(Ogólne d a n e o c e m e n c ie — p a t r z t . I s t r . 2 10— 213).
§ 9. Polskie normy dla cementu portlandzkiego.
P oniżej p r z y ta c z a m y * ) n o r m y dla ce m e n tu p o rtlan d z k ie g o , p rz y ję te p rzez P olski K o m ite t N o r m a liz a c y jn y p r z y M in iste rstw ie P rz e m y s łu i H a n d lu , ja k o ogólnie o b o w iąz u ją ce.
N o rm a ln y c e m e n t p o r tla n d z k i (PN B — 201).
1) „ N o r m a l n y c e m e n t p o r t l a n d z k i stanowi tw orzyw o wiążące, otrzym ane przez w łaściw e i dokładne zm ieszanie surowców, zaw ierających wapień i glinę, przez w ypale
nie tej m ieszaniny p rzy tem peraturze spiekania i ścisłe zmielenie w ypalin. W szelkie dodatki po w ypaleniu są w zbronione, z wyjątkiem gipsu i wody. Odsetkowa zawartość dodanego gipsu nie może przekraczać 3%.
Cement w inien być dostarczany w opakowaniu, dostatecznie zabezpieczającem zawartość od wilgoci.
T w orzyw o wiążące, nie odpow iadające wszystkim wymaganiom tej normy, nie może no
sić m iana norm alnego cem entu portlandzkiego.
2) P r ó b y j a k o ś c i n o r m a l n e g o c e m e n t u p o r t l a n d z k i e g o w inny być robione w pracow niach odpowiednio uposażonych i celowo prowadzonych. Spraw ność pracowni określa się w odpowiednich odstępach czasu i ujaw nia w e w łaściw ych orzeczeniach. W spornych w y padkach ostateczne orzeczenie należy do pracow ni Politechnik krajowych, mianowicie do Mecha
nicznej Stacji Doświadczalnej Politechniki Lwowskiej i do Laboratorjum W ytrzym ałości Tw orzyw Politechniki W arszaw skiej.
Próby norm alnego cem entu portlandzkiego mogą być p e ł n e , z w y k ł e i d o r a ź n e . P r ó b a p e ł n a u s t a l a : skład chem iczny cem entu, w arunki wiązania, stałość objętości, stopień zm ielenia, ciężar w łaściw y i w ytrzym ałość zaczynu 7-miodniową na rozciąganie, oraz zapraw y na rozciąganie 7-mio i 28-miodniową, na ściskanie zaś 3-y, 7-mio i 28-miodniową.
P r ó b a z w y k ł a u s t a l a : w arunki wiązania, stałość objętości, stopień zmielenia, ciężar właściwy i w ytrzym ałość zaczynu na rozciąganie 7-miodniową, zaś zaprawy: na rozciąganie 7-mio i 28-miodniową i na ściskanie 3-y, 7-mio i 28-miodniową.
P r ó b a d o r a ź n a u s t a l a tyiko w arunki wiązania i stałość objętości nie może być przeto odbiorczą, służy zaś jako doraźny spraw dzian przy w ykonyw aniu robót, o ile cem ent up rze
dnio już był przyjęty na zasadzie w yników prób odbiorczych, to jest pełnych lub zwykłych. Liczba prób odbiortzych w stosunku do danej dostaw y lub kupna w inna być przew idziana w umowie.
