(XVIII-XX W.)
Z am ek pszczyński był w przeszłości w ażnym ośrodkiem nie tylko ad m in istracy jn y m , ale i m iejscem ożywionego życia tow arzyskiego. Jego podw oje o tw a rte b y ły dla w ielu zjeżdżających do Pszczyny gości, głów
nie z kręgów szlacheckich, ary sto k raty czn y ch i w ojskow ych, nie brak o wało rów nież w śród nich głów koronow anych. Rola zam ku jako często odw iedzanej siedziby, z dw orem urządzonym na w zór dw orów królew skich, z liczną rzeszą dw orzan i służby, w zrosła szczególnie za panow ania rodziny A nhaltów , a później także Hochbergów , tj. od połowy X V III stu lecia, przez cały X IX i początek X X w ieku lł.
Celem niniejszego a rty k u łu nie jest jed n a k prześledzenie w izyt po
szczególnych gości jacy tu ta j zjeżdżali w ty m czasie, co może być tem a
tem godnym odrębnego opracow ania, lecz om ówienie w iążących się z ich pobytem przygotow ań oraz koniecznej obsługi.
K ażda bow iem w izyta m usiała być grubo w cześniej zaprogram ow a
na, dw orzanom i służbie przydzielano odpow iednie zadania, ta k aby p rze
biegała ona pom yślnie i ku zadow oleniu zarów no gospodarzy jak i gości.
Zanim przejdziem y do c h a ra k te ry sty k i całego szeregu prac związa
n y ch z ty m i przygotow aniam i, nieco uw agi poświęcić należy stru k tu rz e dw oru pszczyńskiego, jako że spośród jego członków w iele osób było objęty ch różnym i obow iązkam i podczas pow itania, pobytu i wreszcie po
żegnania gości.
Na podstaw ie tab eli d ep u tatów z la t 1819— 1822, obejm ującej w szy
stkie g ru p y pracow ników pozostających n a usługach dw oru wiadomo, że łączna ilość osób pełniących różne fu n k cje i opłacanych przez dwór
*) E. Zivier. Die Jagd im F ürstentum Pless in 0 .= S c h l. von den ältesten Tagen bis auf unsere Zeit, K attow itz O.S. 1903; J. K ruczek i T. Włodarska, Zycie dworskie w Pszczynie 1765—1846, Pszczyna 1984. Autor składa w tym miejscu podziękowanie pracownikom Archiwum w Pszczynie, za udostępnione m ateriały oraz pani T. Wło
darskiej, za pomoc w trakcie ich opracowywania.
101
pszczyński w ynosiła około 750 osób, podzielonych na 33 grupy. Nie ozna kobiecego gospodarstw a zamkowego, członkow ie kapeli, ogrodnicy zam kowi, opiekunow ie bażan tarn i, służba sta je n n a i leśna, piw nic w Pszczy
m istrza, k redencarza, piwnicznego, k u chm istrza i cukiernika, Strzelca
>«feein«rt ( > h al
> : : • . ■■
Tr*sk<»w
f 1 Ptest
\ t jSchwarvâ * / j
Bsrfhelmann Z ie g e rt
SæMUe
L a s c hW«idtkb 39. Wyżsi urzędnicy księcia pszczyńskiego na tle gm achu G eneralnej D yrekcji Dóbr
Księcia Pszczyńskiego w Pszczynie, XIX/XX w.
przybocznego oraz k am erd y n eró w i lo k a jó w 2). T rzeba p rzy ty m pam iętać, że H ochbergow ie prow adzili rów nolegle dw a dw ory: pszczyński oraz w sw ej rezyden cji rodow ej n a zam ku w K siążu koło W ałbrzycha, liczący kilkadziesiąt osób. P od koniec X IX i na początku X X stulecia ilość dwo
rza n w Pszczynie uległa w zrostow i, pow iększyła się też liczba urzędników kieru jący ch poszczególnym i branżam i (ryc. 39). J a k w spom inała księżna pszczyńska D aisy (ryc. 40), żona J a n a H en ry k a XV, sam ych tylko lokajów nie było nigdy m niej niż czterdziestu 3).
*) A rchiw um Państw ow e w Katowicach, Oddział Terenowy w Pszczynie, A r
chiwum K siążąt Pszczyńskich (dalej AKP), AKP VIII 12; AKP VIII 57, s. 45—52 i 86—95; AKP VIII 358. Wyżsi urzędnicy i służba towarzyszyli księciu i jego rodzi
nie przez cały okres życia. Przykładowo w czasie homagium księcia Henryka An- halta w 1820 roku wśród jego świty oprócz b rata księcia Ludwika znajdowali się:
dyrektor dóbr, nadinspektor lasów, radcy dworu i sądu książęcego, koniuszy oraz kam erdynerzy (por.: AKP II 870, s. 200). Ja k w ynika z zachowanych fotografii znaj
dujących się w zbiorach pszczyńskiego tauzeum (nr inw. MP/PSZ/810, 834 i 837) ubrani w m undury górnicy i leśnicy oraz służba dw orska w liberiach towarzyszyli książętom w ich ostatniej drodze. Jeden z płaszczy służby (nr inw. MP/PSZ/101) jas
nokawowej barwy, z ciemnoczerwonymi m ankietam i i kołnierzem oraz w spaniały
mi guzikami z herbem Hochbergów znajduje się w Muzeum w Pszczynie; rozpoznać go można również na w spom nianej fotografii przedstaw iającej kondukt żałobny Jan a Henryka XV (nr inw. MP/PSZ/837).
