Charakterystyka badanej grupy - Metodologia badań własnych

Metodologia badań własnych

4.6. Charakterystyka badanej grupy

Badania główne przeprowadziłam w kilku regionach Polski, rozprowa-dzając około 800 kwestionariuszy ankiet. Uczestniczyli w nich pracownicy i studenci pedagogiki uniwersytetów i wyższych szkół pedagogicznych; ci ostatni mieli okazję na zajęciach z metodologii badań pedagogicznych poznać jeden z przykładowych kwestionariuszy ankiety, przeprowadzić przy jego użyciu badania wśród kilku osób i przedyskutować odpowiedzi uzyskane w ankietach. Wyjaśniono studentom, że dobór osób do badań ma mieć charak-ter celowy; w sposób zamierzony należało zaprosić do uczestnictwa w bada-niach te osoby, które spełniałyby następujące kryteria: byli rodzicami, należeli do różnych grup wiekowych, posiadali różną liczbę dzieci, byli mieszkańcami różnej wielkości miast i wsi, reprezentowali różne zawody itd.

W metodologii badań pedagogicznych przyjmuje się orientacyjnie, że mała próba liczy do 30 osób, próba o liczbie jednostek nie mniejszej niż 100 – to duża próba, a składająca się z 30 do 100 badanych, to próba „przejścio-wa”⁸. Gdy grupa liczy kilkaset badanych – jak w tym przypadku – to z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że uzyskujemy próbę reprezentatyw-ną, grupę, która jest podobna, proporcjonalna, jest odbiciem, miniaturą popu-lacji generalnej. Dobierając próbę, dbano o to, aby osoby do niej zaproszone, w możliwie wysokim stopniu, reprezentowały wszystkie cechy i wszystkich przedstawicieli populacji generalnej.

W przypadku badań własnych, organizowanych indywidualnie, nie je-steśmy w stanie spełnić rygorystycznych reguł losowania próby, przedsta-wionych w podręcznikach statystyki. Stosujemy więc podejście jakościowe, w którym „generalna reguła domaga się, aby próba reprezentowała wszystkie cechy i wszystkie elementy populacji generalnej”⁹. Uzyskane wyniki nie mogą być w takim przypadku uogólnione na całą populację, trzeba je traktować z pewnymi zastrzeżeniami i ograniczeniami, chociaż trudno sobie wyobrazić badania w naukach społecznych, które przy najwyższych rygorach metodolo-gicznych dawałyby stuprocentową pewność uzyskanych wyników. Bez podej-ścia jakościowego trudno byłoby scharakteryzować za pomocą liczb i wskaź-ników tak skomplikowane zjawiska. Prace psychologiczne czy pedagogiczne z dominantą statystyki nie oddają z reguły głębszych wymiarów opisywanych stanów czy procesów zubożają przedstawianą rzeczywistość. W prezentowa-nych w tej publikacji badaniach nie prowadzono losowań z przyczyn obiek-tywnych, ale zadbano o to, aby liczba osób w próbie badawczej była bardzo

8 T. Pilch, Zasady badań…, op. cit., rozdz. 7 oprac. przez A. Radźko, s. 117–118.

9 Ibidem, s. 179.

podobna do całej społeczności rodziców w Polsce pod względem interesu-jących i rozważanych w pracy zmiennych. Dokładnie charakteryzuję badaną przeze mnie grupę w dalszym ciągu tego podrozdziału.

Z rozprowadzonych ok. 800 ankiet zwrotnie otrzymałam 680 kwestio-nariuszy, które stały się podstawą analiz. Większość pochodziła z terenu wo-jewództwa małopolskiego – 34%, śląskiego – 25%, wielkopolskiego – 15%

i mazowieckiego – 11%, pozostałe 15% ankiet wypełniono w województwie dolnośląskim, podkarpackim, świętokrzyskim, lubelskim, łódzkim, podlaskim, opolskim¹⁰. Opracowanie zgromadzonego materiału badawczego umożliwiło mi uzyskanie danych, które następnie poddałam analizie ilościowej i jakościo-wej¹¹.

Przyjęłam w tym rozdziale następujące skróty: R – rodzice; K – kobiety;

M – mężczyźni.

