Human Centred Design ma swoje korzenie w takich dziedzinach nauki jak ergonomia, informatyka i sztuczna inteligencja, ale także uwzględniają go ekonomi-ści, socjologowie, filozofowie. Human Centred Design próbuje być odpowiedzią na aktualne problemy społeczeństw. Metoda ta stosowana od dawna, swój rozkwit od-niosła w szczególności na początku obecnego tysiąclecia – także pod względem ba-dawczym. W połowie roku 2020 google scholar wyszukuje blisko 700 000 wyników dla tej frazy. Według Google Trends zainteresowanie hasłem w ujęciu czasowym zna-cząco wzrasta - dla Human Centred Design w ciągu ostatnich 5 lat (2015-2020) na całym świecie odnotowuje się widoczny przyrost wartości wyszukiwań (ryc.1).
Ryc. 1. Zainteresowanie hasłem Human Centred Design w ujęciu czasowym (wrzesień 2015 – wrzesień 2020) według Google Trends. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Google Trends
(https://trends.google.com/trends/explore?date=today%205-y&q=%2Fg%2F11clg) 0
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
2015-09-06 2016-09-06 2017-09-06 2018-09-06 2019-09-06
Największe zainteresowanie odnotowano w październiku 2018, następnie wrzesień i październik 2019. Cykliczne spadki zainteresowań przypisuje się na prze-łomy roku, czyli grudzień-styczeń. Największe zainteresowanie może być powiązane z rozpoczynaniem nowych semestrów na uczelniach wyższych, rozpoczynanie współ-pracy ze studentami nowych projektów opartych na metodzie co prowadzi ze sobą wdrożenie i zapoznanie z metodą.
Ryc. 2. Zainteresowanie Human Centred Design według regionu - Google Trends Źródło: Google Trends
Google Trends w swojej klasyfikacji przytacza 38 regionów, które wykazują znaczące zainteresowanie hasłem Human Centred Design. (Tab.1, ryc. 2). Interpreta-cja wyników jest oparta o wartości w skali 0-100, gdzie 100 oznacza lokalizację, w której hasło było najczęściej wyszukiwane spośród wszystkich odnotowanych wy-szukiwani w Google, a podane wartości są wartościami względnymi. Regionem o naj-większym zainteresowaniu jest Rwanda. To właśnie w Rwandzie (Środkowowschod-nia Afryka) IDEO realizuje projekt Akilah. Projekt umożliwia młodym kobietom osiągnięcia niezależności ekonomicznej i objęcia ról liderskich poprzez unikalny mo-del edukacji dostosowanej do potrzeb rynku, przede wszystkim oparty na Human Centred Design. Model akademicki instytutu łączy szkolenie praktyczne z przywódz-twem i rozwojem umiejętności miękkich, aby przygotować absolwentów do świata zawodowego. W rezultacie 89% absolwentów Akilah uzyskuje miejsca pracy w ciągu sześciu miesięcy od ukończenia studiów i zarabia średnio 12 razy więcej niż mediana dochodu na mieszkańca w kraju (IDEO).
Tab. 1. Zainteresowanie hasłem Human Centred Design według regionów.
Lp. Region Wskaźnik Lp. Region Wskaźnik
1 Rwanda 100 20 Malezja 4
2 Australia 27 21 Bangladesz 4
3 Kenia 20 22 Indonezja 4
4 Singapur 20 23 Peru 4
5 Nowa Zelandia 19 24 Pakistan 3
6 Czechy 11 25 Kolumbia 3
7 Szwajcaria 11 26 Tajwan 3
8 Rep. Poł. Afryki 10 27 Niemcy 3
9 Hongkong 8 28 Indie 3
10 Stany Zjednoczone 8 29 Włochy 2
11 Kanada 8 30 Tajlandia 2
12 Dania 7 31 Meksyk 2
13 Holandia 7 32 Ukraina 2
14 Filipiny 7 33 Hiszpania 2
15 Korea Południowa 5 34 Brazylia 1 16 Wielka Brytania 5 35 Wietnam 1
17 Finlandia 5 36 Francja 1
18 Szwecja 5 37 Japonia 1
19 Nigeria 4 38 Rosja 1
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Google Trends (2020).
IDEO obok prowadzenia od ponad 40 lat działalności globalnej firmy projek-towej, jest także studiem projektowym non-profit, które wspiera ideę mądrej pomocy i rozwiązywania problemów humanitarnych długofalowo.
