Możliwe podejścia badawcze

3.1.1. Native Speaker Intuition.

Pierwszą z metod spotykanych w analizach komunikacyjnych określić można jako metodę opartą o native speaker intuition. W badaniach z tego nurtu mamy do czynienia z prostymi opisami oddziaływania pewnych słów czy fraz, których podstawę stanowi odbiór danego tekstu przez badacza. Tezy formułowane więc mogą być następująco:

„W tej przypowieści (…) Jezus chce¹ przede wszystkim ukazać miłość Boga do człowieka, a także pragnienie Boga, by każdy człowiek się nawrócił” (Suchostawska 2004, 254);

„W działaniu perswazyjnym często stosuje się wyrazy wzmacniające i osłabiające. ‘Tylko’ i ‘jedynie’ ograniczają i pomniejszają to, czego powinno być mniej (…), a oprócz tego informują o wyłączności (…). ‘Tylko jeden’ to mało i cieszymy się, że mało, a ‘tylko ten jeden’ pokazuje absolutną wyjątkowość obiektu” (Bralczyk 2004, 87);

„Nowość wywołuje niezwykle silne emocje odbiorcy i przyczynia się do podwyższenia atrakcyjności prezentowanego obiektu. Siły tego słowa dowodzi częstotliwość stosowania wszelkich możliwych jego form gramatycznych w przekazach reklamowych” (Krzemińska 2002, 223);

1 Podkreślenia autorki.

51

„Jedność, a także poniekąd równość swojej osoby względem przedstawicieli audytorium deklaruje Jan Paweł II mówiąc do obecnych:

przebywam ‘wśród was, umiłowani synowie i córki mojej Ojczyzny’.

Wszyscy obecni to zatem ‘bracia i siostry’ Jana Pawła II i zarazem ‘synowie i córki’ Ojczyzny. Metaforyka rodzinna stoi w ścisłej korelacji z wątkiem narodowościowym, stając się podstawą perswazyjnego oddziaływania kategorii jedności” (Garpiel 2003, 163).

Jak ukazują powyższe przykłady, w tak sformułowanych tezach nie jest powiedziane explicite skąd wiadomo, że dane wyrażenie działa w określony sposób, bądź że dana treść jest faktycznie przekazywana w analizowanym tekście.

Przypuszczać można, że wnioski te oparte są o odczucia językowe autora, jako kompetentnego użytkownika danego języka, a więc o coś, co można by określić mianem native speaker intuition.

Niewątpliwą zaletą tego podejścia jest całościowe ujmowanie zjawiska – jeśli przedmiotem badań są środki perswazji pojawiające się w analizowanym tekście, to z pewnością ich opis przygotowany przy pomocy takiej metodologii zawiera ich dużą różnorodność, wszystkie te, które osoba badająca tekst zauważyła. Podobnie w opisie definicji sytuacji, jaką stwarza dany tekst, znaleźć możemy wszystkie aspekty tej definicji, które dostrzega autor badań. Za podstawową wadę tego typu badań uznać można ich niską intersubiektywną komunikowalność – inny badacz, czy też po prostu czytelnik, będący również kompetentnym użytkownikiem języka, może nie zgadzać się z wnioskami przedstawionymi przez autora, inaczej odczytywać tekst, inaczej klasyfikować stosowane w nim środki perswazji.

3.1.2. Badania doświadczalne.

Zupełnie odmienny sposób wnioskowania charakteryzuje analizy oparte na badaniach doświadczalnych. Badania takie prowadzone są zazwyczaj zgodnie z odpowiednią dla przedmiotu badań metodologią, na określonych próbach i zazwyczaj służą weryfikacji postawionych wcześniej hipotez. Za przykłady tego typu wnioskowań można uznać:

„Małe dzieci anglojęzyczne (w wieku 4-9 lat) używają spójnika so (spójnik wynikowy) w jednej trzeciej wypadków w funkcji pragmatycznej – w celu otwarcia lub zamknięcia tematu dyskursu, w celu zwrócenia uwagi na

