Podręcznik do obliczania kosztów robót budowlanych. T. 2

I l

DO OBLICZANIA K O S Z T Ó W

R O B Ó T BUDOWLANYCH.

PODRĘCZNIK

do obliczania kosztów robót budowlanych.

T O M II.

R O B O T Y A S F A L T O W E , Rozdział IX. Z A P R A W Y , Rozdział X.

BETONY, Rozdział XI. ŻELAZOBF.TON, Rozdział XII. MURY Z CEGŁY, Rozdział XIII. IZOLACJA BUDOW LI OD WILGOCI, Rozdział XIV. MUR Z KAMIENIA, Rozdział XV. ROBOTY KAMIENIARSKIE, Rozdział XVI.

W Y PRA W IA N IE ŚCIAN, SU FITÓ W 1 SKLEPIEŃ, Rozdział XVII.

R O B O T Y D E K A R S K IE , Rozdział XVIII. ROBOTY CIESIELSKIE, Rozdział XIX. PA LO W A N IE, Rozdział XX. MOSTY DREWNIANE,

Rozdział XXI. W ODOCIĄGI, Rozdział XXII.

K o m ite t w yK o n aw czy „ P o d r ę c z n i k a ” :

pp. M. BOBIEŃSKI, S. K RU SZEW SK I, M. NIKI.EW ICZ, B W ALKIEW ICZ,

S E K R E T A R Z E G E N E R A L N I : I NŻ . B. W A LK IEW IC Z i M. BOBIEŃSKI.

W A R S Z A W A .

NAKŁADEM:

S P Ó Ł K I A K C Y J N E J N A S Z S K L E P — U R A N I A . 1930.

g ),U"'3\OĄ

ROZDZIAŁ IX.

R o b o t y a s f a l t o w e .

O p r a c o w a ł : inż. M arjan W ę ż y k - W i d a w s k i i S t e f a n B rzozow ski

§ 1. Asfalt naturalny.

A sfa lt, n a leż ący do ro z p o w s z e c h n i o n e j w p rz y ro d z ie ro d z in y bitu m ó w , t. j.

tłu sz c z y z iem n y c h , b ę d ą c y c h ch e m ic zn y m i zw iązkam i w ę g la i w o d o ró w , p o siad a jako m a te r ja ł b u d o w l a n y w iele zalet, b ra k u ją c y c h innym m a te rja lo m . Mianowicie j e s t on o d p o r n y na w p ł y w c z y n n ik ó w atm o sfe ry c z n y c h , na działanie chemiczne p ł y n ó w k w a ś n y c h i alkoholicznych, g a z ó w i pary, p o siad a znaczną w y trz y m a ło ś ć na zużycie m ech a n ic z n e , j e s t n ie p rz e m a k a ln y , s p rę ż y s ty , a z a raz em j e s t złym p r z e ­ w o d n ik ie m ciepła, e le k t r y c z n o ś c i i głosu.

Materjały do robót asfaltow ych.

§ 2.

Sm oła z ie m n a czyli a s f a l t w ła ś c iw y w znaczeniu m in e ra lo g ic z n e m i w stanie cz y sty m , z w a n y inaczej bitum em , g u d ro n em n a t u r a l n y m , j e s t zw ią zk iem chem icznym w ęgla, w o d o r u i tlenu, p o w s ta ł y m p rz y p u s z c z a ln ie p rz e z u tlenienie się ro p y h a f to ­ wej. S m o ła ta w y s t ę p u j e w n ie k tó ry c h m iejscac h sam odzie lnie, p r z e w a ż n ie w p o ­ staci ciała stałego, a n tr a c y t o w e g o , n ie p rz e z r o c z y s te g o , k ru c h e g o , b a r w y c i e m n o ­ b ru n a tn e j, cz a rn a w e j o p o ły s k u t łu s ta w y m . S m o ła z ie m n a staje się ciąg liw ą i g ię tk ą w te m p e r a t u r z e o d 2 0" do 40° C, w te m p e r a t u r a c h zaś p o n a d 40° p rzechodzi s t o ­ p n io w o w stan ciekły. C ię ż a r w ła ś c iw y sm o ły ziem nej w y n o si od 1 do 1,2, zaś t w a r d o ś ć — 2.

S t a n tw a rd o ś c i asfaltó w n a tu ra ln y c h m oże być ró ż n y — o d s ta łe g o , o t w a r d o ­ ści zbliżonej do gipsu, aż do ciekłego. G a tu n e k s ta ły z w y k le o k re ś la się w p r a ­ k ty ce n a z w ą „asfalt", „ s m o ło w ie c “, „ b i t u m “, a g a t u n e k p łynny n a z w ą „ter g ó r s k i “,

„ g u d r o n n a tu ra ln y " .

N ajb a rd ziej c z y ste gatu n k i s m o ł y ziem n e j, w stan ie ro d z im y m , w y d o b y w a n e s ą z M o rz a M a r tw e g o , ja k o t. zw. asfalt ju d e j s k i , lub s y ry jsk i, o ra z w P e r u , ja k o asfalt p e r u w ia ń s k i ; gatunki te u ż y w a n e s ą p r z e w a ż n i e d o w y r o b u cz arn y c h p o k o ­ s t ó w i lak ó w . Mniej czyste s ą sm o ły z ie m n e z w y s p y K u b a (asfalt m e k sy k a ń sk i), z a w i e r a ją c e od 2 7 % do 35% glin y i innych ciał z ie m isty c h , s m o ł y z W e n e c u e li (asfalt b e r m u d z k i), oraz smoła z je z io r a b ł o t n e g o na w y s p i e T r i n i d a d (w Antyllach), z a w ie ra ją c a około 4 8 % gliny i in. d o m ie s z e k ; z n a jd u ją c a się często w h an d lu sm o ła z ie m n a p o d n a z w ą „A sphalte T r in id a d e p u r e “, z a w ie r a ok. 60%, b itu m u i ok. 4 0 % zie m isty c h d o m ie s z e k i m a ciężar wł. ok. 1,4.

C zęściej n a to m ia s t sm o ła ziem na (jako „ter g ó rs k i" ) w y s t ę p u j e w p o staci ciała, n a s y c a j ą c e g o n i e k tó re skały, zw łaszcza w a p ie n ie , d o lo m ity i p ia s k o w c e t. zw. skały a s f a lto w e lub i u d y asłaltow e, a niek ied y i piaski; po ro z d r o b i e n i u s k a łę a s f a lto w ą

p r e p a r u j ą w ten lub inny s p o s ó b , p o d c z a s czego oddziela się s m o ł a od k am ien ia.

J e s t to t. zw. gudron n a t u r a l n y i z a w ie ra z w y k le o d 12 do 30% d o m i e s z e k z ie m i­

stych wzgl. p o p io łó w ciał organicznych. M iejscam i g u d r o n w y p ły w a w p r o s t z ziem i, wzgl. sk a ty , lub też u k a z u je się w c ią g n ię ty w w a r s t w y piasku; odzna cza się siln y m , c h a r a k te r y s ty c z n y m zapachem , b a r w ę m a c i e m n o - b r u n a t n ą aż do cz a rn e j, c ię ż a r w ła ś c iw y j e g o w y n o s i prz e c ię tn ie 0,89, k r z e p n ie w t e m p e r a t u r z e 10° C, topi się p rz y 40°— 50° C; w sta n ie c z y sty m je d n a k r z a d k o zna jd u je się go w n a tu rz e .

O b e c n ie w p rz e m y ś le i w b u d o w n i c t w i e p o d n a z w ą „ b i t u m “ ro z u m ie ją o cz yszczoną sm o łę ziem ną, d o b y w a n ą b ą d ź w sta n ie r o d z im y m (naprz. try n id a d s k ą ) , b ą d ź p rz ez w y d z ie le n ie ze s k ał asfaltow ych, a p o d n a z w ą gudronu n a t u r a l n e g o — ten sa m bitum , a g u d r o n u sztu cz n eg o — bitum , s p r e p a r o w a n y z 2 5 % o d p a d k ó w d estylacji ro p y , ostatni dużo traci na w a rto ś c i w p o r ó w n a n iu z g u d r o n e m n a tu ra l­

nym. G u d ro n w h andlu zna jd u je się w beczkach o w a d z e 200 — 250 k g , a czysta sm o ła asfaltow a w cegiełkach. D o b r y g u d r o n p r z e m y s ło w y p o w in ie n posiad ać n a s tę p u ją c e w łaśc iw o ści (patrz „ A sf a lt w b u d o w n i c t w i e “ , inż. R. C iesielski)

a) p rz y 10° C w inien być z u p e łn ie s t ę ż a ł y ;

b) p o d d z ia ła n ie m ciepła ręki m o ż n a g o l e k k o u g n ia ta ć i d a je się w ó w c z a s w y c ią g ać w cienkie, długie nitki;

c) nie p o w in ie n lep n ąć do palców , ani b ru d z ić r ę k i ;

d) w inien zachow ać e lasty c zn o ść w o b r ę b ie zna czn iejsz ej g ra n ic y t e m p e ­ ra tu r i d o p iero w t e m p e r a t u r z e 40°— 50° C m o ż e sp ły n ąć;

e) t r z y m a n y n ad p ło m ie n ie m p o w in ie n zacząć się palić d o p ie ro z chwilą, w k tó re j staje się płynny;

f) ro z to p io n y i w rz u c o n y do zim nej w o d y s tu d z ie n n e j p o w in ie n w kró tk im czasie stęże ć n a m a s ę o znacznej tw a r d o ś c i;

g) p rz eło m stężałego k a w a łk a g u d r o n u p o w in ie n b y ć m u sz lo w y , o jednolitej b arw ie.

§ 3.

S k a ły a s f a l t o w e lub k a m ie ń a s f a l t o w y lub r u d y a sf a lto w e są to w a p ie n ie (wzgl. p iaskow c e), n asy c o n e sm o łą z ie m n ą (bitum em ). P o w s t a n i e takich skał tlo- inaczy się tern, że w p e w n y c h w a r u n k a c h b itu m , z n a czn ie r o z r z e d z o n y p r z y w y s o ­ kiej te m p e r a tu rz e , w s ią k ł w w iększ ej lub m niejszej ilości, w a h a ją c e j się od 1% do 3 5 % w p o r y w a p ie n ia lub m arg la , rzadziej in n eg o kam ien ia. W zależności o d ilości bitum u, w c h ło n ięte g o p rz ez sk ałę, p o s i a d a on r ó ż n e w ł a s n o ś c i i b a r w ę , w a rto ś ć zaś śkały ro śn ie w m ia rę zw ię kszając ej się z a w arto śc i bitu m u .