3) „ C e c h y n o r m a l n e g o c e m e n t u p o r t l a n d z k i e g o czynić w inny zadość na
stępującym w ym aganiom :
A. C e c h y f i z y c z n e . Sposoby w ykonyw ania prób fizycznych podaje PN B—202.
a. W a r u n k i w i ą z a n i a są norm alne, gdy cem ent zaczyna wiązać .najwcześniej po upływ ie 40 m inut i kończy przed upływ em 10 godzin.
b. S t a ł o ś ć o b j ę t o ś c i cem entu jest zupełna, gdy placki z właściwego zaczynu nie paczą się i nie dają pęknięć lub rys radialnych po 28-dniowych kąpielach pow ietrznej i wodnej oraz po 3-godzinnej kąpieli parow ej. ■
c. S t o p i e ń z m i e l e n i a cem entu jest norm alny, gdy pozostałość na sicie Nr. 900 nie
p r z e k r a c z a 2%, a pozostałość na sicie Nr. 4900 nie przekracza 20?!.
d. C i ę ż a r w ł a ś c i w y cem entu winien wynosić przynajm niej 3,05 g/cm3.
B. C e c h y c h e m i c z n e . Sposoby w ykonyw ania prób chem icznych podaje PN B—203.
e. S t r a t a p r z y w y ż a r z a n i u c e m e n t u n ie może przekraczać 3%.
f p o z o s t a ł o ś ć n i e r o z p u s z c z a l n a c e m e n t u nie m o ż e przekraczać 1,5?!.
p g. Z a w a r t o ś ć SO, w c e m e n c i e nie m o ż e przekraczać 2,5$.
h. Z a w a r t o ś ć m a g n e z j i w cem encie nie może przekraczać 3%.
i S p ó ł c z y n n i k h y d r a u l i c z n y cem entu ma być zaw arty w granicach od 1,7 do 2,2.
C. C e c h y w y t r z y m a ł o ś c i o w e . Sposoby w ykonyw ania prób wytrzym ałościow ych
p o d a j e P N B -2 0 4 .
k. W y t r z y m a ł o ś ć 7 - m i o d n i o w ' a zaczynu czystego cem entu na rozciąganie ma wynosić conajm niej 30 kg/cm 5.
*) Na zasadzie zezwolenia, udzielonego przez Polski Komitet Norm alizacyjny pismem z dnia 30.V. 1927 r.
P o d r . do o b li c z , k o s z t , r o b ó t b u d o w l . T o m II. 2
1. W y t r z y m a ł o ś ć 7 - m i o d n i o w a zapraw y cementowej 1:3 na rozciąganie wynosić ma conajmniej 15 kg/cm2, 28-miodniowa zaś conajmniej [ A + - ^ ] kg/cm2, gdzie A oznacza wytrz}'-małość 7-miodniową, wyznaczoną bezpośrednio z prób. W zór powyższy traci swą moc obo
wiązującą, gdy w ytrzym ałość 28-miodniowa zapraw y nie jest niższa od 30 kg/cm 2.
m. W y t r z y m a ł o ś ć 7 - m i o d n i o w a zapraw y cementowej 1:3 na ściskanie wynosić ma conajmniej 150 kg/cm2, 28-miodniowa zaś conajm niej 250 kg/cm2. Nadto orzeczenie zaw ierać winno dane, dotyczące trzydniow ej w ytrzym ałości zapraw y na ściskanie.
4) „ O r z e c z e n i e j a k o ś c i n o r m a l n e g o c e m e n t u p o r t l a n d z k i e g o winno mieć układ następujący:
(Nazwa pracow ni)... -... , d n ia --- 19... roku.
n° O rzeczenie ja k o ś c i n o rm aln eg o c e m e n tu p o r tla n d z k ie g o P r ó b a - ') normalnego cem entu portlandzkiego.
P r ó b k a 2) kg pochodzi z cem entowni ... 3) ...
B a r w a c e m e n t u ... C i ę ż a r w ł a ś c i w y cem entu g/cm2 S t a ł o ś ć o b j ę t o ś c i ... 4) — ...- ...
S t o p i e ń z m i e l e n i a . Pozostałość na sicie JV1 900 wynosi ---%
na sicie N° 4900 wynosi ... % W a r u n k i w i ą z a n i a . Początek po upływ ie godzin minut, koniec po upływie godzin minut.