Tabela 1 przedstawia dane liczbowe dla całej badanej zbiorowości, jak również z podziałem ankietowanych ze względu na płeć.

Tabela 1. Płeć respondentów (R = 680)

Płeć Dane liczbowe Dane procentowe

kobiety 423 62

mężczyźni 257 38

ogółem 680 100

Powyższe dane liczbowe wzbogaca, dla ich lepszej wizualizacji, wykres z danymi procentowymi. Ankietowanych reprezentowały osoby płci żeńskiej i męskiej, przy czym tych pierwszych w grupie badawczej było więcej (od-powiednio: 423 panie, czyli 62%, oraz 257 panów, czyli 38%). Proporcje te wydają się odpowiednie, biorąc pod uwagę zarówno liczbę kobiet wychowu-jących dzieci, która w naszym społeczeństwie jest wyższa od liczby mężczyzn, jak i podejście do wychowania, w które wciąż bardziej angażują się matki.

10 Dokładne dane liczbowe: 680 ankiet uzyskałam z następujących województw:

małopolskie – 233, śląskie – 170, wielkopolskie – 104, mazowieckie – 77, dolnośląskie – 38, podkarpackie – 26, świętokrzyskie – 17, lubelskie – 8, łódzkie – 4, podlaskie – 2, opol- skie – 1.

11 Na wykresach dane niekiedy mogą sumować się do 101% lub 99%, ponieważ taka była suma wyników cząstkowych (uznałam, że wyniki zaokrąglone będą bardziej czytelne).

W niektórych przypadkach (najczęściej niewielka) część respondentów nie udzieliła odpo-wiedzi. O tym, jaki odsetek odpowiedział na dane pytanie, informuję w toku analizy (dane w nawiasach obok tytułów tabel).

38% 62% żeńska męska

Wykres 1. Płeć rodziców

Kolejne tabele zawierają dane liczbowe odnoszące się do pozostałych ele-mentów z metryczki – zarówno dla zbiorowości, jak i z uwzględnieniem płci.

Każdą tabelę uzupełniają dwa wykresy z danymi procentowymi: pierwszy dla wszystkich respondentów, którzy udzielili odpowiedzi na dane pytanie; drugi – z rozróżnieniem na płeć.

Istotne było dla mnie poznanie opinii respondentów w różnym wieku, mających różne doświadczenia. Stąd też badani to osoby zarówno bardzo młode (posiadające małe, a następnie dorastające dzieci), jak i dojrzałe, mają-ce za sobą promają-ces wychowania dorosłego już potomstwa.

Tabela 2. Wiek respondentów (R = 678)

Respondenci Wiek

< 25 lat 25–35 lat 35–55 lat > 55 lat

kobiety 40 127 227 27

mężczyźni 12 63 157 23

ogółem 52 190 384 50

Wyodrębniłam cztery grupy wiekowe ankietowanych: poniżej 25 lat, między 25 a 35 lat, od 35 do 55 lat i powyżej 55 lat (wykres 2). Najliczniejsze grupy stanowią osoby, które z racji wieku prawdopodobnie są najbardziej za-absorbowane wychowaniem dzieci, a mianowicie respondenci od 25. do 55.

roku życia (w sumie 85%). Ten układ jest dla prowadzonych badań bardzo korzystny, ponieważ sprawą nadrzędną było dowiedzenie się, jakie postawy

wobec wychowania prezentują współcześni rodzice, dla których problematy-ka ta jest najbardziej żywa i aktualna.

28%

57%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

< 25 25–35 35–55 > 55

Wykres 2. Wiek rodziców

Jak widać na wykresie 3, średnia wieku mężczyzn jest nieco wyższa niż średnia wieku kobiet, co odpowiada modelowi powszechnemu w naszym społeczeństwie, gdzie ojciec dziecka rzadko jest młodszy od matki.

10%

30%

54%

5% 6%

25%

62%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

< 25 25–35 35–55 > 55 kobiety mężczyźni

Wykres 3. Wiek matek i ojców

Na pytanie o wykształcenie odpowiedziały 654 osoby, czyli 96% respon-dentów (tab. 3).