K am ień o małej z a w a rto śc i b itu m u , t. zw. „ c h u d y “, m a b a r w ę s z a r ą lub ja s n o - b r u n a tn ą i d źw ię k m etaliczn y p r z y u d e r z e n iu m ło tk ie m s ta lo w y m , w d o ty k u jest szo rstk i. K a m ień „ t ł u s t y “ o z a w arto śc i b i t u m u ok. 10% m a b a r w ę b r u n a tn ą , cze­

k o la d o w ą , o d z n a c z a się m a łą t w a r d o ś c ią , nie w y d a je ż a d n e g o d ź w ię k u p r z y u d e ­ rz eniu m ło tk iem , a n ie k ie d y n a w e t z a c h o w u je j e g o odcisk. K a m ie ń o dużej z a w a r ­ tości b itu m u p o zw ala się k r a ja ć n o że m , a n ie k ie d y n a w e t u g n ia ta ć w palcach.

W a p i e n i e a sfa lto w e z z a w a rto ś c ią b itu m u 10% m a ją cię ż a r w ł a ś c iw y ok. 2,1; k a ­ m ienie a s f a lto w e p o r o w a te (naprz. z ko p alń w Dalm acji) m a ją c ię ż a r m n ie jsz y .

P ró c z z a w a rto śc i b i t u m u j e s t ró w n ie ż b a r d z o w a ż n ą je d n o lito ś ć b u d o w y skały, daje to b o w ie m r ó w n y p ro d u k t.

N a jbardziej b o g a t e w b itu m s k a ły n a d a ją się do d o b y w a n ia z nich s m o ły asfaltow ej i do p r z y g o to w a n i a m a s ty k s u (ciasta a sfaltow ego); p r z y ś r e d n ie j z a w a r ­ tości b it u m u k a m ie ń n a d a je się lepiej do p r z y g o to w a n i a p r o s z k u (do asfaltu u bijanego).

P rz y n a g r z e w a n iu do t e m p e r a t u r y ok. 140° C s k a ły a s f a lto w e r o z p a d a j ą się na p ro sz e k , a p rz y te m p e r a t u r z e w yż sz ej b itu m w y p a r o w u j e i p o z o s t a j e się w a p n o

s p r o s z k o w a n e .

W P olsce s k a ły a s fa lto w e z n a jd u ją się w M ałopolsce.

§ 4.

S k a ła a sfalto w a po r o z d ro b ie n iu m e c h a n ic z n e m n a p r o s z e k wzgl. py ł — m o ż e być p rz e to p io n a w t e m p e r a t u r z e od 175° do 230° C i d a je p o p r z e to p i e n iu m a s t y k s c i a s t o a s f a l t o w e czyli s to p asfaltow y; p rz e to p ie n ie j e d n a k p r o s z k u s k a ły asfaltow ej

j e s t z a zw y c zaj m o żliw e je d y n i e po d o d a n iu p e w n e j ilości g u d r o n u , g d y ż b ez tej d o m ie sz k i s k a ła a sf a lto w a p rz y p o d g r z e w a n i u nie topi się, lecz r o z p a d a się n a p r o ­ szek. J e s t więc m a s t y k s m ie s z a n in ą p ro s z k u ze s k a ł a s fa lto w y c h z g u d ro n e m ; w d o b r y m m a s ty k s ie w in n o być nie m niej 15$, a lepiej 20— 25% c z y ste g o bitum u;

z o t r z y m a n e g o m a s t y k s u o d le w a n e s ą w form ach że la zn y ch bloki lub b ochenki, o w a d z e o d 20 do 00 kg. i w ta k im sta n ie i d ą na sp rz e d a ż .

P rz y n a g r z e w a n i u m a s t y k s nie r o z s y p u je się na p ro s z e k , j a k k a m ie ń a sfa lto ­ wy, lecz topi się; od wilgoci i m r o z u nie p s u je się. B lok m a s t y k s u p o w in ie n się ro z p r y s n ą ć w d r o b n e k a w a łk i o d siln eg o u d e r z e n ia m ło tk iem , p r z e ło m zaś je g o w inien m ieć s t r u k t u r ę g ł a d k ą i b a r w ę c ie m n o - b ru n a tn ą ; b a r w a p r z e ło m u o o d c i e ­ niu j a s n o - b r u n a t n y m w s k a z u je , że z a w a r to ś ć b itu m u j e s t za m a ła. Po d łuższem leżeniu m a s t y k s , p r z y r z ą d z o n y na c z y s ty m n a t u r a l n y m g u d r o n i e , siw ieje, w p r z e ­ c iw ie ń s tw ie do m a s t y k s ó w , p r z y r z ą d z o n y c h na g u d r o n i e sz tu c z n y m , k tó re n ig d y siw ieć nie b ęd ą , a z a w s z e b ę d ą k o lo ru c iem n e g o . J eż eli b lo k m a s ty k s u nie daje się rozbić, j e s t to w s k a z ó w k ą , że u ż y ty g u d r o n b y ł za m ięk k i lub, co g o rs z e , — m a s a nie b y ł a d o sta te c z n ie w y m ie sz a n a .

M a sty k s w ty m sk ład zie , w jakim w y c h o d z i z fabryki, nie n a d a je się do b e z ­ p o ś r e d n ie g o użycia, g d y ż w y so k i p ro c e n t s m o ł y ziem nej, ja k i za w iera , czyni go m ało o d p o r n y m na w p ł y w y a t m o s fe r y c z n e . M ięknie w ięc p o d d ziałaniem słońca, a p o d w p ł y w e m m r o z u r y s u j e się i w o g ó le s z y b k o się ściera. N a le ż y z a te m m a ­ sty k s p r z y g o t o w a ć o d p o w ie d n io do celu, j a k ie m u m a służyć, p rz ez d o d a n ie g u d r o ­ nu, p ia s k u i żw iru .

§ 5. Asfalt lany.

A s fa lt lan y p r z y g o to w u j e się p rz e z r o z to p ie n ie m a s t y k s u (w form ie b o c h e n ­ k ó w asfaltow ych) n a m a s ę pły n n ą, w o b ecności 3 do 10% g u d r o n u (na w agę), do czego d o d a je się p o t r z e b n ą ilość cz y ste g o i su c h e g o ż w ir u g ru b o ś c i od 3 do 7 mm;

ilość żw iru , w zgl. p i a s k u (czystego, bez d o m ie s z k i gliny) w y n o s i p r z y ro b o tac h izo lacyjnych do 10%, p r z y w y k o n a n iu p o d łu g , c h o d n ik ó w — do 50% i p rz y w y ­ k o n an iu j e z d n i d r ó g k o ło w y c h do 70%.

M asę tę p o d c z a s g o t o w a n ia s t a ra n n ie m i e s z a się, a po p rz y g o to w a n iu , co m a m iejsce w chwili, g d y as fa lt p r z e s ta j e d y m ić i łatw o o d d ziela się od m i e s z a d ła , r o z p o ś c ie ra się n a m iejscu bu d o w li (na p r z y g o to w a n e m u p rz e d n io p o d ło żu b e to - n o w e m , z ie m n e m , c e g la n e m i t. p., p r z y c z e m p o d ło ż e w in n o być b e z w a r u n k o w o suche) w w a r s t w a c h p o trz e b n e j g ru b o śc i (zw y k le o d 7 do 25 m m lub p o d w ó j ­ nych). R o z p o s t a r t ą w a r s t w ę asfaltu w y r ó w n u j e się, p r z y s y p u je się p ia sk ie m i z a ­ ciera; a s f a lto w a n ie p r o w a d z i się ty lk o w such e j p o r z e ro k u , p rz y n a jm n ie j w dniach niedesz czo w y ch .

T o p i e n ie m a s t y k s u i p r e p a r o w a n i e g o g u d r o n e m i ż w ir e m na b u d o w ie o d b y ­ w a się w m a ł y c h k o c io łk a c h sto ją c y c h albo w w ię k s z y c h cy lindrycznych, u r z ą d z o ­ nych do p rz e w o ż e n ia . T e m p e r a t u r ę w nich d o p r o w a d z a się b lis k o do 150° C, p r z y c z e m m ie s z a d ła m i u t r z y m u j e się m a s ę w c ią g ły m ru c h u , a b y z a p o b ie d z o s ia ­ d an iu ż w ir u n a dnie lub p rz y p a la n iu się asfaltu do b o k ó w kotła. D o o palania u ży w a się d re w , j a k o lepiej n a d a ją c y c h się do r e g u lo w a n i a ciepłoty, niż w ęgiel.

S t o s u n e k ilości m a s t y k s u do g u d r o n u i ż w ir k u za le ży o d z a w a rto śc i w m a ­ s ty k s ie b itu m u , od ro d z a ju b u d o w li, o ra z o d k lim a tu danej m ie js c o w o ś c i, g d y ż n ależ y m ie ć na u w a d z e , że n a d m i a r g u d r o n u w asfalcie p o w o d u j e z b y tn ie je g o ro z m ię k c z e n ie w lecie, z b y t m ała za ś ilość czyni asfalt k r u c h y m w cz asie m ro z ó w . W k lim acie u m i a r k o w a n y m p r z e c ię tn ie u ż y w a się dla o tr z y m a n ia 1 m3 z a p r a w y asfa lto w e j

m a s t y k s u (b o c h e n k ó w a s f a l t o w y c h ) ... 1500— 1600 kg ż w ir k u lub p i a s k u ... 700— 800 kg g u d r o n u ... 100 k g D o p o k r y c ia ścian s t r o m y c h lub p i o n o w y c h l a n y asfalt p o w i n i e n z a w ie ra ć w i ę k s z ą ilość g u d ro n u ; p rz y u k ła d a n iu asfaltu la n e g o w d w ó c h w a r s t w a c h w a r s t w a d o ln a w in n a z a w ie ra ć w ięcej g u d r o n u (ok. 8% na w agę), w a r s t w a zaś g ó rn a , u k ł a ­ d a n a p o z a s ty g n ię c iu w a r s t w y dolnej, z a w ie ra m niej g u d ro n u , a w ięcej p iasku.

A s fa lto w a n ie pow ierzchni p o z io m y c h o d b y w a się pasam i — polam i p o ok. 10 n r ; po w y r ó w n a n i a i w y g ła d z e n iu pow ierzch n i p o s y p u je się j ą p iask iem , k tó ry d e - szczulkam i w c ie ra się w j e s z c z e g o r ą c y asfalt.