W y t r z y m a ł o ś ć c z y s t e g o c e m e n t u przy w łaściwej zawartości wody % -w zaczynie, oraz
W y t r z y m a ł o ś ć z a p r a w y c e m e n t o w e j 1:3 przy właściwej za
wartości wody ... % w z a p ra w ie :
2 W ytrzym ałość na rozciąganie W ytrzym ałość na ściskanie xzrf Zaczynu | Normalnej zapraw y cementowej w stosunku 1:3
XI'Ot— p o 7 d n i a c h po 7 dn ia ch p o 28 d n ia c h p o 3 d n i a c h p o 7 d n i a c h p o 28 d n i a c h
CL k g /c m a -hA°/. kg/cma ±A°/o k g /c m 3 ± A “/i kg/ cm * ±A°/o kg/cm* ±A"/o kg/cm* ± A“/o
n a p r z y k ł a d
1 41,0 - 4 , 4 5) 7)
2 44,2 + 3,0
3 42,3 - 1 , 4
4 44,0 + 2,6
5 42,3 - 1 , 4 6 43,0 + 1>6
«•c 42,9 6)
V
*•)u kg/cm2 kg/cm2 kg/ cm2 kg/cm2 kg/cm2 kg/cm 2
') W pisać „pełna" lub „zw ykła“.
2) Próba zwykła w ym aga 20 kg cementu, pełna 25 kg.
3) W ypisać nazw ę cem entowni, datę wysyłki i otrzym ania próbki, podać w ykaz św ia
dectw uw ierzytelniających z w yszczególnieniem pieczęci i t.d .; zaznaczyć, kto dał próbkę.
4) W pisać „norm alna“ — w przeciw nym razie zaznaczyć, obecność pęknięć lub rys ra dialnych, podając bliższe wskazówki, po jakiej kąpieli owe w ady w ystąpiły na jaw.
5) W kolumnach tych wpisać wyniki prób bezpośrednich.
°) W pisać średnie arytm etyczne w yników prób.
7) W tych kolum nach podać odsetkowe odchylenia od średnich z w łaściwemi znakami.
C e c h y c h e m i c z n e . Strata przy w yżarzania %. Pozostałość nierozpuszczalna % Zawartość S 0 3 % Zawartość m ag n ezji... % Spółczynnik h y d rau liczn y...8).
U W A G I :» ) ...- ... _ ...
Cement ... 10) zadość wym aganiom norm y PN B—201
...-... (Podpis kierownika pracowni) P róby fiz y c z n e (PN B— 202).
Próby fizyczne cem entu portlandzkiego ustalają:
1) „ W a r u n k i w i ą z a n i a z a p o m o c ą p r z y r z ą d u V ic a t’a. Drążek opadow y tego przyrządu, oparty luźno na w sporniku ślim akowym , winien opadać bez wyraźnego tarcia o prow a
dnicę,— należy przeto ustawiać go pionowo, a nadto zawczasu usuwać wszelkie zanieczyszczenia prowadnicy, ślim aka oraz przekładni z korbką, która służy do nastaw iania drążka i umożliwia płyn
ne ojpadanie drążka z trzonem lub igłą. Trzon Vićat’a, cylindryczny, o przekroju kołowym, winien mieć płaskie denko z ostremi kantami, prostopadłe do osi podłużnej trzona. Taką sa
mą budowę w inna mieć igła Vicat’a. Kołowy przekrój trzona wynosi 1 cm2, igły—1 m m 2. W a ga trzona w raz z drążkiem lub igłą wynosić ma ściśle 300 g, należy przeto po założeniu igły dodać górny dodatkowy ciężarek, stanowiący nadw agę w yrów naw czą, ze względu na różnicę wag igły i trzona. Po ustaw ieniu przyrządu Vicat’a, należy założyć trzon, poczem na grubej płaskiej płytce szklanej ustawić pierścień Vicat’a, ebonitowy, cztery cm wysoki, o ściankach w ew nętrznych praw ie pionowych. W ciągu trzech m inut rozmieszać dokładnie 300 g cem en
tu z pew ną ilością wody, m ierzoną w odsetkach wagi cementu, zaczynem tym wypełnić pier
