Percepcja roli własnej i partnera

Percepcja, czyli spostrzeganie stanowi jeden z bazowych procesów poznawczych warunkujących sprawne działanie, funkcjonowanie w otaczającej jednostkę rzeczywistości a także gromadzenia doświadczeń. Spostrzeganie (…) jest doświadczaniem złożonej charakterystyki bodźców (…) i bazuje na posiadanym doświadczeniu wytworzonym w procesie uczenia się²⁷. Percepcja opiera się na prostych wrażeniach sensorycznych, lecz jest procesem znacznie bardziej złożonym i zawiera w sobie zarówno etap wyodrębniania i identyfikowania cech spostrzeganego obiektu, jak i ich integracji a także syntezy łączącej w sobie oczekiwania z nabytymi doświadczeniami. Tak więc proces percepcji zawiera w sobie zarówno tworzenie wyobrażeń na bazie danych zmysłowych jak i aktywne poszukiwanie, zbieranie informacji zmysłowych zawierające w sobie „sito” oczekiwań a także oceny, interpretacji i weryfikacji danych. Procesy percepcji doskonalą się i usprawniają w miarę nabywania przez jednostkę doświadczenia, są przez owe doświadczenie kierowane, a zebrane informacje na bieżąco interpretowane i oceniane automatycznie modyfikują dalszy proces percepcji. Dotyczy to zarówno percepcji prostych obiektów fizycznych jak i percepcji zdarzeń i złożonych zjawisk społecznych.

Podsumowując:

• Percepcja jest procesem złożonym, bazującym na odbiorze, porządkowaniu, integracji i kategoryzacji wrażeń sensorycznych;

• Percepcja jest procesem złożonym i aktywnym, zawierającym w sobie elementy oczekiwań, interpretacji; oceny i prób weryfikacji danych sensorycznych;

• Umiejętność percepcji zjawisk doskonali się w procesie uczenia i gromadzenia doświadczenia;

• Percepcją ludzkich zachowań, zdarzeń i zjawisk społecznych rządzą podobne prawa jak percepcją obiektów i zjawisk fizycznych jednak wpływ doświadczenia, oczekiwań i ustosunkowań emocjonalnych podmiotu na proces spostrzegania społecznego jest znacznie silniejszy, a często dominujący – zwłaszcza w momencie oceny i interpretacji informacji uzyskanej na drodze wrażeń sensorycznych.

27 Falkowski A. (2000) Spostrzeganie jako proces tworzenia doświadczenia za pomocą zmysłów.

w : Psychologia. Podręcznik Akademicki. Red. J. Strelau wyd. GWP Gdańsk s 25 i nast.

• Prawidłowa percepcja otoczenia i zachodzących w nim zjawisk i procesów stanowi warunek przetrwania jednostki a także jej sprawnego radzenia sobie w otoczeniu.

Percepcja może ulegać zakłóceniom tzw. złudzeniom i zniekształceniom percepcyjnym, które mogą powstać zarówno na elementarnym poziomie odbioru wrażeń sensorycznych (podmiot czegoś po prostu nie zauważył lub nie usłyszał) jak też wynikać z defektów opracowania danych sensorycznych: błędów w ocenie, interpretacji, integracji i kategoryzacji danych (podmiot uznał coś za mało znaczące lub przecenił rangę danej informacji, połączył ze sobą informacje nie mające nic wspólnego, niewłaściwie zinterpretował…).

Percepcja sposobu pełnienia roli społecznej rodzica i własnej jako małżonka-rodzica jest procesem złożonym, skomplikowanym i wielowarstwowym, zachodzącym pod silnym obciążeniem emocjonalnym i angażującym własne poczucie wartości i poczucie bezpieczeństwa z uwagi na rangę percypowanego zjawiska społecznego.

Jak pokazuje to teoria R.D.Lainga, H. Phillipsona i A.R. Lee²⁸ obecność innych ma głęboki wpływ na to jak człowiek spostrzega i odbiera siebie oraz sytuację, w jakiej się znajduje. Szczególnie ważne jest to w kontekście trwałego związku.

Autorzy, zajmując się terapią par małżeńskich, opracowali własną metodę diagnozowania percepcji interpersonalnej w diadzie. W swojej pracy przyjęli dwa fundamentalne założenia:

- każde zachowanie jest funkcją doświadczenia;

- doświadczenie i zachowanie obu stron w diadzie jest zawsze w relacji do kogoś lub czegoś innego niż ja sam.