Tabela 3. Wykształcenie respondentów (R = 654)

Respondenci Wykształcenie

podstawowe/gimnazjum średnie wyższe

kobiety 19 237 151

mężczyźni 20 159 68

ogółem 39 396 219

Najwięcej badanych miało wykształcenie średnie – 61%, następnie wyż-sze – 33%, najmniej, bo zaledwie 6%, ukończyło tylko szkołę podstawową lub gimnazjum (w zależności od tego, w którym systemie się kształcili). Proporcje te bliskie są obecnym trendom związanym ze zdobywaniem edukacji w na-szym kraju¹². Dane zilustrowano na wykresach 4 i 5, uwzględniających całą zbiorowość oraz podział na kobiety i mężczyzn.

61%

33%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

podstawowe/

gimnazjum średnie wyższe

Wykres 4. Wykształcenie rodziców

12 W 2012 roku osoby z wyższym wykształceniem stanowiły 17%, z ponadpodsta-wowym – 31%, z podstaponadpodsta-wowym i gimnazjalnym – 24%, przy czym należy podkreślić, że odsetek w grupie pierwszej zdecydowanie rośnie (w 2002 roku było to 10%), w drugiej – utrzymuje się na podobnym poziomie, a w trzeciej – maleje. PAP, Wzrasta poziom wykształ-cenia Polaków, http://wiadomosci.onet.pl/kraj/wzrasta-poziom-wyksztalcenia-polakow/

cdj6n (dostęp: 23.03.2012).

Wykształcenie wyższe zdobyło więcej kobiet, natomiast odsetek osób z wykształceniem średnim oraz podstawowym jest wyższy wśród mężczyzn.

Można sądzić, iż są to dane, wskazujące na przeobrażenia, jakie zaszły w na-szym społeczeństwie – dawniej studiowało więcej przedstawicieli płci mę-skiej, zaś kobiety często rezygnowały z kontynuowania edukacji, poświęcając się wcześniejszemu małżeństwu, obowiązkom domowym i dzieciom.

Wykres 5. Wykształcenie matek i ojców

T. W. Nowacki w swojej książce pt. Zawodoznawstwo podkreśla „niero-zerwalny związek pracy zawodowej ze światem wartości i przez to, tj. przez pracę zawodową, nadawanie sensu życia człowieka”¹³. Według obowiązującej od 1 stycznia 2005 roku klasyfikacji istnieje 1670 zawodów i specjalności¹⁴. Niezwykle trudno było przypisać zawody badanych osób do konkretnej gru-py. Zdecydowałam się wykorzystać tu stworzoną przeze mnie kilka lat wcześ- niej listę kategorii¹⁵, do których pogrupowałam profesje wymieniane przez

13 T. W. Nowacki, Zawodoznawstwo, Instytut Technologii Eksploatacji, Radom 1999, s. 80.

14 Załącznik do Rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r.

w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania, Dz.U. Nr 265, poz. 2644.

15 M. Bereźnicka, Wartości kształcenia we współczesnej szkole, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2010, s. 149–151. Przy konstruowaniu klasyfikacji przydatne były dla mnie m.in. następujące pozycje: Serwis Informacyjny Urzędów Pracy:

http://www.praca.gov.pl (dostęp: 29.03.2007), Mały Rocznik Statystyczny Polski 2005, http://www.stat.gov.pl/opracowania_zbiorcze/maly_rocznik_stat/2005/index.htm (do-stęp: 26.04.2005); A. Matejko, Socjologia zakładu pracy, Wiedza Powszechna, Warszawa 1969; T. W. Nowacki, Zawodoznawstwo, op. cit.; C. Schumacher, S. Schwarz, 100 zawodów

ankietowanych. Poniżej podaję te grupy, jak również przykłady konkretnych zawodów wskazywanych w ankiecie przez respondentów w odniesieniu do każdej z nich:

ekonomia i zarządzanie: specjalista-menadżer, bankowiec, specjalista ds.

