Rozdział 9. PODSUMOWANIE
9.3. Cel 3: Wstępna weryfikacja zgodności zidentyfikowanej definicji sytuacji
języka.
Posłużenie się metodą egzemplifikacji w oparciu o wypowiedzi użytkowników forów dyskusyjnych portalu katolik.pl doprowadziło do odnalezienia przykładów stwierdzeń wskazujących na przyjmowanie do własnej definicji sytuacji każdego ze zidentyfikowanych wcześniej wrażeń, a zatem wstępnej weryfikacji stawianych tez. Weryfikacja ta opierała się na poszukiwaniu dowodów językowych na posługiwanie się tymi samymi metaforami strukturalnymi bądź deklarację poglądów zbieżnych z opisywanymi wrażeniami.
6 Kongregacja działająca przy Kurii Rzymskiej, której zadaniem, zgodnie z konstytucją apostolską Pastor Bonus, jest promowanie i ochrona doktryny wiary i moralności w całym świecie katolickim (Congregation for the doctrine of the faith 2010).
155
Jak już zauważono w części metodologicznej7, weryfikacja ta ma jedynie wstępny charakter, między innymi ze względu na to, że badacz poszukuje tylko przykładów potwierdzających tezę, nie analizuje zaś całościowo wybranego korpusu, a nawet odnalezienie przykładów potwierdzających stawiane tezy nie jest wystarczającą przesłanką do stwierdzenia zachodzenia związku przyczynowo-skutkowego między pojawianiem się któregoś z wrażeń w analizowanych liturgiach, a przytaczanymi egzemplifikacjami8. Niemniej jednak możliwość wskazania wyrażeń i wypowiedzi opartych na tej samej definicji sytuacji, która zawarta jest w tekstach liturgicznych, wskazuje, że charakter poczynionych w tej pracy ustaleń można uznać za więcej niż teoretyczny. Innymi słowy – jeśli użytkownicy analizowanego portalu używają w swoich wypowiedziach tych samych metafor strukturalnych, które zostały zidentyfikowane w tekstach liturgicznych, to oznacza to, jak się wydaje, przynajmniej częściowe nakładanie się systemu pojęciowego zawartego w tych tekstach i używanego przez autorów wypowiedzi. Z kolei pojawienie się wypowiedzi zbieżnych ze zidentyfikowanymi wrażeniami wskazuje na przyjmowanie (przynajmniej częściowo) takiej samej definicji sytuacji.
Właśnie ów częściowy, wstępny charakter weryfikacji wyników przedstawiony w tej pracy również zachęca do dalszych badań. Badania te mogłyby dotyczyć wspomnianych już zależności między systemem pojęć określonym na podstawie analizy tych tekstów, a systemem pojęć obecnym w szerszym materiale językowym.
Za interesujące można uznać również zweryfikowanie przynależności zidentyfikowanych wrażeń do definicji sytuacji przyjmowanej przez uczestników analizowanych obrzędów. Weryfikacja taka musiałaby opierać się na kontrolowanej próbie (by możliwe były wnioskowania dotyczące na przykład zależności między częstotliwością udziału w danym rytuale a przyjmowanymi wrażeniami), a także metodzie badawczej pozwalającej identyfikować faktycznie przyjmowaną definicję sytuacji nie zaś jedynie deklaracje z tym związane9.
***
7 Porównaj: str. 62.
8 Na przykład ze względu na brak pełnej kontroli nad próbą i możliwości stwierdzenia, czy osoba, której wypowiedź jest cytowana, faktycznie uczestniczy w analizowanych liturgiach.
9 Na problem ten zwrócono uwagę również w części metodologicznej – porównaj: str. 62.
156
Cytowany już we wstępie członek ICEL stwierdza: „Naszymi tekstami liturgicznymi kształtujemy pokolenia katolików” (Schellman 1994, 17). Jeśli stwierdzenie to jest prawdziwe, to praca ta stanowi próbę odpowiedzi na pytanie, w jakim kierunku przebiega to kształtowanie. Jest to odpowiedź udzielona z perspektywy językoznawcy, badacza pochylającego się nad tekstem i korzystającego z wybranych narzędzi wypracowanych przez jego dziedzinę. Przytoczone przykłady ilustrujące zbieżność między zidentyfikowanymi elementami definicji sytuacji a przekonaniami wyrażanymi na forum katolik.pl pozwalają przypuszczać, że trudno przecenić siłę z jaką teksty liturgiczne mogą „kształtować pokolenia katolików”.