P odłoże p o d asfalte m p o w in n o b y ć b e z w a r u n k o w o suche; n a jb a rd z ie j o d p o ­ w iednie j e s t p o d ło ż e b e to n o w e , d o b rz e w y s ta ł e i w y su sz o n e , b o w ie m p rz y wil- g o tn e m p o d ło żu pod w a r s t w ą asfaltu tw o r z ą się p ęc h e rz y k i p o w ie trz a , o s ła b ia ją c e trw a ło ś ć i w y t rz y m a ło ś ć p o k ry c ia asfa lto w e g o .

G r u n t p o d p o d ło żem w inien b y ć t w a r d y , nie p o d d a w a ć się ściskaniu; p rz ed w y k o n a n ie m p o d ło ż a g r u n t z w y k le ubija się lub u w a łk o w u je .

G r u b o ś ć p o d ło ż a b e t o n o w e g o zazw y c zaj b y w a : dla jezdni 1 5 —20— 30 m m , dla c h o d n ik ó w , p o d w ó rz y , w ja z d ó w , t a r a s ó w 8 — 10 m m; m ie sz a n in a c e m e n to w e g o b eto n u p odłoża b y w a 1:3 : 5 do 1 : 4 : 8 i bardziej chuda; s to s u ją też m i e s z a n in y c e m e n to w o -w a p ie n n e , j e d n a k w y m a g a j ą one d ł u ż s z e g o w y s ta n ia .

A sfalt lan y u ż y w a się na je z d n ie , chodniki, p o s a d z k i, w jaz d y , p o d ło g i, na p o k ła d y izolacyjne od wilgoci i g rz y b a , n a w y p r a w ę w n ę tr z a z b io rn ik ó w w odnyc h, na z a p r a w ę do r o b ó t w o d n y c h , m o rs k ic h i t. p.

§. 6. A sfalt ubijany (prasow any).

A s fa lt u b ija n y s to s o w a n y j e s t g ł ó w n ie n a bruki (jezdnie) u liczn e i u k ład a się na fun d a m e n cie m o cn y m , w y g ła d z o n y m , n i e p r z e m a k a ln y m , n ajlepiej na p o k ła d z ie z b e to n u g ru b o śc i od 10 do 30 cm. W a r s t w a u k ła d a n e g o asfaltu, g ru b o śc i o d * 5 do 8 cm, sk ła d a się z p ro s z k u a s f a lto w e g o (t. j. ze s k a ły asfaltow ej surow e j, m e p rz e to p io n e j, ro z d ro b io n e j na zim no, z z a w a r to ś c ią b itu m u ok. 10u/o)> o g rz a n e g o do t e m p e r a t u r y ok. 120° C, u ło ż o n e g o na fu n d a m e n c ie z u p e łn ie s u c h y m i n iezb y t c h łodnym . W a r s t w ę tę p r o s z k u w y ró w n u je się i ubija p o c z ą tk o w o le k k o , a później coraz m ocniej, u b ijak am i żelaznem i, d o s ta te c z n ie o g rz a n y m i, o ra z w y g ła d z a się że lazkam i (lub w ałkam i), o g rz a n e m i do c z erw onośc i. P o w y g ła d z e n i u asfaltu cały po k ład p o s y p u je się m iałkim p ia sk ie m i w y r ó w n u j e się w a lc am i, d o b r z e o g rz a n y m i, o ciężarze od 200 do 1500 k g ta k że o sta te c z n a g r u b o ś ć p o k ła d u w y n o s i ok. 60%

n a s y p a n e j w a r s t w y asfaltu, t. j. około 4 do 6 cm. T a k i p o k ła d uliczny, ac zk o l­

w iek bard zo drogi, j e s t b a r d z o trw a ły , nie może j e d n a k b y ć u k ł a d a n y n a ulicach ze s p a d k a m i ponad 0 ,0 0 2 — 0.003; j a z d a po n im j e s t cicha, bez tu r k o t u , ale konie ślizg ają się.

Do r o b ó t asfaltu u b ija n e g o n a d a ją się ty lk o n a jle p s z e o d m i a n y s k a ł y asfalto ­ wej, g łó w n ie zaś asfalt z Val de T r a v e r s w S zw a jc arji.

§ 7. Wyroby asfaltow e.

a) P ły ty asfalto w e, w y r a b i a n e z a r ó w n o z asfaltu lan eg o , jak i z asfaltu u b ija ­ nego. P ły t y z asfaltu lan eg o w y ra b ia n e s ą o w y m ia r a c h s z e r o k o ś c i i długości od 250 m m dó 60 m m i g ru b o ś c i od 18 do 30 m m , u k ł a d a n e s ą n a p o d ł o ż u b e to n o - w e m , p o k r y t e m w a r s t w ą p ia s k u , p r z y c z e m s p o in y p o m i ę d z y p ł y t a m i b ą d ź z a p e łn ia się o g r z a n y m p r o s z k ie m a sfa lto w y m , b ą d ź też s p a ja się b e z p o ś r e d n i o , ro z g r z e w a j ą c k ra w ę d z ie boczne p łyt.

P ły ty z asfaltu u b ija n e g o (t. j. z p r o s z k u a s f a lto w e g o o g r z a n e g o ) — g ła d k ie lub p r ą ż k o w a n e , p r a s u j e się w fo rm a c h sp e c ja ln y c h o p r z e k r o j u k w a d r a t o w y m , p r z e w a ż n ie 25 X 25 c.m; s p o je n ia p o m i ę d z y p ły ta m i zapełnia się c ia s te m a s f a lto w e m , s to p io n e m z b itu m e m .

N i e k ie d y do p r o s z k u a s fa lto w e g o d o d a je się d ro b n y tłuczeń g r a n i t o w y i z tej m iesza n in y p od w ie lk ie m ciśn ien iem w y t w a r z a j ą się pły tk i, p o w i e r z c h n i a k tó ry c h p o sia d a w łasn o śc i asfaltu i g ra n itu .

Z asfaltu la n eg o w y r a b ia j ą się ró w n ie ż k o s tk i b ru k o w e .

b) B eton asfalto w y , b ę d ą c y m ie s z a n in ą ciasta a s f a lto w e g o z s z a b re m i ż w ir e m u ż y w a n y b y w a n a fu n d a m e n ty p o d m a s z y n y , m ło ty p a r o w e i t. p.; fu n d a m e n t y t a ­ kie, dzięki sp rę ż y s to ś c i m a s y a sfaltow ej, nie p o d l e g a j ą o d k s z ta łc e n io m pod w p ł y ­ w e m u d e r z e ń i w s t rz ą ś n ie ń , j e d n a k m iejsca, na k tó re s p a d a ją k ro p le o le jó w (naprz.

z m aźnic), w in n y b y ć o d p o w ie d n io z a b e z p ie c z o n e , najlepiej p rz e z p o k ry c ie blacha cy n k o w ą .

J e d n y m ze zn a n y c h s to s u n k ó w m ie s z a n in y b e to n u a s fa lto w e g o j e s t n a s t ę p u ­ jący: 70% ż w ir u lub tłucznia, 10% — o s tr e g o p iask u , 12% m a s t y k s u i 8% g u d ro n u . c) P ilś ń asfa lto w a , u ż y w a n a do u k ł a d a n i a w a r s t w izolacyjnych, p o k ry c ia sk le p ie ń , k ry c ia d a c h ó w i t. p., j e s t to pilśń g ę s ta , n a s y c o n a asfalte m i p o s y p a n a p i a s k ie m o s t r y m , w y r a b i a n a b ąd z w ro lk a c h ro z m a ity c h w y m ia r ó w długości, s z e ­ ro k o śc i i g ru b o śc i, b ą d ź w postaci p ł y t o w y m i a r a c h ok. 0,80 X 8 m' i g ru b o śc i 5 i 7 m m ; p ł y t y te u k ła d a n e s ą z z a k ła d k ą 5 cm; s ą one n ie p rz e m a k a ln e i n ie ­ p r z e p u s z c z a ln e dla p o w ie trz a , m o c n e i d o g o d n e w użyciu. Z pilśni asfaltow ej w y r a b i a n e s ą ró w n ie ż r u r y a sfalto w e, u ż y w a n e do o d p r o w a d z a n ia cieczy g r y z ą ­ cych, o ra z dla izolacji p o d z ie m n y c h p r z e w o d n i k ó w elek try c z n y c h .

d) P a p a d a c h o w a z s u ro w e j n ieklejonej t e k t u r y p a p ie r o w e j, nasyc onej a sfa l­

te m lub s m o łą w ę g la k a m ie n n e g o , w z w o ja c h o sze ro k o ści 1 m i d łu g o ści 10 i 20 m. D o b r a p a p a p o w i n n a b y ć d łu g o w łó k n is ta , p r z e p o jo n a na w ylo t, niełam li- w a p r z y zg inaniu w tę lub o w ą s tr o n ę i nie z w ię k s z a ją c a cię ż a ru o d m ocze nia (do 24 godzin). N a sło ń cu j e d n a k p o w ł o k a m i ę k n i e i w y c ie k a i d la te g o p a p ę trz e b a w z g lę d n ie c z ę sto p o w le k a ć i p o s y p y w a ć p iaskiem .

A sfa lt s ztu cz n y o t rz y m u je się b ą d ź p rz e z n asy c a n ie w a p ie n ia s m o ł ą z iem n ą (bitum em ), b ą d ź p rz e z m ie s z a n ie r o z m a ity c h ciał b e z w a rto ś c io w y c h , n ap rz. p o ­ piołu, m ą c z k i ceglanej, r e s z t e k k o p a ln ia n y c h w a p ie n ia i t. p., z b itu m a m i ró ż n e g o p o ch o d z en ia.

A s fa lty sztu cz n e, a c z k o lw ie k t r u d n e do o d ró ż n ie n ia o d a sfa ltó w n atu ra ln y c h n a w e t p r z y p o m o c y r o z b io r ó w ch em icznych, p r z e d s t a w i a j ą w a rto ś ć znacznie m niejszą, niż asfalty n a tu r a ln e , są mniej w y t r z y m a ł e na działa nie c z y n n ik ó w a t m o sfe r y c z n y c h , u le g a ją ro z k ła d o w i p o d w p ł y w e m p o w ie trz a , t w o r z ą c m a s ę kruchą, s p ę k a n ą , m ało w y t r z y m a ł ą i ł a t w o r o z p a d a ją c ą się p od w p ły w e m m ro z u lub sił m e c h a n iczn y c h .