ekonomicznych, ekonomista, doradca finansowy, prezes firmy;

handel i gastronomia: kierownik sklepu, sprzedawca, kasjer, handlowiec, hotelarz, kelnerka, działalność gospodarcza, bufetowy, sprzedawca-ma-gazynier, kucharz, handlowiec, przedstawiciel handlowy, ekspedientka;

kultura i sztuka: archeolog, architekt, artystka malarka;

nauka i edukacja: kierownik świetlicy, nauczyciel, pomoc nauczyciela przedszkola, biotechnolog, pedagog, nauczyciel matematyki, geolog, bi-bliotekarz;

ochrona środowiska: specjalista ds. ochrony środowiska;

ochrona zdrowia i opieka społeczna: fizjoterapeutka, psycholog, pomoc dentystyczna, pielęgniarka, sanitariusz, salowa, pracownik socjalny, le-karz, asystentka stomatologiczna, farmaceuta, stomatolog, internista, kardiolog, dietetyk;

administracja i organizacja państwa: urzędnik, asystentka radcy praw-nego, księgowa, referent, pracownik administracji, sekretarka medycz-na, kierownik biurowy, policjant, kadrowy, pracownik szkoły, kontroler jakości, pracownik administracyjno-biurowy, administrowanie lokalami gminy i wspólnot, strażnik miejski, żołnierz zawodowy, policjantka, kie-rownik urzędu skarbowego, policjant, agent celny;

przemysł i budownictwo: operator żurawia samojezdnego, górnik, mon-ter-spawacz, pracownik produkcji, murarz, pracownik budowlany, spa-wacz, inspektor budowlany, monter konstrukcji stalowych, budowlaniec, operator maszyn, monter instalacji sanitarnych, kierownik budowy, bu-dowlaniec, górnik, hutnik szkła;

rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo: rolnik;

technika i informatyka: informatyk, elektronik, inżynier;

transport i łączność: taksówkarz, dyspozytor, kierowca, maszynista, listo-nosz, kierownik transportu;

turystyka i sport: trener sportowy, piłkarz;

usługi: opiekunka dziecka, sprzątaczka, obuwnik, ślusarz, mechanik sa-mochodowy, fryzjerka, pracownik biura podróży, tłumacz, krawcowa, fotograf, garbarz-futrzarz, projektant wnętrz z wykształceniem średnim, goniec, majster, stolarz meblowy, dekarz, ochroniarz, kominiarz, hydrau-z przyszłością, Wydawnictwo Adamantan, Warszawa 1998; Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 grudnia 2002 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalno-ści dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania, http://www.abc.com.pl/serwis/

du/2002/1868.htm (dostęp: 30.03.2004).

lik, posadzkarz, serwisant klimatyzacji, doradca ds. kredytów hipotecz-nych, kosmetyczka, zdun, instruktor nauki jazdy, doradca finansowy;

wymiar sprawiedliwości: prawnik, adwokat, radca prawny;

niepracujący: mama, emeryt(ka), rencista, student(ka), bezrobotny/a, niepracujący/a, gospodyni domowa.

Tabela 4, zawierająca dane liczbowe, ukazuje strukturę badanej grupy ze względu na wykonywane przez nich profesje. Na to pytanie odpowiedziały 643 osoby, czyli 95% respondentów. W tabeli stosuję następujące skróty:

U – usługi

AOP – administracja i organizacja państwa HG – handel i gastronomia

N – niepracujący NE – nauka i edukacja

OZOP – ochrona zdrowia i opieka społeczna PB – przemysł i budownictwo

TŁ – transport i łączność EZ – ekonomia i zarządzanie TI – technika i informatyka

RLR – rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo KS – kultura i sztuka

WS – wymiar sprawiedliwości TS – turystyka i sport

OŚ – ochrona środowiska

Tabela 4. Zawód respondentów (R = 643)

Zawód U AOP HG N NE OZOP PB TŁ EZ TI RLR KS WS TS OŚ

kobiety 39 77 66 69 68 36 7 2 17 5 6 4 3 0 1

mężczyźni 64 24 21 17 10 6 35 26 10 13 6 5 4 2 0

ogółem 103 101 87 86 78 42 42 28 27 18 12 9 7 2 1

Jak widać na wykresie 6, dane procentowe rozkładają się wyraźnie na dwie grupy: pierwsze pięć słupków to wyniki dwucyfrowe, pozostałe – wyni-ki jednocyfrowe.