157
CZŁOWIEK (jego serce) TO POJEMNIK ... 83
D
JEZUS TO MISTRZ – NAUCZYCIEL ... 137
JEZUS TO POŚREDNIK BOGA ... 131
ŻYCIE WIECZNE TO CENNY DAR ... 109
158
BIBLIOGRAFIA
Arystoteles. Topiki. O dowodach sofistycznych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978.
Babbie, Earl. Badania społeczne w praktyce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003.
Babiński, Grzegorz. Wybrane zagadnienia z metodologii socjologicznych badań empirycznych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1980.
Bajerowa, Irena. „Rola języka we współczesnym polskim życiu religijnym.” W O języku reilgijnym., autor: Maria Karpluk i Jadwiga Sambor, 9-20. Lublin: Redakcja Wydawnictwa Katolickiego Uniwersytety Lubelskiego, 1988.
Bocheński, Józef. Logika religii. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990.
Bralczyk, Jerzy. Język na sprzedaż. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2004.
Centralny Ośrodek Badania Opinii Społecznej (opracował: Boguszewski, Rafał).
Wiara i religijność Polaków w dwadzieścia lat po rozpoczęciu przemian ustrojowych. Komunikat z badań. Warszawa: Centralny Ośrodek Badania Opinii Społecznej, 2009.
Centrum Badania Opinii Społecznej (opracował: Boguszewski, Rafał). Znaczenie regilii w życiu Polaków. Komunikat z badań. Warszawa: Centrum Badania Opini Społecznej, 2006.
Chruszczewski, Piotr. „Wybrane językowe i kulturowe aspekty modlitwy w judaizmie.” W Perspektywy dyskursu religijnego, czyli Przyjęcie Kaina, autor: Piotr Chruszczewski, 27-44. Kraków: Krakowskie Towarzystwo Popularyzowania Wiedzy o Komunikacji Językowej Tertium, 2004.
Cialdini, Robert. Wywieranie wpływu na ludzi. Teoria i praktyka. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 1999.
Congregation for the doctrine of the faith. 10 luty 2010.
http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/index.htm (data uzyskania dostępu: luty 15, 2010).
159
Czarnecka, Katarzyna. „Perswazja w listach Jana Bilewicza - stylizacja epistolarna na łamach czaspisma "Miłujcie się!".” W Język religijny dawniej i dziś: (w kontekście teologicznym i kulturowym): materiały z konferencji, Gniezno, 22-24 września 2008. 4, autor: Stanisław Mikołajczak, Paweł Bortkiewicz i Małgorzata Rybka, 347-355. Poznań: Wydawnictwo "Poznańskie Studia Polonistyczne", 2009.
Davies, Duglas. „Introduction: Raising the Issues.” W Rites of passage, autor: Jean Holm i John Bowker, 1-9. Londyn: Printer Publishers Ltd., 2004.
Draguła, Andrzej. „Narracja czy inscenizacja? O naturze języka liturgicznego.” W Język religijny dawniej i dziś: (w kontekście teologicznym i kulturowym): materiały z konferencji, Gniezno, 22-24 września 2008. 4, autor: Stanisław Mikołajczak, Paweł Bortkiewicz i Małgorzata Rybka, 255-263. Poznań: Wydawnictwo "Poznańskie Studia Polonistyczne", 2009.
Dubisz, Stanisław. Uniwersalny Słownik Języka Polskiego. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003.
Forum Dyskusji Portalu Katolik.pl. 20 lipiec 2009. www.dyskusje.katolik.pl (data uzyskania dostępu: Lipiec 20, 2009).
Forum Dyskusji Potralu Katolik.pl. 20 lipiec 2009. www.dyskusje.katolik.pl (data uzyskania dostępu: Lipiec 20, 2009).