52

inny aspekt tematu lub żeby dać znać partnerom w dyskursie, że łamią chronologiczny porządek narracji.” (na podstawie badań Peterson i McCabe 1991) (McCabe 2005, 303);

„Asch stwierdził, że badani ulegali presji grupy: 37% ocen podawanych przez badanych było błędnych i były to błędy, jakie wprowadzali współpracownicy eksperymentatora” (na podstawie badań Asch 1951) (Tyszka 2000, 52);

„Stwierdzono, że przy każdym skoku w górę w hierarchii, średnia ocena wzrostu tego samego przecież mężczyzny rosła o pól cala. ‘Profesor’

widziany był jako ponad 6 cm wyższy od ‘studenta’” (na podstawie badań Wilson 1968) (Cialdini 1999, 212).

Ich istotną zaletą jest bardzo wysoki stopień intersubiektywnej komunikowalności, a także (przy zachowaniu warunków dla reprezentatywności próby) możliwość uogólniania wyników na całą populację, przy zachowaniu prawideł statystyki. Zasadniczą wadą przyjęcia tego typu metodologii wydaje się jej wycinkowość. Poszczególne badania eksperymentalne dostarczają informacji o oddziaływaniu ściśle kontrolowanego i zazwyczaj pojedynczego czynnika (np.

wpływu użycia tytułu „profesor” na ocenę wzrostu). W przypadku celu badań, jakim jest opis językowej definicji sytuacji zawartej w analizowanych tekstach, zastosowanie badań eksperymentalnych wydaje się niemożliwe, właśnie ze względu na możliwość zbadania zaledwie kilku fenomenów w określonym czasie.

3.1.3. Badania opierające się o metodologię lub ustalenia innych badań.

Zastosowanie ostatniego z wyróżnionych sposób badań do proponowanego tu pytania badawczego można by przedstawić jako wnioskowanie oparte na następującym schemacie:

X ustalił, że Y włącza Z do definicji sytuacji przyjmowanej przez jej odbiorcę.

W analizowanym tekście występuje Z.

Zatem Do definicji sytuacji można włączyć Z.

Metodologia badań tego typu może więc zostać scharakteryzowana następująco:

53

1. Przyjmuje się, że ustalenia pewnych wybranych badaczy są prawdziwe;

2. Przedmiot badań poddaje się analizie z perspektywy tych ustaleń;

3. Analiza prowadzi do wniosków dotyczących wybranego przedmiotu badań.

Wnioskowanie takie nie opiera się zatem bezpośrednio na wynikach badań empirycznych, a jedynie na ustaleniach innych badaczy (które mogą, ale nie muszą być oparte na badaniach empirycznych). Ponadto wybór ustaleń badaczy, które zostaną wzięte pod uwagę w analizie, ma charakter subiektywny, a równocześnie ogranicza zakres możliwych wyników. Dodatkowo, klasyfikowanie zjawisk zaobserwowanych w przedmiocie badań jako zbieżnych z tymi, których oddziaływanie ustalili inni badacze, ma również w pewnym stopniu charakter subiektywny i może budzić wątpliwości. Z drugiej strony odniesienie się do ustaleń konkretnych badaczy zwiększa intersubiektywną komunikowalność wyników w porównaniu z metodą native speaker intuition, a równocześnie umożliwia szersze spojrzenie na przedmiot badań niż badania eksperymentalne.

Ze względu na wybrany temat badań zastosowanie właśnie tego podejścia wydaje się najbardziej zasadne, ponieważ – jak wspomniano powyżej – z jednej strony umożliwia ono wszechstronne spojrzenie na badany tekst², z drugiej zaś zachowuje dość duży zakres intersubiektywnej komunikowalności, który, jak się wydaje, powinien umożliwić ewentualną dyskusję dotyczącą uzyskanych wyników.