Przedstawione w zestawieniu kraje Afryki osiągają bardzo wysokie wartości – na terenach tych są prowadzone działania IDEO. Także Australia i Nowa Zelandia osiąga wysoki wskaźnik. Stosunkowo niżej w klasyfikacji znajdują się kraje Europy i Azji. Można wnioskować, że Human Centred Design dla krajów średnio i wysoko-rozwiniętych nie jest tematem odkrywczym, a badacze skupiają się z nowymi projek-tami w krajach, gdzie metoda przynosi rewolucyjne zmiany. Jednak zainteresowanie tematem HCD jest widoczne w różnych częściach świata.
Według IDEO (2015) projektowanie zorientowane na człowieka jest kreatyw-nym podejściem do rozwiązywania problemów. To proces, który zaczyna się od ludzi, dla których podejmuje się procesu projektowania, a kończy na nowych rozwiązaniach dostosowanych do ich potrzeb. Projektowanie zorientowane na człowieka polega na budowaniu głębokiej empatii wobec ludzi, generowaniu dużej liczby pomysłów, bu-dowaniu prototypów, dzieleniu się wynikami swoich prac z odbiorcami i ostatecznie
wprowadzaniu swojego nowego, innowacyjnego rozwiązania. Projektowanie zorien-towane na człowieka składa się z trzech faz: inspiracji, ideacji, implementacji. W fazie inspiracji projektant ma za zadanie czerpać bezpośrednio od ludzi, dla których pro-jektuje. Następuje w tej fazie głęboka empatyzacja projektanta – poznaje on życie oraz potrzeby odbiorców projektu. W drugiej fazie, ideacji, projektant generuje po-mysły, pogłębia je, identyfikuje możliwości projektowania i prototypuje możliwe rozwiązania. W trzeciej fazie, implementacji, następuje wdrażanie projektu. Projek-tant wprowadza swoje rozwiązanie w życie.
Ryc.3. Piramida potrzeb. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Maslow, A., A Theory of Human Mo-tivation, 1943.
Black (2009) uważa, że główną przesłanką projektowania zorientowanego na użytkownika jest zaprojektowanie produktów i usług, które wynikają ze zrozumienia potrzeb osób, które będą z nich korzystać.
Jednak najbardziej znanym modelem ludzkich potrzeb jest Piramida Potrzeb Maslowa. Maslow (1945) opisuje ludzkie potrzeby jako pięciostopniową, hierar-chiczną piramidę (ryc. 3). U jej dołu znajdują się potrzeby fizjologiczne, następnie potrzeby bezpieczeństwa, potrzeby przynależności, potrzeby szacunku i uznania. Na szczycie piramidy znajdują się potrzeby samorealizacji: estetyczne – potrzeby harmo-nii, piękna oraz poznawcze – potrzeby wiedzy, rozumienia, nowości, potrzeby roz-woju i potrzeby wiary, transcedencji.
•transcedencja
•potrzeba samorozwoju
•potrzeby estetyczne
•potrzeby poznawcze Potrzeby
samo-realizacji
Potrzeby szacunku i uznania
Potrzeby przynależności
Potrzeby bezpieczeństwa
Potrzeby fizjologiczne
Na podstawie modelu Maslowa, Jordan (2000) zaproponował model potrzeb konsumentów opierający się o 3 hierarchiczne poziomy potrzeb: funkcjonalność, uży-teczność, przyjemność.
Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna dzięki swojej normie definiuje projektowanie zorientowane na człowieka (ISO 9241-210:2019) jako podejście do tworzenia systemów interaktywnych, które koncentrują się w szczególności na za-pewnieniu użyteczności systemów. Działania mają charakter interdyscyplinarny, które łączą w sobie czynniki ludzkie oraz wiedzę i techniki ergonomii. Zastosowanie takiego podejścia zwiększa efektywność i wydajność, poprawia warunki pracy ludzi i przeciwdziała możliwym niekorzystnym skutkom użytkowania dla zdrowia, bezpie-czeństwa i wydajności ludzi. Systemy zorientowane na człowieka wspierają użytkow-ników i motywują ich do nauki. Korzyści mogą obejmować zwiększoną produktyw-ność, lepszą jakość pracy, redukcję kosztów wsparcia i szkoleń oraz zwiększoną sa-tysfakcję użytkowników. Norma ISO z założenia stanowi uzupełnienie istniejących podejść i metod projektowania.