Forum Pomocy Portalu Katolik.pl. 23 lipiec 2009. www.katolik.pl/dyskusje (data uzyskania dostępu: lipiec 23, 2009).
Forum Pomocy Portalu Katolik.pl. 23 lipiec 2009. www.katolik.pl/forum (data uzyskania dostępu: lipiec 23, 2009).
Garpiel, Rafał. Perswazja w przekazach kaznodziejskich na przykładzie homilii Jana Pawła II wygłoszonych podczas pielgrzymki do Polski w 1979 roku. Kraków:
Nomos, 2003.
Goffman, Erving. Człowiek w teatrze życia codziennego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczny, 1981.
—. Rytuał interakcyjny. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006.
Gomola, Aleksander. „Jakim ojcem jest Bóg? Konceptualizacja Boga jako Ojca w Katechizmie Kościoła Katolickiego.” W Język religijny dawniej i dziś (w kontekście teologicznym i kulturowym). Tom 5. Materiały z konferencji. Gniezno 22-24 września 2008., autor: Paweł Bortkiewicz, Stanisław Mikołajczak i Małgorzata Rybka, 207-213. Poznań: Wydawnictwo "Poznańskie Studia Teologiczne", 2009.
Grice, Paul. „Logika i konwersacja.” W Język w świetle nauki, autor: Barbara Stanosz, 91-114. Warszawa: Czytelnik, 1980.
160
Grygerková, Marcela, i Zdĕnek Kovalčík. „Uwagi na temat różnic w języku współczesnej liturgii Kościoła Rzymskokatolickiego i Czechosłowackiego Kościoła Husyckiego.” W Język religijny dawniej i dziś: (w kontekście teologicznym i kulturowym): materiały z konferencji, Gniezno, 22-24 września 2008. 4, autor:
Stanisław Mikołajczak, Paweł Bortkiewicz i Małgorzata Rybka, 235-243. Poznań:
Wydawnictwo "Poznańskie Studia Polonistyczne", 2009.
Grzegorczykowa, Renata. Wprowadzenie do semantyki językoznawczej. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001.
Grzegorczykowa, Renata. „Wypowiedzi religijne jako forma uczestnictwa w sacrum.” W Język religijny dawniej i dziś. T II. Materiały z konferencji - Gniezno, 3-5 czerwca 2004., autor: Stanisław Mikołajczak i Tomasz Węcławski, 13-5-24. Poznań:
Wydawnictwo "Poznańskie Studia Polonistyczne", 2005.
Grzelak, Eliza. „Wykorzystanie strategii szczerości w komunikacji Jana Pawła II z wiernymi.” W Język religijny dawniej i dziś: materiały z konferencji, Poznań, 24-26 kwietnia 2006. 3, autor: Paweł Bortkiewicz, Stanisław Mikołajczak i Małgorzata Rybka, 44-52. Poznań: Wydawnictwo "Poznańskie Studia Polonistyczne", 2007.
Grzelińska, Agata. „Perswazja w ogłoszeniach parafialnych.” W Język religijny dawniej i dziś: materiały z konferencji, Poznań, 24-26 kwietnia 2006. 3, autor: Paweł Bortkiewicz, Stanisław Mikołajczak i Małgorzata Rybka, 363-372. Poznań:
Wydawnictwo "Poznańskie Studia Polonistyczne", 2007.
Habrajska, Grażyna. „Metody ankietowe i analiza tekstów w badaniach językowego obrazu świata.” Język a Kultura, 2000.
Haviland, William A., Dana Walrath, i Harold E. L. Prins. Cultural antrophology.
The human challenge. Belmont: Tomson Wadsworth, 2008.
Holm, Jean, i John Bowker. Rites of passage. Londyn: Printer Publishers Ltd., 2004.
Hopfe, Lewis M., i Mark R. Woodward. Religions of the world. New Jesrsey: Vango Books, 2009.
ICEL. What is ICEL? 27 marzec 2010. http://www.icelweb.org/whatis.htm (data uzyskania dostępu: kwiecień 03, 2010).