ścień, pęcherzyki pow ietrza usunąć z zaczynu, zlekka potrząsając płytką, poczem zebrać stry-chulcem nadm iar zaczynu i pierścień w raz z płytką ustawić na dolnej płaszczyźnie przyrządu Vicat’a. Kręcąc zw olna korbką, ostrożnie w prow adzić w dotyk płaskie denko trzona z górną powierzchnią zaczynu, a następnie — ciągle zw olna kręcąc korbką — umożliwić zanurzanie się trzona w zaczyn W łaściw ej ilości wody odpowiada swobodne zanurzenie się trzona do po
ziomu 6 mm ponad płytkę szklaną, stanowiącą dno zaczynu. W razie płytszego zanurzenia się trzona, próbkę należy ponow ić z w iększą ilością wody, w razie głębszego — z mniejszą. Dla uniknięcia możliwych pomyłek, należy z góry dla każdej płytki w yznaczyć na skali przyrządu położenie wskazówki, odpowiadające dotykowi denka trzona do płytki. W łaściwej ilości wody w zaczynie odpowiada zanurzenie się trzona o sześć podziałek w yżej, które z łatwością odczy
tać można na skali, po ustaleniu podziałki, przynależnej pełnem u opadowi trzona.
W łaściw a ilość wody ujawnia się w orzeczeniu w odsetkach wagi owych 300 g cem en
tu, użytego do próby, w yznacza się zatem jako trzecia część wagi wody.
Po ustaleniu właściwej ilości wody — zrobić właściwy zaczyn, w ypełnić nim (jak wyżej) pierścień, ustawić w raz z płytką na przyrządzie V icat’a, założyć igłę z ciężarkiem w yrów naw czym, poczem w odstępach zrazu kilkuminutowych, a następnie krótszych lub dłuższych, sto
sownie do przebiegu zjawisk, w prow adzać w dotyk płaskie denko igły z górną powierzchnią zaczynu. Po ustaleniu dotyku, zwolna kręcić korbką, aby igła mogła zanurzać się swobod
nie. Po każdem zanurzeniu płytkę należy nieco posunąć, aby igła trafiała coraz to w inne miejsce. Całkowite zanurzenie, czyli dotyk denka igły do płytki, stanowiącej dno zaczynu — należy sprawdzać na skali, wyznaczyw szy z góry dla danej płytki zerow e położenie wskazówki.
Początek wiązania wyznacza się całkowitą liczbą minut, liczonych od chwili dodania właściwej ilości wody do chwili swobodnego zanurzenia się igły na poziom jednego mm ponad płytkę, stanowiącą dno zaczynu. Koniec wiązania stanowi całkowita liczba m inut od chwili dodania właściwej ilości wody, aż do chwili, gdy igła zostawi na górnej powierzchni zaczynu tylko ślad ledwo dostrzegalny.
2) S t a ł o ś ć o b j ę t o ś c i c e m e n tu p o r t l a n d z k i e g o . Ugnieść trzy kule średnicy mniej więcej 4 cm z cementu, zaczynionego właściwą ilością wody, ułożyć na grubszych płytkach szkla
nych i zlekka potrząsać, aby rozlały się w placki wypukłe, średnicy mniej więcej 10 cm. Plac
ki w raz z płytkam i ustawić na drew nianych podstawkach tuż ponad cienką w arstw ą wody na dnie płaskiej skrzynki zamkniętej, wyłożonej na ściankach i pokryw ie od zew nątrz wojłokiem niezbyt grubym , zwilżonym wodą. Po upływie doby, placki w raz z płytkami wyjąć ze skrzyni.