Norman i Draper (1986) twierdzą, że skupiając się na ludziach i ich interak-tywności możemy wspomagać ich pracę umysłową, samodzielną i wspólną. W opar-ciu o doświadczenia interakcji człowiek-maszyna, definiuje się na nowo mapę głów-nych problemów, pytań i złożogłów-nych kompromisów w obliczu projektantów, twórców i użytkowników systemów interaktywnych. Głównym wynikiem tego podejścia jest zwrot w kierunku definiowania interakcji człowiek-komputer jako współpracy pomię-dzy ludźmi a maszynami.
Hooper (2012) uwypukla podobieństwo pomiędzy projektami architektonicz-nymi i interfejsami komputerowymi oraz konkluduje, że wkład użytkownika w cele dla artefaktów projektowych ma kluczowe znaczenie dla ich sukcesu.
Integracja ludzkiego umysłu i technologii interaktywnych nie tylko w celu wspierania, ale także zmiany kształtu tego, co ludzie robią, myślą, robią czują siebie i innych w swoim systemie społecznym. Przez proces projektowania zorientowanego na człowieka projektant stawia czoła trudnym kwestiom dotyczącym wartości odbior-ców działań. Uwypuklone zostaje temat zmian społecznych wywołanych przez tech-nologie, które będą miały wpływ na wiele społeczności.
Pojmowanie i interpretacja Human Centred Design była zmienna w czasie (tab. 2).
Tab. 2. Wyjaśnienia definicji Human Centred Design na przestrzeni lat.
Autor Termin Definicja
Norman (1988) UCD Filizofia oparta na potrzebach i zainteresowaniach użytkownika z naciskiem na uczynienie produktów użytecznymi oraz zrozumiałymi.
Jordan (2000) Person-Centred Design
Spojrzenie na szerszą perspektywę projektowania i wyglądu skoncentrowanego na człowieku, kontekst całościowy zarówno pod względem użytkowania produktu jak i doświadczania produktów.
McDona-ghPhilp and Lebbon (2002)
UCD Metodologia projektowania wykorzystująca użyt-kowników jako zasób projektowy. Stosowana w celu zwiększenia zaangażowania użytkownika.
Brusberg (2003)
UCD UCD ma na celu poszerzenie wiedzy projektantów – zrozumienie i wzbudzenie empatii względem użytkowników.
Walters (2005) HCD Twórcze badanie ludzkich potrzeb, wiedzy i do-świadczenia mające za zadanie poszerzenie ludz-kich możliwości w celu poprawy jakości życia.
Alison Black (2006)
UCD Projektanci zorientowani na użytkownika aktywnie współpracują z użytkownikami końcowymi. Zbie-rają informacje, które napędzają projektowanie od najwcześniejszych etapów rozwoju produktów i usług w trakcie procesu projektowania.
IDEO Human factors - Stosowanie technik związanych z czynnikami ludzkimi względem ludzi na całym świecie (działa-nia charytatywne);
-działanie w systemie, a nie tylko dla użytkowni-ków końcowych / konsumentów;
- Umieszczenie ludzi w centrum procesu;
- Sprawianie, by rzeczy były „przydatne, użyteczne i pożądane”
dla ludzi.
HCDI, Brunel University
HCD HCD to umieszczenie człowieka w centrum pro-duktu, systemu lub procesu. Projektanci zoriento-wani na człowieka wykorzystują wiedzę o ludzkich możliwościach i ograniczeniach w ramach różnych metod łącząc biomechanikę, psychologię i inżynie-rię w celu stworzenia rozwiązania, które jest bez-pieczne, wydajne oraz satysfakcjonujące w użyciu.
ISO (2010) HCD podejście do projektowania i rozwoju systemów, które ma na celu uczynienie systemów interaktyw-nych bardziej użytecznymi poprzez skupienie się na w sprawie użytkowania systemu i stosowania czynników ludzkich / ergonomii oraz wiedzy i technik użyteczności
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Zhang T., Dong H. (2008) ‘Human-centred design: an emer-gent conceptual model’, Include2009, Royal College of Art, April 8-10, 2009, London
Küthe podzielił historię projektowania drugiej połowy XX wieku na pięć okresów a każdy z nich określany jest przez specyficzne tendencje projektowe (Ha-uffe, 1998):
• lata 50-te - rozwijające się społeczeństwo (growing society): głównym tren-dem w projektowaniu była stylizacja;
• lata 60-te - społeczeństwo dojrzałe (mature society): projektowanie zorien-towane na funkcję i wartość użytkową;
• lata 70-te - społeczeństwo nasycone (saturated society): estetyka była sło-wem kluczowym projektowania;
• lata 80-te - społeczeństwo zbędne (society of superfluity): projektowanie eksplorowane semantyką;
• lata 90-te - społeczeństwo sytości (society of satiety): w projektowaniu cho-dziło o autoprezentację i projektowanie empiryczne.