B itu m y s z tu c z n e w y r a b ia n e s ą z o d p a d k ó w r o p y n a fto w e j, sm o ły z w ę g la k a m ie n n e g o , ze s m o ł y g a z o w e j i t. p., w o g ó le j e d n a k p rz e d s ta w ia ją w a r t o ś ć małą.

N a p r a w ę p o w ie r z c h n i a sfaltow ej w y k o n u j e się w ten sp o s ó b , że zniszc zo n e m iejsca z u p e łn ie się w y r y w a , n ig d y z a ś n ie n ależy na p o p s u t ą część w p r o s t n a ­ lew ać lub u b ija ć asfaltu, g d y ż w a r s t w a g ó r n a nie zw ią że się z dolną. K r a w ę d z ie w y rw a n e j części asfaltu w y r ó w n u j e się o s t r e m n a r z ę d z ie m , silnie p o d g r z e w a się, p o c z e m o t w ó r w y p e łn ia się g o r ą c ą m a s ą a s f a l to w ą i w y ró w n u je .

N a p r a w y p o w in n o się w y k o n y w a ć ty lk o p rz y d o b re j p ogodzie.

C ię ż a r w ła ś c iw y asfaltu w b u d o w ie j e s t zm ien n y : zależy od g a tu n k u asfaltu, ilości części lotnych, z a w a r ty c h w asfalcie, od ilości d o d a n e g o p i a s k u i ż w ir u i t. p.

C ię ż a r 1 m :i ró ż n y c h g a t u n k ó w asfaltu w y n o si:

§ 8. Asfalt sztuczny.

§ 9-

asfalt la n y z p ia s k ie m ze ż w ir k ie m

p rz e c ię tn ie 2000 k g 2100 k g u b i j a n y ...

k a m i e ń a s fa lto w y z V a l de T r a v e r s ...

m a s t y k s czyli ciasto a sf a lto w e (z L i m m e r ) . . g u d r o n ...

b i t u m z T r i n i d a d ...

2 0 0 0 — 2200 k g 2150 k g 2280 kg.

1300 k g 1380 kg.

W y t r z y m a ł o ś ć asfaltu:

na c iśnienie 50— 150 k g / c m3

25— 37 n a c iąg n ie n ie

§ 11.

Pokrycie l m2 p o w ierzch n i p oziom ej w a r s t w ą p o jed y n cz ą asfaltu lanego, po g o to w e m w y r ó w n a n e m s u ch e m podłożu, z p rz y g o to w a n ie m w 'k o t ł a c h m ie sz a n in y b o c h e n k ó w asfaltow ych, g u d r o n u i p ia s k u (wzgl. żw irku), z u ło żen ie m m ie s z a n in y na m iejscu, w y ró w n a n ie m jej, p o s y p a n ie m g r u b y m , o s try m p ia sk ie m i za ta rc ie m , z d o s ta w ą m a te r ja łó w na ś r e d n ią o d le g ło ś ć do 25 m, przy gru b o śc i w a r s t w y asfaltu 10 m m :

a s f a l c i a r z y - m a j s t r ó w ... go d z. 0,30 r o b o t n i k ó w ..., ... 1,00 m a s t y k s u (b o c h en k ó w a s f a l t o w y c h ) ... ,... k g 15 g u d r o n u ... „ 1 p i a s k u ... m :i 0,008 d r e w do o p a łu (jodł. lub s o s n . ) ... „ 0,017

§ 12.

T o sam o, co w § 11, lecz p rz y g ru b o ś c i w a r s t w y 20 m m :

asfalciarzy - m a j s t r ó w ... godz. 0,40 r o b o t n i k ó w ... „ 1,10 m a s t y k s u (b o c h en k ó w a s f a l t o w y c h ) ... k g 29 g u d r o n u ... . 1,5 p ia sk u w zgl. z w n u ... m3 0,015 d r e w o p a ł o w y c h ... „ 0,035

§ 13.

T o sam o , co w § 11, lecz .przy g ru b o ś c i w a r s t w y 25 m m :

a s f a l c i a r z y ... godz. 0,50

r o b o t n i k ó w ... „ 1,25 m a s t y k s u ... k g 36

g u d r o n u ... „ 1,8 ż w i r u ... m30,022 d re w o p a ł o w y c h ... „ 0,044

§ 14.

T o sam o, co w § 11, lecz d w ie m a w a r s t w a m i — g ó r n a o g ru b o ś c i 15 m m i d olna 20 m m :

a s f a l c i a r z y ... g o d z . 0,8 r o b o t n i k ó w ... „ 2,25 m a s t y k s u ... k g 40 g u d r o n u ... „ 2,7 p iasku i ż w i r u ... m :t 0,026 d r e w o p a ł o w y c h ... „ o,06

i § 15.

P o k ry c ie l m2 p o w ie rz c h n i p oziom ej w a r s t w ą p o j e d y ń c z ą a s f a l t u ub ijan eg o , po g o to w e m w y r ó w n a n e m su c h e m podłożu, z p o d e g r z a n ie m p r o s z k u a sf a lto w e g o , ro z sy p a n ie m go na m iejscu, ubiciem g o r ą c e m i u b ija k a m i, u p r a s o w a n i e m o g rz a n e - mi do c z erw o n o ś c i w a łk a m i, p o s y p a n ie m p ia s k ie m i w y g ła d z e n ie m , p r z y g ru b o ś c i w a r s tw y asfaltu 5 c m :

a s f a l c i a r z y ... godz. 3,0 r o b o t n i k ó w ... 6,0 p r o s z k u a s f a l t o w e g o ... k g 100 d r z e w a o p a ł o w e g o ... \ ...m3 0,125 w ę g l a ...k g 20

« 16.

Przełożenie p o s a d z k i asfaltow ej ocenia się w e d łu g § 11 — 14, ze z m n ie js z e ­ n ie m w s z y s tk ic h w y d a t k ó w o 25$, lecz z d o d a n ie m k o sz tu r o z e b ra n ia w a rs tw y .

§ 17- Rozebranie i m- p o k ry c ia a s fa lto w e g o

r o b o t n i k a ... godz. 0,25

§ 18.

Ułożenie 1 m3 izolacji a sfa lto w e j w m u ra c h w a r s t w ą p o z io m ą o g r u b o ś c i 10 m m asfalciarzy ... godz. 0,35 r o b o t n i k ó w ... „ i ?oo m a s t y k s u ... k g 18 g u d r o n u ... 1,03 p i a s k u ... m :i 0,008 d r e w o p a l o w y c h ... ... m1 0,017

C . § 1 9 .

Tynkow anie l m2 ś cian asfalte m , w a r s t w ą o g ru b o śc i ok. 12 m m

a s falciarz y ... godz. 2,6

r o b o t n i k ó w „ 10,5

m a s t y k s u ... k g 18

g u d r o n u „ 1,8

p i a s k u ... m:1 0,013 d r e w o p a ł o w y c h ... m3 0,044

§

20

Posm arow anie je d n o r a z o w e 1 m2 ścian y r o z to p io n y m gudronem lub smołą a s f a l c i a r z y ...godz. 0,5 g u d r o n u lu b s m o ły . . . . . ... k g 1,8 w ę g la k a m i e n n e g o ... . „ 0,30

§

21

T o sa m o , co w § 2 0, lecz p o d w ó jn e p o s m a r o w a n i e

a s f a l c i a r z y ... godz. 0,8 g u d r o n u lub s m o ł y ... k g 2,5

w ę g la k a m i e n n e g o ... „ 0,5

§

22

r o b o t n ik ó w k w a lifik ...go d z. 0,15 p ły t a s f a l t o w y c h ... m2 1,05

ROZDZIAŁ X.

Z a p r a w y .

Opracow ali in ż y n ie ro w ie : Z y g m u n t Balicki i B o le s ła w W a lk ie w ic z

przy w sp ó łu d ziale inż. inż. S t a n i s ł a w a B a r s z c z e w s k ie g o , J a n a T o m a sz a K u d e lsk ie g o i W a c ł a w a Popielskiego.

§ 1-

Przygotowanie zapraw składa się naogói z 3-ch następujących czynności:

a) Przygotowanie m aterjałów — w ypalanie i gaszenie w apna, dobywanie, oraz przesiew a­

nia inaterjalów biernych i wogóle oczyszczanie ich od domieszek postronnych, b) obmiary materjałów i dostarczenie ich do miejsca roboty,

c) wymieszanie ręczne lub mechaniczne składowych części zapraw y.

Niekiedy przy sporządzaniu kosztorysów koszty zapraw y nie byw ają w yodrębnione, a wchodzą jako część składowa do ceny jednostkow ej muru. Sposób ten, zdaw ałoby się na pierw szy rzut oka, jest najprostszy. Jeżeli jednak wziąć pod uw agę różnorodność warunków , wpływ ających na wysokość kosztu zapraw y, to dojdziemy do wniosku, że nieujaw nienie osob­

no kosztu zapraw y jest mniej racjonalne. Naprzykład przy robotach sztukatorskich, przygoto­

wanie zapraw y jest ściśle związane z wykonaniem samej roboty.

W zastosowaniu praktycznem pożytecznem jest w ykonyw anie przygotow ania zapraw przez specjalnych robotników, gdyż w tym wypadku otrzym ujem y zapraw ę dobrze w ym iesza­

ną, o odpowiednim składzie ilościowym, oraz doprowadzoną do odpowiedniego stopnia gęstości;

osiągnąć wszystkie te w arunki jest o wiele trudniej, o ile zapraw a jest przygotow ana bezpo­

średnio w trakcie samej roboty murarskiej. Wogóle we wszystkich tych w ypadkach, gdy po­

trzebna jest znaczna ilość zapraw y, jest pod każdym w zględem korzystne użycie specjalnych robotników do przygotowania zapraw , jak również i stosowanie przygotow ania maszynowego

Materjały bierne.

§ 2.

P i a s e k , w c h o d ząc y w s k ł a d każdej z a p ra w y , p o w in ie n n ao g ó l o d p o w i a d a ć n a s t ę p u j ą c y m w y m a g a n io m (patrz t. I. str. 202 i 39):

1) P ia s e k po w in ien b y ć k w a r c o w y lub te ż p o c h o d z ić ze s k a ł tw a r d y c h , cz y ­ sty, bez d o m ie s z e k iłu (mułu), glin y lub ziemi, a ta k ż e nie p o w in ie n z a w ie ra ć ciał org a n ic zn y ch lub i n n y c h s z k o d liw y c h d o m iesze k .