Jeden pozostawić w raz z płytką przez 27 dni na powietrzu w pracowni, drugi w raz z płytką zanurzyć na 27 dni w kąpiel wodną, zm ienianą co trzy dni, trzeci rów nież w raz z płytką nie
zwłocznie poddać działaniu pary wodnej, stawiając płytkę na podstawkach ponad pow ierzchnią spokojnie wrzącej wody w odpowiedniem naczyniu, lekko pokrytem. Ta kąpiel parow a ma trw ać trzy godziny, przez cały ten czas baczyć należy, aby się woda nie wygotowała. W ska
zane jest użycie odpowiedniej parowniczki o stałym poziomie. Stałość objętości jest zupełna, gdy placki z właściwego zaczynu cementowego nie paczą się i nie dają pęknięć lub rys radial
nych po 27-dniowej kąpieli pow ietrznej, wodnej lub 3-godzinnej kąpieli parowej. Pęknięcia 8) Cały ten ustęp pozostaje niew ypełniony w orzeczeniu próby zwykłej.
9) Opisać nieprawidłowości, zauw ażone przy próbach.
i°) W ypisać „czyni“ lub „nie czyni“.
ukazujące się na powierzchni płytek (t. zw. „rysy kurczenia“) z powodu niedostatecznego za
bezpieczenia od prędkiego wysychania w czasie wiązania cementu, w postaci linij koncentrycz
nych, spiralnych i prostopadłych, nie przechodzących jednakże nawskroś obrzeża płytek, nie dowodzą rozszerzalności cementu.
3) S t o p i e ń z m i e l e n i a c z y li p r z e m i a ł c e m e n t u p o r t l a n d z k i e g o . Odważyć zgruba około 120 g cementu, grudki starannie w palcach rozetrzeć, poczem odważyć ściśle 100 g, resztę odrzucić. Owe 100 g cementu przesiewać w ciągu 15 min. przez sito Nr. 900, poczem to co zo
stało na sicie, czyli „pozostałość sita Nr. 900“ dokładnie zważyć, resztę zaś, która przeszła przez sito, ponownie w ciągu 15 min. przesiewać przez sito Nr. 4900, poczem znów pożostałość sita Nr. 4900 dokładrtie odważyć. Oba przesiewania mogą być wykonyw ane jednocześnie na sicie pod- wójnem. W agi pozostałości sita Nr. 900 i Nr. 4900 stanowią podwbjną cechę przemiału, okre
ślają bowiem stopień zmielenia. Sito Nr. 900 winno mieć 900 oczek na cm2, z dokładnością
± 18 oczek. Średnica drutu w inna wynosić 0,15 mm z dokładnością ± 0,02 mm. Sito Nr. 4900 winno mieć 4900 oczek na cm2, z dokładnością ± 92 oczka. Średnica jego drutu ma być 0,05 mm z dokładnością ± 0,01 mm. Sita winny być bezwzględnie suche i czyste, poruszane po
ziomo, bez wstrząśnień, najlepiej mechanicznie.
4) C i ę ż a r w ł a ś c i w y c e m e n t u p o r t l a n d z k i e g o określa się zapomocą przyrządu Le Chatelier’a. Podziałka górna w inna być kalibrowana dla tem peratury 16° C. Około 70 g cementu wsypać do odważonej miseczki porcelanowej i nagrzew ać przy 120°C aż do stałej wagi, po
czem umieścić w suszarce z chlorkiem wapnia. Przyrząd Le Chatelier’a, uprzednio nader sta
rannie wymyty, napełnić czystą benzyną nieco ponad podziałkę zerową, a następnie zanurzyć do 9/,0 wysokości w szklanem naczyniu z wodą o tem peraturze 14—18°C. Po upływie godziny, nie wyjmując przyrządu z wody, usunąć nadm iar benzyny ponad podziałką zerową za pomocą cienkich pręcików z bibuły i sypać cem ent z miseczki, tylko co wyjętej z suszarki, o ile w niej już cement ostygł do 14—18°. Sypać małemi dawkami z rogowej łyżeczki przez lejek, bacząc aby cement nie osiadał na ściankach przyrządu, a zwłaszcza, aby nie było pęcherzyków po
wietrza. Czynność tę przerw ać w chwili, gdy poziom benzyny wskaże na skali 20 cm, po
czem strząsnąć pozostałość z łyżeczki z pow rotem do miseczki i zważyć w raz z miseczką jak poprzednio. Różnica wag miseczki z cementem wskaże, ile wsypano cem entu łyżeczką. Ta różnica w g, po podzieleniu przez 20, da ciężar właściwy cem entu w g/cm 3.