Karpluk, Maria, i Jadwiga Sambor. „Od redaktorów.” W O języku religijnym.
Zagadnienia wybrane., autor: Maria Karpluk i Jadwiga Sambor, 5-7. Lublin:
Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1988.
Kępka, Izabela. „Różnorodność form Pluralis homileticus w kazaniach ks.
Hieronima Kajsiewicza.” W Język doświadczenia religijnego. Tom I, autor: Grzegorz Cyran i Elżbieta Skorupska-Raczyńska, 233-244. Szczecin: Wydział Teologiczny Uniwersytetu Szczecińskiego, 2008.
161
Kładoczny, Piotr. „Księga Ezechiela - spojrzenie językoznawcy.” W Perspektywy dyskursu religijnego, czyli Przyjęcie Kaina, autor: Piotr Chruszczewski, 115-132.
Kraków: Krakowskie Towarzystwo Popularyzowania Wiedzy o Komunikacji Językowej Tertium, 2004.
Kołakowski, Leszek. „O wypowiadaniu niewypowiadalnego: język i sacrum.” Język a kultura. Tom 4. Funkcje języka i wypowiedzi., 1991: 53-63.
Korpus Języka Polskiego. 2008. http://korpus.pwn.pl/ (data uzyskania dostępu: maj 2008, 21).
Kowalski, Dominik. „Spontaniczna kultura logiczna.” W Pragmatyka anomalii logicznych, autor: Wojciech Suchoń, Irena Trzcieniecka-Schneider i Dominik Kowalski, 31-44. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008.
Krzemińska, Agnieszka. Pragmalingwistyczne środki perswazji języka polityki.
Poznań: Niepublikowana praca doktorska, 2002.
Krzeszowski, Tomasz P. „Wstęp do wydania polskiego.” W Metafory w naszym życiu, autor: George Lakoff i Mark Johnson, 5-19. Warszawa: Państwowy Instutut Wydawniczy, 1988.
Lakoff, George, i Mark Johnson. Metafory w naszym życiu. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988.
Lippmann, Walter. Public opinion. New York: The Macmillan Company, 1960.
Lyons, John. Semantyka cz.1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984.
McCabe, Alyssa. „Zdania w połączeniach - tekst i dyskurs.” W Psycholongwistyka, autor: Jean Berko Gleason i Nan Bernstein Ratner, 299-332. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2005.
Messinger, E., H. Sampson, i R. D. Towne. „Life as Theater: Some Notes on Dramaturgic Approach to Social Reality.” W Life as Theater. A Dramaturgical Sourcebook., autor: Dennis Brisser i Charles Edgley. Chicago: Aldine Publishing, 1975.
Michalska, Monika. „Językowe środki perswazji w kazaniach księdza prymasa Stefana Wyszyńskiego.” W Język religijny dawniej i dziś: materiały z konferencji, Gniezno, 15-17 kwietnia 2002, autor: Stanisław Mikołajczak i Tomasz Węcławski, 157-164. Poznań: Wydawnictwo "Poznańskie Studia Polonistyczne", 2004.
Mikołajczak, Stanisław. „Modlitwa powszechna - kształt językowy i charakterystyka gatunkowa.” Język religijny dawniej i dziś. Poznań: Poznańskie Studia Polonistyczne, 2004. 86-94.
162
Mikołajczak, Stanisław, i Tomasz Węcławski. „Słowo wstępne.” W Język religijny dawniej i dziś: materiały z konferencji, Gniezno, 15-17 kwietnia 2002, autor:
Stanisław Mikołajczak i Tomasz Węcławski, 9-10. Poznań: Wydawnictwo
"Poznańskie Studia Polonistyczne", 2004.
Obrzędy chrztu dzieci wg rytuału rzymskiego. Katowice: Wydawnictwo Kurii Diecezjalnej, 1972.
Polak, Tomasz. „Uniwersum wczesnych chrześcijan. Próba rekonstrukcji.
Zagadnienia szczegółowe.” Poznań: notatki własne, 27 luty 2009.