P iaski p o c h o d z e n ia w a p ie n n e g o nie p o w in n y być u ż y w a n e do z a p r a w ce­

m e n t o w y c h w tych w y p a d k a c h , g d y n ależy b ra ć p o d u w a g ę m o ż liw o ś ć p o ż a ru . 2) W zależności o d wielkości ziaren użycie p ia s k u j e s t ro z m a ite ; p ia s e k d ro b n y s t o s o w a n y j e s t do w y p r a w i ty n k ó w , ś re d n io z ia rn is ty j e s t n a j le p s z y d o za p ra w y p r z y m u ra c h z cegły; do r o b ó t b e t o n o w y c h i ż e lb e to w y c h , o ra z do z a ­ p r a w p rz y m u r a c h z k a m ie n ia ła m a n e g o n ajb a rd z ie j o d p o w ie d n i je s t p ia s e k g r u ­ b o z ia rn isty z p e w n ą d o m ie s z k ą p ia s k u ś r e d n io — i d ro b n o z ia r n is t e g o , w celu w y ­ p e łn ie n ia p rz e s tr z e n i p o m ię d z y g r u b s z e m i ziarnam i.

W i e l k o ś ć ziaren p i a s k u p o w in n a b y ć tak a, b y p rz e c h o d z iły one p rz e z sito o o t w o ra c h 5 m m .

K l a s y f i k a c j a p i a s k u ze w z g lę d u na w ielkość ziaren , j e s t n a stę p u ją c a : a) p ia s e k lotny, p y ło w y o ś re d n ic y ziaren < 0,25 m m

b) „ d ro b n o z ia rn is ty , miałki o ś re d n ic y ziaren 0,25— 0,5 „

c) p ia s e k ś re d n io z ia r n i s ty . . o ś re d n ic y ziaren 0,50— 1,0 m m d) „ g r u b o z ia rn is ty , g r u b y „ „ 1,0 — 3,0 „

e) „ p e r ło w y , b. g r u b y „ „ 3,0 — 5,0 „

3) Co do k s z ta łtu zia re n s tw ie rd z o n o , że n a j o d p o w i e d n i e js z e s ą piaski z p o ­ w ie r z c h n ią s z o r s t k ą , o s tro k a ń c ia s te ; z d a w a ł o b y się więc, że bard ziej o d p o w ie d n ie b y ły b y — w razie w y b o r u — piaski k o p a ln ia n e , aniżeli rzeczne, o ile nie s ą one za n ie c z y s z c z o n e ; ze w z g lę d u je d n a k na okoliczność, że piaski rzecz ne p o s ia d a ją n ao g ó ł zna cznie m niej n ie p o ż ą d a n y c h d o m ie sz e k , c z ę s to k ro ć p ie r w s z e ń s t w o b y w a p rz y z n a w a n e p ia s k o m rz ecz n y m .

4) Co się ty c z y d o m ie s z e k do p iasku, to nap rz. piasek, k t ó r e g o z iarn k a są o b lep io n e iłem (m ułem ), gliną, ziem ią, j e s t całkiem n ie o d p o w ie d n i, g d y ż daje za­

p ra w ę o małej w y trz y m a ło śc i. Jeżeli cząstki gliny s ą tylko luźno zm ie sz a n e z z iarn k am i p iask u , naprz. w p o staci d ro b n e g o p y łk u , ró w n o m ie r n ie ro z m ie sz c z o ­ n eg o i n ie p r z y le p ia ją c e g o się do p o s z c z e g ó ln y c h z ia re n e k , to takie z a n ie c z y s z c z e ­ nie p ia s k u nie o k a z u je z a zw y c zaj sz k o d liw e g o w p ły w u i p rz y ro b o ta c h b e t o n o ­ w ych, o ra z p r z y z a p r a w a c h j e s t do p u szc zaln e. P ia se k , u ż y w a n y p rz y ro b o tac h ż e lb e to w y c h , nie p o w in ie n w ż a d n y m w y p a d k u , p r z y ro z m ie sz a n iu w w o d z ie z a ­ w ie ra ć — p r z y o s ia d a n iu w s z k la n e m k a li b r o w a n e m n ac z y n iu — w ięcej niż 5 % (na o b ję to ść ) d o p u s z c z a ln y c h d o m ie s z e k p o s tro n n y c h , naprz. pyłu glin ia ste g o ; przy ro b o ta c h b e t o n o w y c h na ce m e n cie i z a p r a w a c h c e m e n to w y c h d o p u s z c z a się t a ­ kich d o m i e s z e k do 8 % (na objętość). Co się ty czy z a p r a w w a p ie n n y c h , to d o ­ puszczalnej ilości d o m i e s z e k n ie u sta lo n o , j e d n a k nie p o w in n a o n a z n a czn ie p r z e ­ w y ż sz a ć d o p u sz c z a ln e j d la b e to n ó w .

5) P ia sek , z a w i e r a ją c y ja k o ś c io w o d o p u s z c z a ln e d o m ieszki, lecz w w iększej ilości, niż p o d a n o w yżej, w postaci p y łu , lub g r u d e k , k a m y k ó w i t. p. pow inien być o d p o w i e d n i o o c z y s z c z o n y (p rz e s ia n y ) z a p o m o ć ą a rfo w a n ia lub p rz e s ie w a n ia ; o ile zaś p r z y z a s to s o w a n iu teg o s p o s o b u nie u d a ło b y się p ia s k u oczyścić, to n a ­ leży go p r z e m y ć lub pławić, ż e b y n ie p o t r z e b n e d o m ie sz k i o ddzieliły się i s p ły n ę ły . 6) ¿ u p e ł n i e n ie o d p o w i e d n i jest piasek , z a w ie ra ją c y ciała o rg a n ic zn e, z w ła sz ­ cza p ró c h n ic o w e (h u m u s o w e ) i torfiaste , p o n ie w a ż daje po łącz en ia o b a r d z o m ałej w y tr z y m a ł o ś c i . R ó w n ie ż n i e o d p o w ie d n i j e s t p i a s e k z z a w a rto ś c ią c z ą s te k s ia r ­ c z a n ó w i g i p s u lub niasek ze z n a c z n ą ilością cz ą s te c z e k w ę g la b ru n a tn e g o , co czę­

sto z d a r z a się w g r u b y c h p o k ła d a c h p i a s k ó w rzecznych.

7) P ia s e k z k o p a lń , z n a jd u j ą c y c h się w pob liżu to rfo w isk lub t e r e n ó w n a f to ­ wych, b ą d ź też piasek , k t ó r y m iał sty c z n o ś ć z w o d ą to rfo w isk , p o w in ie n b y ć p r z e d u życ ie m (w b r a k u le p s z e g o piask u ) z b a d a n y p o d w z g lę d e m zdoln o ści w ią z a n ia się z c e m e n t e m , wzgl. z w a p n e m p rz ez b a d a n ie o d p o w ie d n ic h p ró b e k na roz ciąganie .

8) P ia s e k z cz ąstecz k am i gliny, z m i e s z a n e m i luźno z z ia rn k a m i j e g o p o w i ­ nien b y ć z b a d a n y na w y t r z y m a ło ś ć z a p r a w y z te g o p ia s k u na ś c is k a n ie i ro z ciąganie . 9) P ia s e k m o rs k i m o ż n a u ż y w a ć do w sze lk ic h z a p r a w j e d y n ie p o u sunięciu zeń p r z e z p rz e m y c ie w sze lkic h s z k o d liw y c h soli.

10) W ra zie b r a k u o d p o w i e d n ie g o p ia s k u n a t u ra ln e g o m o ż e być d o p u s z c z o ­ ne użyc ie p i a s k u s z tu c z n e g o , o t r z y m a n e g o p rz ez zm ie le n ie k a m ie n i n a tu ra ln y c h lub s z tu cz n y ch , p rz y z a c h o w a n iu j e d n a k k o n ie c z n e g o w a r u n k u o d sia n ia i u s u n i ę ­ cia p y łu i kurzu.

11) P ia sk i z m a r z n ię te p o w in n y b y ć o d e g r z a n e p r z e d uż y c ie m do z a p ra w , b e ­ t o n u i t. p.

C ię ż a r 1 m ' piasku:

P ia s e k b u d o w l a n y w z a p r a w a c h — p rz y jm u je się p rz e c ię tn ie 1400 k g / m3

„ w s ta n ie u b i t y m „ „ „ 1600 „

„ lotny, c z y sty , s u c h y ... ok. 1300 „ d r o b n o z ia rn is ty , cz y sty , s u c h y ... 1400— 1600

•• „ w i l g o t n y ... 1600— 1800 „

„ g ru b o z ia rn is ty , cz y s ty , s u c h y ' ... 1400— 1800

„ w i l g o t n y ... 1700— 1900

„ •• „ m o k r y — p r z e c i ę t n i e 2000 „

„ g lin ia sty , s u c h y ... 1700— 1800

§ 3.

W o d a (patrz t. I str. 1.99) u ż y w a n a z a ró w n o do p ła w ie n ia i p r z e m y w a n ia p iask u , żw iru, tłucznia, kam ien ia, ce g ły i t. p., j a k ró w n ie ż do g a s z e n i a w a pna, p rz y g o to w a n ia z a p r a w i b e to n u , p o w in n a być c z y sta i sło d k a i nie z a w i e r a ć ż a d ­ nych ciał p o stro n n y c h , k tó re — j a k glina, ił (muł), tłuszcz i in n e d o m ie sz k i o r g a ­ niczne lub m in era ln e — m o g ły b y osłabić s p o i s to ś ć części s k ł a d o w y c h z a p r a w y . N a jo d p o w ie d n ie js z ą j e s t w o d a d esz c z o w a , rz e c z n a lub z je z io r słodkich, o ile te w o ­ dy nie z a w ie ra ją zn a czniejszych d o m ie sz e k m in era ln y c h . W o d y s tu d z ie n n e i ź ró d la n e u w a ż a n e s ą p o w sze ch n ie za m niej o d p o w ie d n ie , z a w ie r a ją b o w i e m k w a s w ę g lo w y , źle w p ły w a ją c y na zapraw ę; okoliczności tej j e d n a k nie n ależy p rz ece nia ć, m a ła b o ­ w ie m ilość k w a su w ę g lo w e g o n ie m oże zb y t u je m n ie w p ł y n ą ć n a z a p ra w ę . N a to ­ m ia st należy unikać w o d y , zaw iera ją cej zw iązki chloru, sole, zw iązki a m o n i a k a l ­ ne, k w a s y , znaczniejsze ilości k w a su w ę g lo w e g o , o ra z gips; po ja w ia ją c e się na p ow ierzchniach m u ró w w y k w ity i p la m y s ą r e z u l t a te m u ży c ia w o d y , zaw iera ją cej sk ła d n ik i m ineralne. Jeż eli j e d n a k — w b ra k u lepszej w o d y — do r o b ó t m a być użyta w o d a z d o m ie s z k a m i m in e ra ln e m i, to m o ż liw o ść jej użycia p o w i n n a być s tw ie rd z o n a p rz e z analizę c h e m ic zn ą o ra z p rz e z u p r z e d n i e p r ó b y z a p r a w y i b etonu.