Bannon (2011) omawiał potencjalne negatywne skutki projektu architekto-nicznego na społeczeństwo, czego można by uniknąć, gdyby projektanci wzięli na siebie większą odpowiedzialność ocena wartości i potrzeb użytkowników
Według Zhang T., Dong H (2008), którzy przyrównali Human Centred De-sign z modelem Küthe i piramidą potrzeb Maslowa, podejście projektowania zorien-towanego na człowieka zawsze było przedmiotem zainteresowania projektantów, ale miało różne znaczenie w różnych czasie.
• Przed 1950 r.: projekt skupiał się bardziej na funkcjonalności. HCD w tym okresie oznacza, że jeśli produkt funkcjonowałby dobrze, można by uznać, że produkt spełnia ludzkie potrzeby. „Forma podąża za funkcją” to typowe hasło odzwierciedla-jące takie myślenie projektowe.
• 1950-1980: w tych okresach industrializacji i komercjalizacji, projekt wy-dawał się być zorientowany na konsumenta. Główne tendencje projektowe to: styli-zacja, wartość użytkowa, estetyka i semantyka. Chociaż niektóre zjawiska, takie jak
„planowane starzenie się”, koncentrowały się na konsumpcji, potrzebach konsumen-tów i aspiracji napędzającej w tym okresie myślenie skoncentrowane na człowieku.
• Lata 90. - obecnie: projektowanie zwraca większą uwagę na „człowieka”, a nie tylko jako konsumentów czy użytkowników. Od lat 90. produkty stają się coraz inteligentniejsze i mniejsze, co czasami utrudnia ich zrozumienie lub interakcję.
W konsekwencji badania nad użytecznością i projektowaniem zorientowanym na człowieka pojawiły się w ergonomii i interakcji człowiek-komputer i zaczęły wpły-wać na inne obszary projektowania. Implikacje HCD stają się szersze. Firmy takie jak IDEO, P&G i Apple przyjęły podejście HCD w swoim procesie projektowania.
Reasumując rozważania Zhang’a i Dong’a (2008) Model Maslowa jest z per-spektywy mikro i psychologiczny, a model Küthe - z perper-spektywy makro i społecznej.
Dzięki połączeniu tych dwóch modeli opracowano model koncepcyjny, który łączy ludzkie potrzeby i ewolucję projektu (ryc. 4).
Po lewej stronie modelu znajduje się hierarchiczna piramida potrzeb czło-wieka, która obejmuje potrzeby fizjologiczne, potrzeby bezpieczeństwa, potrzeby społeczne, potrzeby związane z oceną i potrzeby samorealizacji. Pośrodku znajduje się piramidowy model projektu IDEO. Po prawej stronie modelu widoczny jest główny cel ewolucji projektu:
•W okresie zorientowanym na funkcje projekt starał się wytwarzać „przy-datne” produkty i usługi, które głównie zaspokajały podstawowe potrzeby - fizjolo-giczne i bezpieczeństwa.
•W okresie zorientowanym na konsumenta, projektowanie przeszło do znale-zienia „użytecznych” rozwiązań. Przy podejmowaniu decyzji projektanci uwzględ-niali potrzeby społeczne i potrzeby szacunkowe, oceny.
•W okresie skoncentrowanym na człowieku projektowanie ma tendencję do zaspokajania wyższych poziomów potrzeb.
W dzisiejszych czasach nie wystarczy dobrze przemyślana funkcja i użytecz-ność produktu. Powinien on również spełniać wyższe poziomy ludzkich potrzeb.
Konceptualny model podejścia Human Centred Desig według Zhang’a i Dong’a, obejmuje funkcje poznawcze, estetyczne, samorealizacji i autotranscendencji, ujaw-nia tendencje, o które prawdopodobnie będzie dbał przyszły projektant.
Ryc.4. Model konceptualny podejścia Human Centred Design.
Źródło: Opracowanie własna na podstawie Zhang T. i Dong H., Human-centred design:
an emergent conceptual model, 2009