Doświadczenie obu partnerów interakcji nie musi być tożsame mimo znajdowania się w identycznych okolicznościach – zawsze bieżące doświadczenie i odbiór sytuacji są spostrzegane w kontekście wcześniejszych doświadczeń z tym partnerem oraz w kontekście własnych wyobrażeń odnośnie jego doświadczeń a także jego oczekiwań, potrzeb, ocen, systemu wartości. Człowiek przez całe życie uczy się strukturować

28 Laing R. D., Philipson H., Lee A. R. (1966), Interpersonal perception (a theory and method of research)

percepcję najpierw we własnej rodzinie macierzystej, a potem w grupach rówieśniczych i innych grupach społecznych, do których należy (także w założonej przez siebie rodzinie) poprzez stałą interpretację doświadczeń, które ma w relacjach z ludźmi, przez nadawanie tym doświadczeniom własnego indywidualnego znaczenia. Czuć się kochanym to nie tyle być kochanym, co spostrzegać i interpretować, że się jest kochanym. Ponieważ zaś doświadczenie każdej osoby jest odmienne - istnieje duże ryzyko zachodzenia rozbieżności i nieporozumień w trakcie nadawania znaczenia zachowaniom partnera, interpretowania jego motywów i intencji.

W małżeństwie (także konkubinacie) żona patrzy na partnera-męża i odczytuje jego zachowanie, intencje nie tylko z perspektywy własnej (perspektywy prostej), uwzględniając własne potrzeby i oczekiwania, ale również siebie i własną sytuację odbiera z perspektywy: kim sama jest dla partnera- męża czyli przyjmując metaperspektywę.

Swoją samoocenę buduje zarówno w oparciu o własną ocenę jak i ocenę partnera, a swoje komunikaty kierowane do niego formułuje nie tylko w kontekście aktualnej sytuacji i własnych potrzeb, ale także ujmując jego domniemane czy wyobrażone: potrzeby, ocenę sytuacji i przewidywane reakcje. Także jego komunikaty odczytuje i interpretuje nie tylko w perspektywie prostej, ale także w metaperspektywie tj. domniemywając, co on o niej sądzi oraz w meta-metaperspektywie – przypuszczając, co on sądzi, że ona sądzi, wie, czuje na jego temat.

Oboje budują w relacji z partnerem swoją autotożsamość (kim jest sam(a) dla siebie) oraz swoją metatożsamość (kim jest dla innych). Metatożsamość wzbogaca autotożsamość.

Wszystkie wzajemne relacje i ich percepcja zawierają w sobie modyfikujący czynnik perspektywy prostej, meta-perspektywy i meta-meta-perspektywy zatem badanie ich musi uwzględniać także ten aspekt.

Na percepcję roli i sposobu pełnienia roli własnej składać się będzie :

• waga poszczególnych zadań należących do pełnionej roli czyli własny pomysł na rolę, konstrukt własny roli: Ważne, by to robić a tego nie …

• waga jaką partner (często otoczenie bliższe lub dalsze) przypisuje poszczególnym zadaniom roli i sposobowi ich pełnienia – tzw. rola posłana (a inaczej presja, realne oczekiwania co do wagi i sposobu pełnienia roli): ważne by moja partnerka robiła to a tamto może zaniedbać

• ocena sposobu pełnienia własnych zadań roli (samoocena) to robię dobrze, z tym sobie zupełnie nie radzę …

• domniemanie oczekiwań partnera odnośnie sposobu pełnienia roli on myśli, ze powinnam całkowicie się temu poświęcić…a tym sobie nie zwracać głowy…

• realna ocena partnera odnośnie mojego sposobu pełnienia roli (czy jest on zadowolony ) Uważam, ze żona jest nadzwyczajną matka…ale kucharka z niej nie najlepsza

Z kolei na percepcję roli i sposobu pełnienia roli przez partnera składać się będą:

• waga poszczególnych zadań należących do pełnionej roli czyli wyobrażenie o jego roli tzw. rola mu posłana;

• waga, jaką partner przypisuje poszczególnym zadaniom własnej roli i sposobowi ich pełnienia – czyli jego własny konstrukt roli;

• samoocena sposobu pełnienia własnych zadań roli przez partnera.

• domniemanie przez niego oczekiwań partnera odnośnie sposobu pełnienia roli

• ocena sposobu pełnienia roli partnera (moja ocena jak pełni własną rolę)

Percepcja ta bazuje na ocenach i szacunkach na poziomie perspektywy prostej (jak ważne jest dla mnie i dla niego dane zadanie, oraz jak oceniam pełnienie roli i jak on ocenia pełnienie roli) oraz na meta-perspektywie, czyli jakie są w domniemaniu partnerki oczekiwania partnera (lub odwrotnie)? Percepcja ról małżeńskich może także obejmować inne ustosunkowania w meta-meta-perspektywie.

Przyjmowana perspektywa prosta, meta-perspektywa oraz meta-meta-perspektywa jest zarówno efektem percepcji osób znajdujących się w związku jak i istotnie wpływa na dalszą percepcję ich wzajemnych relacji i ich samych.

Warto w tym miejscu także zaznaczyć, percepcja roli i sposobu jej pełnienia jest złożona nie tylko z powodu różnorakiej perspektywy, ale także ze względu na złożony charakter roli małżeńsko-rodzicielskiej.