Użycie w o d y bło tn ej lub p ochodz ące j z to r f o w is k j e s t b e z w a r u n k o w o n i e d o ­ puszczalne.

Często n a p o t y k a m y w o d y „ tw a r d e , w a p ie n n e . M ożliw ość s t o s o w a n ia ich do z a p ra w i b e to n ó w p o w in n a być z b a d a n a d o św iadc zalnie.

Co się tyczy w p ły w u na z a p r a w y w o d y m o rs k ie j, to p o g l ą d na to nie j e s t osta te c z n ie u stalo n y , j e d n a k —- z d a w a ł o b y się — n ie m a d o s t a te c z n y c h p o w o d ó w , aby nie u ż y w ać jej do z a p r a w p r z y w y k o n y w a n i u b u d o w l i m o rsk ich ; nie n ależ y j e d n a k u ż y w ać tej w o d y do z a p r a w dla ścian lub w y p r a w i t y n k ó w , b o w i e m w ty m w y p a d k u ściany b ę d ą w ilg o tn e z p o w o d u h ig ro s k o p ijn o ś c i soli, z a w a rty c h w w o d z ie , a na p o w ie r z c h n i w y p r a w i t y n k ó w p o j a w i ą się w y k w i t y i plam y.

T e m p e r a t u r a w o d y do z a p r a w i b e t o n ó w , j a k ró w n ie ż do g a s z e n i a » w a p n a , nie p o w in n a być niższa o d -j- 4°C, g d y ż n isk a t e m p e r a t u r a w p ł y w a h a m u ją c o , a niek ied y i s z kodliw ie n a p r o c e s w ią z a n ia ce m e n tu , co się za ś ty c z y g a s z e n i a w a p n a , to przy niskich t e m p e r a tu r a c h w o d y p r o c e s g a s z e n i a p o s t ę p u j e znacznie o p o rn ie j.

Materjały wiążące.-

Wapno zwykłe i zap raw a wapienna powietrzna.

( 0 w a p n ie w o g ó le p a t r z t . 1 s t r . 195— 198 i n a s t . )

§ 4.

W y p a l a n i e w a p n a o d b y w a się p rz e w a ż n ie w s p e c ja ln y c h p ieca ch stały ch na w ę g lu k a m ie n n y m i p osiada w te d y c h a ra k te r fa b ry cz n y ; j e d n a k w okolicach d a ­ leko położonych od kolei, a o b fitujących w w a p ie n ie i d rz e w o lub torf, s to s o w a n e b y ­ w a niek ied y w y p a la n ie w a p n a n a d rz e w ie lub torfie w cz a so w y c h piecach p o low ych, stosach, lub dołach, na p o t r z e b y w ła s n e lub najbliższej okolicy.

W m ałych piecach p o lo w y c h w y p a la ć m o ż n a je d n o c z e ś n ie 20— 30 m3 w a p ie n ia ; dla s k le p ie n ia p ale n isk a w y b i e r a ć n ależ y w ię k s z e k a w a łk i k am ien ia, p r z y c z e m sa m o sklepienie p o w in n o być o tyle szczelne, ż e b y w ę g ie l się nie sypał; na s k l e p ie ­ nie należy ułożyć k a m ie ń w a r s tw a m i o g ru b o ś c i od 20 do 30 cm, p r z e s y p a n e m i d ro b n y m w ęglem . C ały sto s m a p o s ta ć ś cięte go s to żk a, z w y k le o w y s o k o ś c i o k o ­ ło 4,5 m i ta k ą ż ś r e d n ic ę p o d sta w y ; ze s t r o n y ze w n ę trz n e j stos n a le ż y o b ło ż y ć ziem ią, lub gliną i d a rn ią , i o ile to m ożliw e, — osło n ić od w ia tru , poczern p a l e ­ nisk o należy zapełnić d rz e w e m , to rfe m , w ę g le m i t. p. i zapalić, a g d y cały sto s się ro z g rz e je , o t w ó r p a l e n i s k o w y n ależy zatkać szczelnie ziem ią. K oniec w y p a ­ lania po zn a je się p rz e w a ż n ie po k o lo rz e pło m ie n ia , k ie d y z żółtego zrobi się c z e rw o n y m , i p o o s ia d a n iu g ó r y s to ż k a na 20— 30 cm. P ie c e tak ie nie s ą e k o n o ­ m iczne i s to p n io w o zanikają; próc z t e g o dają one w a p n o zan ie czy sz czo n e p rz e z popiół, a w ra zie w y p a la n ia na w ę g lu k a m ie n n y m w a p n o za n ie czy sz cza się próc z teg o g ip s e m , p o w s t a j ą c y m w s k u t e k ob ec n o ści siarki w w ę g lu k a m ie n n y m . O b e c ­

nie d o b y w a n ie w a p n a i w y p a la n ie go s tan o w i p r z e m y s ł fa bryczny i n a r y n k u m o ż n a o tr z y m a ć w a p n o już w y p a lo n e , a n i e k ie d y n a w e t i laso w a n e.

100 k g k a m ie n ia w a p ie n n e g o daje p o w y p a le n iu o d 50 do 70 k g w a p n a p a ­ lo n e g o (gryzącego), p rz e c ię tn ie 56 kg; n a d m ia r p o n a d 56 k g "stanow ią zazw yczaj d o m ie s z k i z a n ie czy sz cza ją ce.

1 m3 k a m ie n ia w a p ie n n e g o ła m a n e g o w s to s a c h w a ż y od 1250 k g do 1850 kg, p r z e c ię tn ie 1650 kg.

1 m :i k a m i e n i a w a p ie n n e g o ła m a n e g o w sto s ie d a je 0,75— 0,80 m3 w a p n a pało-, n e g o w s to s ie , albo:

n a 1 m3 w a p n a p a lo n e g o p o t r z e b a 1,25— 1,33 m3 k a m ie n ia w a p ie n n e g o ła m a ­ nego, w stosach.

1 m3 w a p n a p a lo n e g o w b ry ła c h (t. j. u w z g lę d n ia ją c p u s tk i p o m i ę d z y k a ­ w a łk a m i w a p n a ) w a ż y 800— 1100 kg, p rz e c ię tn ie 950 kg.

1 m3 w a p n a p a lo n e g o w m a sie zbitej w a ży 1250— 1800 kg, p rz eciętn ie ok. 1500 kg.

I m3 w a p n a p a lo n e g o w p r o s z k u , w stan ie n ie u b ity m w a ż y 1300— 1400 kg.

1 m3 w a p n a p a lo n e g o w p ro sz k u , w sta n ie u b ity m , w a ż y p rz e c ię tn ie 2300 kg.

N a le ży p r z y ją ć p rz y o b lic z e n ia c h :

1 m3 w a p n a p a l o n e g o w k a w a łk a c h = 8 k o rc y = 800 kg.

§ 5.

O k r e ś l e n i e i l o ś c i w a p n a — p rz y d a n y m s to s u n k u części s k ła d o w y c h z a ­ p r a w y — za le ż y o d ro d z a ju i s ta n u p r z y g o t o w a n e g o w a p n a . N ajczęściej s to s u n e k m ie sz a n in y dla z a p r a w w a p ie n n y c h o k re ś la się, j a k o s t o s u n e k ilości p ia s k u do ciasta w a p ie n n e g o , g d y ż m a s a te g o c iasta p rz y p e w n e j j e g o g ę s to ś c i za w ie ra b a r ­ dziej sta łą i w i a d o m ą ilość s u b s ta n c ji w iążącej, niż w a p n o w stanie s p r o s z k o w a ­ nym lub n ie w y p a lo n y m ; s t o s u n e k części s k ł a d o w y c h o k re śla się w o b e c teg o n a o b j ę t o ś ć , n a p rz . 1:3 ozn a cza s t o s u n e k o b ję to ś c io w y ciasta w a p ie n n e g o do piasku.

P r z y z a o p a t r y w a n iu się w p o tr z e b n e ilości m a t e r ja łó w w iążących należy u w z g lę d n ić w s z y s t k i e m o ż liw e s t r a ty , p o w s ta ł e p r z y p r z e w o z i e i d o s ta rc z e n iu na m iejsce, j a k r ó w n ie ż w s k u t e k ro z m a i ty c h d o m ie s z e k , k t ó r e n a le ż y u su n ąć , szc ze­

gólniej, jeże li j e s t w y m a g a n a z a p r a w a b a r d z o je d n o l i ta (naprz. dla ty nkow ania).

S tr a t y na ilościach m a t e r ja łó w p rz y o d s o r t o w a n i u ich w y n o s z ą w p o s z c z e g ó ln y c h w y p a d k a c h od 3 do 10$.

J e d n o s t k a o b ję to śc i w a p n a p a lo n e g o p r z y zg a sz e n iu (lasow aniu) z w o d ą (3— 5 objętości) d a je — p r z y tłu s ty m w a p n i e do 3,5 objęto ści ciasta w a p ie n n e g o g ę sto śc i n o rm a ln e j (t. j. tak iej, k tó r a n a d a je się do p rz y g o to w a n i a z a p r a w y bez d o d a w a n ia w ody); p r z y g a s z e n iu na p r o s z e k — co się s p o t y k a rzadziej — na j e d ­ n o s tk ę w a g i p r o s z k u p o t r z e b a ok. 1,7 o b ję to śc i w o d y , a z j e d n o s t k i o b ję to śc i luź­

no n a s y p a n e g o p r o s z k u w a p ie n n e g o , z g a s z o n e g o na sucho, p r z y w a p n ie tłu s ty m o trz y m u je się 2 do 2,3 objęto ści ciasta.