5) U w a g i o g ó ln e . Tem peratura powietrza w pracowni wynosić w inna 14—18°C, wilgot
ność względna nie może przekraczać 70$. T em peratura wody używanej do prób powyższych może się wahać w granicach 14—18°C. Próbę, nastręczająca choćby najmniejszą wątpliwość, należy bezwzględnie powtórzyć. Baczną uwagę należ}' zwracać na zupełną czystość przyrzą
dów i sit. W szelkie zanieczyszczenia kurzem, piaskiem lub cem entem są zgoła niedopuszczalne.
P róby w y t r z y m a ł o ś c i o w e (PN B— 204)*.
Próby wytrzymałościowe cementu portlandzkiego ustalają:
1) W y t r z y m a ł o ś ć c z y s t e g o c e m e n t u . W ew nętrzne ścianki sześciu ósemkowych form mosiężnych (p. rys.) wysmarować czystą waseliną i formy ułożyć poziomo na grubej płytce szklanej (lub sześciu poszczególnych płytkach), w ypełnić .właściwym zaczynem cementowym (sposób sporządzenia właściwego zaczynu daje PN B — 202), potrząsać przez kilka minut zlekka płytką dla usunięcia pęcherzyków powietrza, poczem strychulcem zebrać nadm iar za
czynu, wystającego ponad górną powierzchnię form. W ten sposób wypełnione formy "wsta
wić wraz z płytką (lub płytkami) do płaskiej skrzyni, wyłożonej na ściankach i pokryw ie w oj
łokiem zwilżonym wodą. Płytki z formami winny stać na drew nianych podstaw kach, tuż p o nad cienką warstwą wody, pokrywającą dno skrzyni, a zmienianą co trzy dni. Po upływie do
by, formy wraz z płytkami (lub płytką) wyjąć ze skrzyni, pootwierać, poczem próbki włożyć do kąpieli wodnej, zmienianej co 3 dni. Po sześciu dniach, próbki wyjąć z wody, zlekka osu
szyć ściereczką i na mokro porozrywać pod obciążeniem statycznem. Siła rozryw ająca próbkę (w kg), dzielona przez 5, da wytrzymałość próbki czystego cem entu Rr w kg/cm 2 (z 1 zna
kiem dziesiętnym, dokładność: do O, 1 kg/cm2), po dniach siedmiu, dla tej próbki. Średnia z sześciu prób da siedmiodniową wytrzymałość na rozciąganie czystego cem entu w kg/cm2 (z zachowaniem jednego znaku dziesiętnego). Odchylenia od średniej należy ujawniać w orze
czeniu w odsetkach. Odchylenia nie mogą przekraczać ± 10$, w przeciw nym razie próbę nale
ży powtórzyć na żądanie dostawcy.