31 F ü rstin von Pless, Tanz auf dem Vulkan, I, Dresden 1931, s. 54. Księżna Daisy, właściwe imiona; M aria Teresa Olivia.
103
40. Bolesław Szankowski, Portret ks. Daisy von Pless, 1917 r.
41. Gabinet W ilhelma II na zam ku pszczyńskim (dwie w ersje •— wcześniejsza u góry)
W róćm y jed n a k do c h a ra k te ry sty k i przygotow ań zw iązanych z po spo rtu i oporządzenia jeździeckiego, usuw ając uszkodzenia pow stałe pod
czas podróży, w yp ełniając polecenia koniuszego podległego rozkazom m a r 1984, s. 78—95; J. Polak, Finansowe aspekty przebudowy rezydencji pszczyńskiej w latach 1870—1876, w: Materiały..., III, jw., s. 109; J. K ruczek i T. W łodarska, jw., s. 57—59; AKP II 728, s. 8.
5> O rzem ieślnikach dworskich związanych z produkcją i napraw am i środków tran sp o rtu por.: J. Kruczek, Produkcja broni i oporządzenia jeździeckiego na ziemi pszczyńskiej od XV do poł. XIX w., Pszczyna 1983; AKP III 17, s. 77,
w adzanie k o n tro li pokojów, zwłaszcza po w szelkich posiłkach i uroczy
Di n e r le 6. N o y e m b re . Prommu
‘\ uv\.Vj
l^cWcyt ^ u \t« A<. wWdlt V <x\W o.u feUu
\
a a
f?' oAv»\i ¿tc ^.t\X\co.nx a ia ^t\«ye\e i\c-ma\kd a i a i irtMilait
^tvU\> k i cktiA.cu.il, ¿«IoAł tcw^vc\<
l i O l \ \ a . i a w t t d i
^«AauO( o. i a A^itWuo.
U»u a ta (S a^AtA iŁllt
42. Menu obiadu, II połowa XIX w.
dzenie ty ch ksiąg było o ty le istotne, że służba kuch enn a była zawczasu poinform ow ana o ilości stołów i n ak ry ć oraz przew idyw anej o b słu d z e ” . Na podstaw ie prow adzonych na k a rta c h i w księgach jadłospisów notatek, m ożna zorientow ać się, co spożyw ano na zam ku pszczyńskim w zw ykłe dni, w gronie rodziny oraz jakie p o traw y konsum ow ano przy okazji w i
zyty znaczniejszych gości. Oto kilka przykładów 10) w y b ran y ch z k a rt co
dziennego m e n u :
9) AKP II 728, s. 26; Książki m enu w zbiorach Muzeum w Pszczynie, n r inw:
MP/PSZ/348 i 348 a.
10> K arty m enu w zbiorach Muzeum w Pszczynie, n r inw: MP/PSZ/654.
Dzień, m iesiąc D rugie śniadanie O biad
dróży, w ypłacono półm iesięczną pensję jako ekw iw alent za porzucenie usadow ienia pozostałych biesiadników , generaln ie jed n ak najbliższe m iej
sca p rzy gospodarzu dom u i najw ażn iejszym gościu zajm ow ały osoby
43. Plan rozsadzenia gości przy pierwszym stole podczas obiadu w zameczku m y
śliwskim Promnice, 1869 r.
pierw szych stołów sporządzone z okazji znanego już pobytu króla p ru
Kolacja w Pszczynie:
Rotm istrz von Jerin L ustrator lasów Prasse
A diutant przyboczny pod
go zmiennika, bacznie pilno
pszczyńscy poza zapew nieniem bezpieczeństw a m ieszkańcom zam ku sta
w
i t i i > i t i f, * r i
. , n t/ #> •* i e i f s i t * ,/
*?
. * llaupijngpn.
J
“H piłonung. ^ , H in te rja ^ je fł.
Tri eh mtf' drrt A uerorłłs
../* ''V%
■f^t? *■ * *.
# .*w s - y v. * -■ ^ 5
*" vf7" ♦
; ’ ż
; ; 1 f - {? *••'*
6??
o,.
r Frułts! - ,• ¿ h - #«///•
■f