P r z y j m u j e m y n a s t ę p u j ą c ą k lasyfikac ję w a p ie n :

J e d n o s t k a o b jętości w a p n a p a lo n e g o daje p r z y g a s z e n iu m o k re m : p rz y w a p n ie b a r d z o tłuste m do 3,5 objęto ści ciasta w a p ie n n e g o

„ m „ t ł u s t e m ... 2— 3 „ „ ś re d n ie m . . . . 1,5— 2 „ „

„ c h u d e m . . . . 1,0— 1,5 „ „

P r z y t a c z a m y poniżej n i e k tó re d a n e o w a d z e i objętości w a p n a g asz o n eg o : 1 m3 w a p n a p a lo n eg o — 8 k o rc y = 800 k g — daje ciasta w a p ie n n e g o :

t ł u s t e g o ... 3— 2 m3 ś r e d n ie g o . . . . 2— 1,5 m3 c h u d e g o ... 1,5— 1,1 m3

100 kg w a p n a p a lo n eg o daje 300— 370 k g ciasta w a p i e n n e g o ; 1 m3 ciasta w a p ie n n e g o w a ż y 1300— 1450 kg.

P rz e z d o d a n ie do 1 m3 ciasta w a p ie n n e g o 0,20 m3 w o d y o trz y m u je się ciecz w a p i e n n ą (mleko w apienne); w a g a l m3 m leka w a p ie n n e g o w y n o s i ok o ło 1300 kg.

L litr m leka w a p ie n n e g o z a w ie ra ok. 300 g r w a p n a g ry z ą c e g o (palonego). Z cia-

sta w a p ie n n e g o , wzgl. mleka w a p ie n n e g o , w y d z ie la się n a s y c o n y r o z c z y n w a p n a , w o d a w a pie nna, z a w ie ra ją c a w 7 60—778 cz ąstk ach w o d y 1 część w a p n a p a lo n e g o

(na w agę). %

1 m3 p ro s z k u w a p ie n n e g o g a s z o n e g o n a sucho w a ży 500— 800 kg.

1 m3 prosz ku g asz onego, luźno n a s y p a n e g o — 1,5—1,7 m3 w a p n a p a lo n e g o p rz y zrasza niu w odą.

1 m3 prosz ku gaszonego, luźno n a s y p a n e g o = do 3,5 m3 w a p n a p a l o n e g o (g a­

szenie na p o w ietrz u naturalne).

C elem o trz y m a n ia lepszych re z u lta tó w w a p n o należy gasić m ożliw ie p rę d k o po wypaleniu, g dyż w a p n o , p r z e c h o w y w a n e p rz ez czas dłuższy, — odleżałe — je s t naogól gorsze i trudniej się gasi. C iasto w a p ie n n e należy w y t r z y m y w a ć w d o ­ lach, lub skrzyniach m ożliw ie długo, w k a ż d y m razie nie krócej, aż ciasto to z u ­ pełnie w ystygnie. N a jk ró tsz y prz eciąg czasu, w ciągu k tó re g o ciasto p o w in n o się w ystać w d o ła c h ,'w y n o s i dla r o b ó t m u ra r s k ic h tydzień, dla ty n k ó w 20 dni. T e r ­ min w y s ta w a n ia w dołach b y w a k rótszy dla w a p n a tłustego i dłuższy dla w a p n a chudego, które się pow oli lasuje; nao g ó ł z a p r a w a będz ie tem lepsza, im u ży te na nią ciasto w a p ie n n e j e s t starsze i im prę d zej p o w y p a le n iu było d o k o n a n e g a s z e ­ nie w apna.

N ajlepsze ciasto w a p ie n n e b y w a w te d y , g d y zostało p r z y g o to w a n e na szereg m iesięcy prz ed użyciem go do robót (od 5— 12 m iesięcy) i p rz e c h o w a n e p o d w a r ­ s tw ą piasku i ziemi

S k rz y n ie do w y ra b ia n ia ciasta s to s o w a n e b y w a ją z w y k le k w a d r a t o w e lub p o ­ dłużne o w ym iarach: — na długość 2 do 2,5 m, na sz e ro k o ś ć 1,25 do 1.5 m i głę­

bokie 0,4— 0,45 m. Doły w a p ie n n e m ają zazw yczaj w y m ia ry na sze ro k o ść i d łu ­ gość 2— 4 m i na głębokość ok. 2 m; niek ied y dno i ściany ich o k ła d a n e są d e ­ skami i cegłami.

O ile w a p n o ch u d e nie może się w y sta ć w dole d o s ta te c z n ie długo aż do całkow itego ziasow ania — zaleca się gasić je z p rz e ce d zan iem p rz e z sito (jak dla cieczy) — a b y w ten sp o só b oczyścić je z cząsteczek jeszcze n ie z la so w a n y c h .

§ 6 .

W y t r z y m a ł o ś ć z a p r a w y w a p i e n n e j p o w i e t r z n e j jest za le żn a od g a tu n k u i ilości jej s k ła d n ik ó w (t. j. w a p n a , p iasku i w o d y !, od sp o s o b u g aszenia w a p n a i p r z e c h o w y w a n ia ciasta w a p ie n n e g o , od wielkości ziaren piasku i n a k o n ie c od w ieku z a p ra w y . Co się ty czy w i e k u za p ra w y , to w w a r u n k a c h z w y k ły c h i w mu- ra ch nie g rubszych niż 0,75 m s tw a r d n ie n ie zu pełne z a p r a w y n a s tę p u je po trzech latach; po p ierw s zy m roku z a p r a w a osiąga 70— 80$ sw ej w y trz y m a ło śc i o s ta te c z ­ nej, w drugim roku p o stę p tężenia j e s t mniejszy niż w p ie rw s z y m , w trzecim r o ­ ku najm niejszy.

O sp o so b ac h gasz enia w a p n a i p rz e c h o w y w a n ia ciasta w a p ie n n e g o p o d a n e j e s t wyżej (tom I str. 198— 204); najlepsze re z u lta ty o trz y m u je się p rz y g asz en iu m o k rem na ciasto lub ciecz w a p ie n n ą i przy p rz e c h o w y w a n iu w dołach, zakry ty ch w a r s tw ą piasku, w ciągu kilku m iesięcy.

P o d w zględem w i e l k o ś c i ziaren piasku — n ajlep s z e są piaski m iesza n e, składające się z ziaren o różnej średnicy, p o n ie w a ż w t e d y ilość pró ż n i (p u stek ) jest najm niejsza, ciasto w a p ie n n e zaś p o w in n o conajm niej zapełnić p ró ż n ie p o m i ę ­ dzy ziarenkam i. O b jęto ść tych próżni s ta n o w i z w ykle od 25$ do 50$ objęto ści piasku: dla piasków miernej jakości przyjąć m ożna ilość p ró ż n i r ó w n ą ok. 40$, dla d o b ry c h (piasek w iślany) 3 3 $ — 36$. W o g ó l e przyjąć m ożna za p ra w id ło , że w y trz y m a ło ść z a p r a w w a p ie n n y ch p o w ietrz n y ch zm niejsza się w m iarę z w ię k s z a n ia zaw artości piasku i zw iększa się w zależności od w ieku z a p r a w y .

Jak o g r a n i c ę d o m i e s z k i piasku do ciasta w a p ie n n e g o uzna ć m o żn a dla w a ­ r u n k ó w Dolskich sto s u n e k o b ję to ś c io w y ciasta do p iask u r ó w n y 1:4 dla w a p n a b a r d z o tłustego (dla m u ró w fu n d a m e n to w y c h , p o d z ie m n y c h , silnie obciążonych), najczęściej jednak u ż y w a n y jes t sto su n ek 1:3 przy w a p n a c h tłustych; najniższy s t o ­ s u n e k ciasta do piasku wynosi 1:1 przy w a p n a c h chudych. W i ę k s z a ilość piasku,

n ‘* Przy s to s u n k u 1:4 b y w a d o p u s z c z a n a p rz y dużych g ru b o ś c ia c h ścian w miej­

scach s u c h y c h i n a d o b ry m g ru n c ie lub w ten c zas, g d y m u r służy do zapełnienia p rz e s trz e n i n ieobciążonej, oraz w w y p a d k u d o d a w a n ia ce m e n tu do chudej za p ra w y w a p ie n n e j. P ra k ty c z n ie ’ n a r o b o ta c h m o ż n a w y p r ó b o w a ć w a p n o i ustalić o d p o ­ wiedni s t o s u n e k s k ł a d n ik ó w w s p o só b n a s tę p u ją c y : jeżeli na m ocy ozn a k z e w ­ n ę t r z n y c h (kolor, in te n s y w n o ś ć gaszenia, w y g lą d i g a t u n e k ciasta) ustali się, do ja­

kiego r o d z a ju w a p ie n pod w z g lę d e m tłustości odnosi się b a d a n e w a p n o , w ten c zas n a le ż y p r z y g o to w a ć kilka p r ó b e k z a p r a w y , (wzgl. j e d n ą p ró b k ę przy b ra k u w ą t ­ pliwości) o ró ż n y m s to s u n k u sk ład n ik ó w . N a takiej z a p ra w ie próbnej n ależy w y ­ m u r o w a ć s ł u p e k z dziesięciu cegieł; po trzech dniach tęże n ia z a p r a w y w słupku, należy w y k o n a ć p ró b ę p rz ez u n o s z e n ie słu p k a d o góry, p o d n o s z ą c go za g ó rn ą cegłę; o ile cegła ta o d e r w i e się, to p o z o s ta łą część słu p k a n ależy z n o w u podnieść do gó ry , t r z y m a ją c za g ó r n ą cegłę i t. d. C z y n n o ś ć tę n ależy p o w ta rz a ć dotąd, aż się nie w y jaśn i, j a k ą ilość cegieł w y t r z y m u j e z a p ra w a , stężała w ciągu trzech dni. D o b r a z a p r a w a w y tr z y m u j e dziewięć cegieł, jeżeli z a p r a w a w y trz y m a mniej niż 6 cegieł, w t e d y n ależ y j ą u zn a ć za n ied o b rą .

P rz y t o c z o n y w yżej sp o s ó b b a d a n ia z a p r a w y ustala raczej, biorąc rzecz ściśle, moc p r z y le g a n ia z a p r a w y do p o w ie r z c h n i cegły lub kam ieni, je d n ak w większości w y p a d k ó w j e s t on w y s ta r c z a ją c y .