2) W y t r z y m a ł o ś ć z a p r a w y c e m e n t o w e j 1:3. Normalna forma żeliw na sześcienna w inna dać próbkę o przekroju F — 50 cm2, zazwyczaj przeto ma w ym iar ścianek w ew nętrznych 71 X 71 X 71 mm. W ew nętrzne ścianki sześciu form żeliwnych sześciennych wysm arow ać czy
stą waseliną. Odważyć 450 g cementu, w ciągu minuty zmieszać z 1350 g piasku norm alnego w misce metalowej, dodać 7 do 9$ wody na wagę (zatem 126 do 162 g) i znów w ciągu m i
nuty mieszać ręcznie łyżką metalową w tej samej misce. Mieszaninę jednostajnie rozsypać po całej tarczy młynka Steinbruck-Schm elcer’a i puścić go w ruch na 2'/a minuty, co odpowiadać winno 20 obrotom tarczy. Następnie, biorąc szuflą z tarczy po 900 g, wypełnić dwie formy sześcien
ne, ustawione w raz z komorami górnemi na swych podstawach, umieścić jedną z nich na ubijaczce i ubijać ciężarem 3 kg, swobodnie co sekunda spadającym z wysokości 50 cm. Pom ię
dzy 90 tern a 110-tem uderzeniem, z bocznego otworku formy w inna pociec woda kroplami.
Wcześniejsze ukazanie się wody oznacza zbyt wielką jej zawartość w zaprawie, późniejsze _ zbyt małą. W ten sposób, po kilku próbach można ustalić właściwą odsetkową ilość wody w
*) Próby chemiczne (PN B-203) nie zostały jeszcze opublikowane (na l.YIl. 1927) przez P.K.N.
zaprawie. T ą właściwą zaprawą należy wypełnić osiemnaście form sześciennych i dwanaście ósemkowych, (patrz punkt 1) ustawionych w raz z komorami główne mi na swych podstaw
kach. Formy sześcienne należy niezwłocznie ubijać na ubijaczkach. Każda forma sześcienna w ym aga w ciągu 2 */a minut 150-ciu uderzeń ciężaru 3 kg, swobodnie spadającego z wysokości 50 cm na ubijak, który oddaje pracę zaprawie. Tak samo należy rów nież niezwłocznie ubijać zapraw ę w formach ósemkowych, lecz na ubi-
jaczce lżejszej, w ciągu 2 minut, przy 120-tu ude
rzeniach ciężaru 2 kg, spadającego swobodnie z wysokości 25 cm na ubijak. Po ubiciu zdjąć komory górne, strychulcem w yrów nać pow ierz
chnie górne form obu rodzajów i w raz z pod
stawkami wstawić wszystkie formy do skrzyń, opisanych w punkcie 1), tuż ponad powierzchnią wodną. Po upływie doby, wyjąć formy wraz z podstawkami, pootwierać, wyjąć z nich próbki i włożyć do kąpieli wodnej, zmienianej co trzy dni. Po dwóch dniach wyjąć sześć sześcianów, po dniach sześciu sześć ósemkowych i tyleż sześciennych, po dniach 27 resztę. Próbki w yję
te obetrzeć ściereczką i na mokro, pod obcią
żeniem statycznem — porozrywać ósemkowe, sześcienne — zgniatać. Siła rozrywająca, dzie
lona przez 5, da wytrzym ałość zapraw y 1:3 na rozciąganie w kg/cm 2 (jeden znak dziesiętny), siła zaś zgniatająca, dzielona przez 50, da w ytrzy
małość zapraw y na ściskanie w kg/cm 2. Ś red nia z sześciu prób da wytrzym ałość siedmiodnio
wą, lub dwudziestoośmiodniową zapraw y ce
mentowej na rozciąganie lub ściskanie. Odchy
lenia od średnich należy ujawniać w orzecze
niach. Odchylenia te nie pow inny przekraczać 10%, w przeciw nym razie próbę należy pow tó
rzyć na żądanie dostawcy.
Średnie podaje się w kg/cm 2, z zacho
waniem jednego znaku dziesiętnego.
U w a g i o g ó l n e . T em peratura pracow ni i wody używanej do prób ma wynosić 14—18° C.
Wilgotność w zględna pracowni nie może przekraczać 70 %. Próbę nastręczającą choćby naj
mniejsze wątpliwości należy bezw zględnie powtórzyć.
