie dziecka niepełnosprawnego stanowi sytuację trudną (stres) dla jego rodziców. Ma ona charakter przewlekły i bardzo rozległy, odnosi się do wielu obszarów życia członków rodziny;
o rodzina stanowi kompleksowy system społeczny (w myśl teorii systemowej), szczególną strukturę, instytucję, wyposażoną w szczególne cele, zadania i funkcje72. Naruszenie jednego członu tego systemu uruchamia automatyczne reakcje przystosowawcze - choroba, kalectwo, upośledzenie, niepełnosprawność dziecka jest silnym czynnikiem destabilizującym równowagę systemu rodzinnego, o zjawiska zachodzące w rodzinie nie mają charakteru prostych związków
przyczynowo-skutkowych, są to zjawiska złożone, cyrkularne w swoim charakterze;
o zaangażowanie w proces radzenia sobie z chorobą, niesprawnością dziecka wymusza konieczność rozbudowy i modyfikacji ról rodzicielskich, co często odbywa się kosztem relacji małżeńskich.
o w sytuacji nadmiernego, przewlekłego stresu występują znaczne zaburzenie komunikacji, co utrudnia uzgadnianie przepisów roli;
o proces radzenia sobie z sytuacją trudną jaką jest niepełnosprawność dziecka zachodzi w grupie społecznej, w trakcie interakcji społecznych i rządzą nim prawa analizy interakcji (rachunku kosztów i nagród) – koncepcja J.W.Thibaut i H. H. Kelley
o ujemny bilans kosztów i nagród skutkuje tendencją do unikania bliskich relacji oraz obniżeniem poczucia zadowolenia i szczęścia
72 Ludewig K. (1995), Terapia systemowa. Podstawy teoretyczne i praktyka. GWP
6.3. Szczegółowe pytania badawcze
Pytania szczegółowe dotyczą tego, co w zakresie przepisów roli małżeńsko-rodzicielskiej własnej i partnera i oceny ich pełnienia przez siebie i partnera, domniemania oczekiwań partnera sprzyja wyższemu poczuciu szczęścia małżonków. Przeprowadzona będzie analiza mająca wyjaśnić:
1. Jaki związek ma percepcja roli małżeńsko-rodzicielskiej własnej i partnera przez rodziców dziecka niepełnosprawnego z poczuciem szczęścia każdego z małżonków oraz sumarycznie z poczuciem szczęścia obojga? W szczególności:
1.1. Jaki związek ma waga nadawana przez małżonków poszczególnym przepisom ról własnej i partnera z poczuciem szczęścia każdego z małżonków oraz sumarycznie z poczuciem szczęścia obojga?
1.2. Jaki związek ma ocena jakości pełnienia roli przez partnera oraz samoocena pełnienia własnej roli z poczuciem szczęścia małżonków?
1.3. Czy percepcja roli posłanej przez partnera – czyli wysokość domniemanych oczekiwań partnera w zakresie pełnienia ról przez współmałżonka ma związek z poczuciem szczęścia każdego z nich oddzielnie lub obojga jako małżeństwa?
2. Czy w rodzinach z dzieckiem niepełnosprawnym występuje naruszenie równowagi między małżeńskim a rodzicielskim obszarem ról i czy zjawisko to ma związek z poczuciem szczęścia małżonków?
3. Czy występuje związek zgodności rozumieniu przepisów ról przez małżonków z ich poczuciem szczęścia?
4. Czy występuje związek między trafnością rozpoznania (domniemania ) oczekiwań partnera a poczuciem szczęścia małżonków?
5. Czy występuje związek między poziomem zadowolenia z pełnienia roli przez partnera a poczuciem szczęścia małżonków?
6. Czy występuje związek między poczuciem nierównomiernego (niesprawiedliwego) wkładu w obowiązki a poczuciem szczęścia małżonków?