Polański, Edward, i Jolanta Bujak-Lechowicz. „Miłość u kardynała Stefana Wyszyńskiego - kognitywne spojrzenie.” W Język religijny dawniej i dziś: (w kontekście teologicznym i kulturowym): materiały z konferencji, Gniezno, 22-24 września 2008. 5, autor: Paweł Bortkiewicz, Stanisław Mikołajczak i Małgorzata Rybka, 33-43. Poznań: Wydawnictwo "Poznańskie Studia Polonistyczne", 2009.
Przybylska, Renata. Polisemia przyimków polskich w świetle semantyki kognitywnej.
Kraków: Universitas, 2002.
Rosow, Irving. Socialization to the old age. Los Angeles: University of California Press Ltd., 1974.
Salamucha, Jan. Wiedza i wiara. Wybrane pisma filozoficzne. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1997.
Schellman, James, wywiad prowadzony przez: editors of U.S. Catholic. The language of the liturgy: Why what we say at mass matters. (czerwiec 1994).
Schopenhauer, Artur. Erystyka, czyli sztuka prowadzenia sporów. Warszawa:
Oficyna Wydawnicza Alma-Press, 2002.
Searle, John R. Czynności mowy. Rozważania z filozofii języka. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1987.
Skowronek, Katarzyna. „Obraz współczesnej kobiety w listach pasterskich Konferencji Episkopatu Polski.” W Język religijny dawniej i dziś: materiały z konferencji, Poznań, 24-26 kwietnia 2006. 3, autor: Paweł Bortkiewicz, Stanisław Mikołajczak i Małgorzata Rybka, 172-181. Poznań: Wydawnictwo "Poznańskie Studia Polonistyczne", 2007.
Sołoma, Luba. Metody i techniki badań socjologicznych: wybrane zagadnienia.
Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, 2002.
Suchostawska, Laura. „Kognitywna analiza przypowieści Jezusa przedstawiających relację Bóg - człowiek.” W Perspektywy dyskursu religijnego, czyli przyjęcie Kaina, autor: Piotr P. Chruszczewski, 247-266. Kraków: Tertium, 2004.
163
Szacki, Jerzy. Historia myśli socjologicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002.
Szacki, Jerzy. „Słowo wstępne.” W Człowiek w teatrze życia codziennego , autor:
Erving Goffman, 5-27. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1981.
Szczepański, Jerzy. „Charakterystyka metody biograficznej. Zasady analizy dokumentów biograficznych.” W Badania empiryczne w socjologii: wybór tekstów., autor: Marian Malikowski i Marian Niezgoda, 361-383. Tyczyn: Wyższa Szkoła Społeczno-Gospodarcza, 1997.
Sztompka, Piotr. Socjologia. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2003.
Szymanek, Krzysztof. Sztuka argumentacji: słownik terminologiczny. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001.
Święta Kongregacja Kultu Bożego. „Dekret nr 800/71.” W Obrzędy bierzmowania według pontyfikału rzymskiego, 7. Katowice: Wydawnictwo Kurii Diecezjalnej, 1975.
Tokarz, Marek. Argumentacja. Perswazja. Manipulacja. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2006.
Tyszka, Tadeusz. Psychologiczne pułapki oceniania i podejmowania decyzji.
Gdańsk: Gdańskie wydawnictwo Psychologiczne, 2000.
van Gennep, Arnold. Rites of passage. Londyn: Routledge Library Editions, 2004.
Węcławski, Tomasz. Wspólny świat religii. Kraków: Wydawnictwo Znak, 1995.
Wojtak, Maria. „Styl religijny w perspektywie genologicznej.” W Język religijny dawniej i dziś: materiały z konferencji, Gniezno, 15-17 kwietnia 2002, autor:
Stanisław Mikołajczak i Tomasz Węcławski, 105-113. Poznań: Wydawnictwo
"Poznańskie Studia Polonistyczne", 2004.
Zdunkiewicz, Dorota. „Językowe środki perswazji w homiliach (na przykładzie testów Jana Pawła II).” Język a kultura, 1991: 149-157.
Žižek, Slavoj. Wzniosły obiekt ideologii. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2001.