P oniżej p rz y ta c z a m y p r o j e k t n o r m P o ls k ie g o K o m i te t u N o rm a liz acy jn eg o , d o tyczący b ra n ia p r ó b i w a r u n k ó w te c h n ic zn y ch d o s t a w y c e m e n tu p o rtla n d z k ie g o .
Projekt ten, opracow any przez Podkomisję Norm Chemicznych Cementu Portlandzkiego P. K. N. przy udziale przedstawicieli Politechniki W arszawskiej, Ministerstw Komunikacji, R o
bót Publicznych i Spraw W ojskow ych oraz Związków Polskich Fabryk Portland Cementu, w y
maga jeszcze zatw ierdzenia przez Polski Komitet Normalizacyjny.
§ 10. Pro jek t norm brania prób i w aru n k ó w technicznych d ostaw y cementu portlandzkiego.
Cement portlandzki winien odpowiadać polskim normom cem entu portlandzkiego chyba, że umowa w yraźnie zastrzega inne własności dostarczanego cementu.
N adzór p rz y o dbiorze c e m e n tu .
Próbki cem entu pobiera odbiorca w obecności dostawcy. Dostawca jest obowiązany uła
twić odbiorcy wszelkimi rozporządzalnym i środkami możność nadzorowania praw idłow ego b ra
nia próbek, kontroli w ykonania analiz i indentyfikacji przesyłki. P artja cem entu pow inna być tak pomieszczona, by odbiorca przy pobieraniu próbek miał umożliwiony dostęp do w szyst
kich jej części, przyczem próbki, w myśl niniejszych norm, pobiera się, według uznania dostaw
cy, z beczek lub zasieków (silos’ów) zależnie od w arunków miejscowych.
W szelkie próby przy odbiorze w fabryce przeprow adza personel fabryczny własnymi środkami w laboratorjum fabrycznem w obecności odbiorcy. A paraty do badania cem entu w in
ny odpowiadać Polskim Normom (PN. B. 202, B. 204). W yniki prób są zapisywane do specjal
nej księgi sznurow ej i podcyfrow ane przez odbiorcę. Księga pow yższa w inna być w każdej chw ili okazyw ana na żądanie. Odpis wyników w formie protokółu, podpisanego przez obie strony, otrzym uje odbiorca.
W razie wątpliw ości co do dobrego stanu i praw idłow ego działania przyrządów , czystoś
ci odczynników i t. p. do badań cem entu, lub z innych powodów, odbiorca ma praw o żądać przeprow adzenia badań w innej pracow ni. Ostateczne orzeczenie w razie sporu co do w y n i
ku prób oraz wartości badanego cem entu należy w yłącznie do politechnik krajow ych.
W w ypadkach spornych koszt pobrania próbek, w ykonania analiz chem icznych i prób m echanicznych w jednej z politechnik krajowych, ponosi dostawca.
P obranie pró b ek .
Partja cementu nieprzekraczająCa 100 ton stanowi jedną partję odbiorczą, dla której p rz e prowadzić należy serję prób.
Dostawy przekraczające tę ilość podzielić należy na odrębne partje odbiorcze po 100 ton każda. Pozostałość mniejszą od 100 ton, a przekraczającą 25 ton uważać należy za odrębną partję odbiorczą, ilości mniejsze od 25 ton należy przy w ykonyw aniu serji prób w łączyć do jednej z partji odbiorczych. Odbiorcy przysługuje praw o podnieść wielkość partji odbiorczej do 200 ton.
Sposób wzięcia próbek i odbioru jakościowego cem entu przy dostawach m niejszych od 25 ton określa umowa pomiędzy odbiorcą a dostawcą.
Próbki bierze się z każdej partji odbiorczej osobno.
Próby dzielą się na pełne, zw ykłe i doraźne (P. N. B. 201, B. 202, B. 203, B. 204).
Próby dzielą się na pełne, zw ykłe i doraźne (P. N. B. 201, B. 202, B. 203, B. 204).