M u ra rz e n a r o b o t a c h u s ta la ją d o p u sz c z a ln ą ilość piasku w z a p ra w ie , d o s y p u ­ jąc p o tro sz e piasek do ciasta — Pr zy d o k ład n em ich prz e m ie s z a n iu — do chwili, k iedy m ies za n in a p rz e s ta n ie lepić się do kielni; jeżeli n a pow ierzchni kładzionej z a ­ p r a w y d a ją się z a u w a ż y ć m ałe p ę k n ię c ia i cegła z t ru d e m m oże być p rz e s u w a n a po z a p r a w i e , to z a p r a w a z a w ie ra za dużo piasku; jeżeli n a to m ia s t z a p r a w a t r u d n o schodz i z kielni, p o z o s ta w ia ją c białą w a r s t e w k ę w a p n a , to z a p ra w a j e s t za tłusta.

I l o ś ć w o d y w z a p r a w i e zależna jest głów nie od g a tu n k u kam ienia, z k t ó ­ r e g o się w z n o si m ur. D o m u r ó w z cegły lub kam ieni p o ro w a ty c h z a p r a w a w in n a b yć d o s ta te c z n ie rz a d k a , p ra w ie ciekła Nie p o w in n o się j e d n a k b ra ć za dużo w o d y , n a p r z . tak, a b y w o d a g ro m a d z iła się n a pow ierzch n i z a p ra w y , g dyż w te d y z a p ra w a p r z e s ta je być p la s ty c z n ą i traci siłę w iążącą.

M r ó z w p ł y w a u je m n ie na m oc z a p ra w y ; z a p r a w a p o w ie trz n a w m urach, w z n o sz o n y c h p o d c z a s m rozu, jest n ie trw a ła , k ru s z y się i traci siłę wiążącą; za n a j­

n iższą t e m p e r a t u r ę , p r z y k tó re j je sz c z e m ożna u ż y w ać z a p ra w ę , należy u z n a ć —■2°C.

j e d n a k i w t e d y w o d a u ż y w a n a do z a p r a w y nie p o w in n a mieć te m p e r a t u r y niższej od -j- 4®C, p o ż ą d a n ą zaś jest w y ż sz a te m p e r a tu ra w o d y . Stężała z a p ra w a nie r e a ­ guje n a w p ł y w n a w e t b a r d z o s iln y c h m ro zó w .

Nie n a le ż y p r z y g o t o w y w a ć z a p r a w y więcej, niż na jeden dzień zużycia.

R ezultaty badań m echanicznej wytrzym ałości zapraw z wapien polskich są podane poniżej.

a) W y t r z y m a ł o ś ć zapraw na r o z c i ą g a n i e * ) _

S t o s u n e k o b j ę t o ś c i o w y c i a s t a w a p i e n n e g o d o p i a s k u

W y t r z y m a ł o ś ć na r o z c i ą g a n i e k g /c m 1 p o 8 d n i a c h po 256 d n i a c h p o 512 d n i a c h

1:1 1,42 4,82 5,95

1:2 1,72 4,31 4,86

1:2,5 2,14 4,36 4,24

1:3 2,28 3,62 3,88

1:4 2,44 3,42 3,69

1:5 2,13 3,71 2,92

b) W ytrzym ałość*) zapraw na ściskanie po 1024 dniach tężenia

s t o s u n e k ciasta d o piasku 1:1 1:2 1:2,5 1 3 1:4

w y t r z y m a ł o ś ć kg/cm 2 27,6 24,4 23,8 22,9 19,1 ...

W ytrzym ałość ciasta w apiennego bez domieszki piasku jest niezm iernie mała i b. trudna do oznaczenia. Po 90 dniach tężenia w ytrzym ałość na rozciąganie takiej zapraw y wynosi za­

ledwie 1 kg/cm 2, a w ytrzym ałość na ściskanie nie daje się ściślej oznaczyć.

*) Dane pow yższe cytujem y w edług: Heilperna: Nauka Mularstwa, str. 331—332, —

S a l m o n o w i c z a : Rukowodstwo k’sostaw lenju smiet, tom 3 str. 32 o doświadczeniach z wapnam i polskiemi inż. Jelenkina oraz pracowni m echanicznej Instytutu inżynierów komunikacji w Pe­

tersburgu.

W ytrzym ałość na ściskanie kostki próbnej z zapraw y wapiennej po 3-iniesięcznem tw ar­

dnieniu wynosi około 40 kg/cm'-’. W ytrzym ałość więc zapraw y samej jest znacznie niższa od wytrzymałości m aterjałów związanych tą zaprawą; wytrzym ałość bowiem kostkowa na ściska­

nie cegły palonej w aha się od 80 do 250 kg/cm2*).

W ytrzym ałość kamieni, używ anych do m uru z kamienia łamanego w aha się w zależnoś­

ci od rodzaju kamienia; można ją określić dla kamieni słabych, przydatnych jednak do robót budowlanych, na 200 - 400 kg/cm2. W ytrzym ałość natomiast m uru gotowego, jakkolw iek niższa od wytrzymałości tworzących go: kam ienia lub cegły — jest jednak wyższą od w ytrzym ałości kostkowej czystej zaprawy.

Zjawisko to da się objaśnić tern, że szeroka i niska w arstw a zapraw y w spoinie posiada większą odporność na ściskanie prostopadłe do niej, niż sześcian próbny z tejże zapraw y.

Naogół można stwierdzić, że ciśnienie niszczące (krytyczne) dla m uru w zrasta w stosun­

ku odwrotnym do grubości spoin w tym murze.

Dla m urów przyjm ujem y zazwyczaj spółczynnik pewności 10-cio do 15-to krotny. D o- p u s z c z a l n e więc n a p r ę ż e n i e na ściskanie wynosi (według przepisów M inisterstwa Ro­

bót Publicznych);

dla murów z cegły na zapraw ie wapiennej 5—8 kg/cm'-’

dla murów z kamienia łamanego 5 kg/cm2.

Naprężenie na rozciąganie w murze na zapraw ie w apiennej zasadniczo nie jest dopusz­

czalne.

§ 7. Wapno w odotrw ałe i z ap raw a z niego (patrz t I str 208.) W apno w odotrwałe (hydrauliczne) ulega gaszeniu na miałki proszek przy silnem w y­

dzielaniu ciepła całkowicie lub częściowo, zw ykle przez zanurzenie w wodzie, lub pod pokry­

wą z piasku. Przytem w apno to zwiększa swą objętość o ok. 50$. Do gaszenia potrzeba w o­

dy ok. 30- -50# objętości wapna.

W sprzedaży w apno spotykam y bądź pod postacią kawałków w apna palonego, bądź w stanie sproszkowanym.

P rzy użyciu dużych ilości w apna wygodniej jest mieć go w proszku.

W ytrzym ałość zapraw y z w apna wodotrwałego wynosi na ciśnenie najczęściej od 30 do 50 kg/cm2 i na ciągnienie od 6 do 8 kg/cm2.

W apno w odotrw ałe może być zgaszone zaraz po w ypaleniu i niezw łocznie potem użyte do przygotowania zapraw y; jest ono tym lepsze, im się go prędzej użyje, bowiem od leżenia na pow ietrzu traci na sile wiązania; tężeje powoli i po pew nym czasie nie poddaje się w p ły ­ wowi wody, przyczem jest tym odporniejsze na w pływ wody, im dłuższy czas mogło leżeć na powietrzu przed zetknięciem się z wodą.

Mury, wzniesione na zaprawie z w apna wodotrwałego, prędzej w ysychają, są mocniejsze i więcej odporne na w pływ y atm osferyczne, niż wzniesione na zwykłej zapraw ie w apiennej powietrznej; prócz tego zapraw a z tego w apna daje tynki, bardziej odporne na działanie mrozu.

Zapraw a z w apna wodotrwałego może być stosowana we w szystkich w ypadkach stoso­

w ania zwykłej zapraw y pow ietrznej, a oprócz tego do m urów w miejscach wilgotnych i do budowli w wodzie,—ale tylko w tym w ypadku, jeżeli może stw ardnieć przed zetknięciem się z wodą.

Najczęściej stosowane są następujące zapraw y;

a) 1 cz. w apna -(- 1 cz. piasku lub 1 cz. w apna -j- 2 cz. piasku (wydajność ok. 2,4 cz.

zapraw y), przyczem na 1 m 3 zapraw y potrzeba 460 kg wapna. Zapraw ę taką stosuje się w sta­

nie gęstym dla zabezpieczenia budowli od wilgoci.

b) 1 cz. w apna 4- 3 cz. piasku (wydajność ok. 3 cz. zaprawy); na 1 m 3 zapraw y potrze­

ba 340 kg wapna; stosuje się przy budowlach wodnych.

c) 1 cz. w apna -f 4 do 5 cz piasku (wydajność ok. 3,75—4,5 cz. zaprawy); na 1 m3 za­

praw y potrzeba ok. 275—210 kg wapna; stosuje się w m urach fundam entow ych.

Ciężar 1 m 3 w apna wodotrwałego, gaszonego, sproszkowanego i luźno nasypanego w y ­ nosi 550—675 kg.

Na 1 m 3 gaszonego w apna wodotrwałego potrzeba: wody ok. 0,5 m3, kam ienia w apienne­

go (marglu) palonego ok. 0,7 m 3 = ok. 700 kg, łub kam ienia w apiennego (m arglu) niepalonego ok. 0,8 m 3 = ok. 800 kg.

§ 8.

Do obmiaru składowych części zapraw y służą specjalne naczynia. Niekiedy jednak obm iar dokonuje się na beczki, lub taczki, np. przy najprostszych z a p ra w a c h —jak w apienna. O ile wapno ma być użyte w stanie sproszkow anym i nie ubitym , to należy takie w apno nasypy- wać do naczynia miarowego z nadm iarem (z górą), jeżeli zaś użyte jest ciasto w apienne, to należy pilnować, aby nie pozostawało w naczyniu próżni i ciasto należy trochę ubić. Jeżeli wreszcie piasek jest wilgotny, to go też należy wymieszać w naczyniach „z górą“.

Ilość wody zależy od stanu wilgotności części składowych; o ile do zapraw y użyte jest ciasto w apienne i wilgotny piasek, to wody potrzeba tylko niew ielką ilość; prócz tego ilość w o­

*) Dobrze w ypalona cegła m aszynowa 1-go gatunku pow inna posiadać w ytrzym ałość cona jmniej 200 kg/cm2, cegła łl-go gatunku—160 kg/cm2, wreszcie cegła U I-go gatunku 120 kg/cm 2