16% 16%

14% 13%

12%

7% 7%

4% 4%

3% 2% 1% 1%

0% 0%

10%

12%

14%

16%

18%

usługi administracja i organizacja państwa handel i gastronomia niepracujący nauka i edukacja ochrona zdrowia i opieka społeczna przemysł i budownictwo transport i łączność ekonomia i zarządzanie technika i informatyka rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo kultura i sztuka wymiar sprawiedliwości turystyka i sport ochrona środowiska

Wykres 6. Zawód rodziców

Wyniki dwucyfrowe należą do rodziców, którzy pracują: w usługach – 16%

zbiorowości (10% kobiet i 26% mężczyzn) oraz w zawodach związanych z ad-ministracją i organizacją państwa – również 16% zbiorowości (odpowiednio:

19% i 10%), następnie – z wynikiem 14% – plasuje się handel i gastronomia (17% i 9%), 13% to niepracujący rodzice (17% i 7%) oraz 12% – przedstawi-ciele nauki i edukacji (17% i 4%). Mniej wskazań mają pozostałe zawody: po 7% – ochrona zdrowia i opieka społeczna (9% kobiet i 2% mężczyzn) oraz prze-mysł i budownictwo (kolejno 2% i 14%), a po 4% – transport i łączność (1%

i 11%) oraz ekonomia i zarządzanie (po 4%). Najmniej rodziców pracuje w za-wodach związanych z techniką i informatyką – 3% (odpowiednio: 1% i 5%), rolnictwem, leśnictwem i rybołówstwem (2%), kulturą i sztuką oraz wymiarem sprawiedliwości (po 1%), zaś pojedyncze osoby reprezentują turystykę i sport oraz ochronę środowiska. Przytoczone dane świadczą o tym, iż w ankiecie wzię-li udział rodzice mający bardzo różnorodne doświadczenia zawodowe.

Wykres 7 ilustruje wymienione wcześniej dane procentowe dotyczące rozkładu zawodów wśród ankietowanych matek i ojców.

W badaniach uwzględniłam zarówno środowiska miejskie, jak i wiejskie, co ilustruje tabela 5 (dane liczbowe) oraz wykresy 8 i 9 (dane procentowe).

Na pytanie o miejsce zamieszkania odpowiedzi udzieliło 98% ankietowanych.

10%

19%

17% 17% 17%

2% 1%

1% 2% 1% 1% 0% 0%

26%

10% 9%

14%

11%

4% 5%

2% 2% 2% 1%

0% 0%

10%

15%

20%

25%

30%

usługi administracja i organizacja handel i gastronomia niepracujący nauka i edukacja ochrona zdrowa i opieka społeczna przemysł i budownictwo transport i łączność ekonomia i zarządzanie technika i informatyka rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo kultura i sztuka wymiar sprawiedliwości turystyka i sport ochrona środowiska kobiety mężczyźni

Wykres 7. Zawód matek i ojców

Tabela 5. Miejsce zamieszkania respondentów (R = 668) Respondenci Miejsce zamieszkania

miasto wieś miasteczko

kobiety 167 126 120

mężczyźni 109 87 59

ogółem 276 213 179

Najwięcej respondentów – 41% – zamieszkuje duże miasta (liczące po-wyżej 50 tysięcy mieszkańców), nieco mniej wsie – 32% oraz małe miasta (po-niżej 50 tysięcy mieszkańców) – 27%. Te dane są zbliżone do występujących w populacji generalnej, w której szacuje się, że ponad 60% stanowi ludność

miast, a mniej niż 40% Polaków zamieszkuje wsie (aczkolwiek tutaj od lat na-stępuje wyraźna tendencja wzrostowa)¹⁶.

41%

32%

27%

10%

20%

30%

40%

50%

miasto wieś miasteczko

Wykres 8. Miejsce zamieszkania rodziców

Nieco wyższy odsetek osób zamieszkujących duże miasta i wsie odnosi się w moich badaniach do mężczyzn, natomiast kobiet zamieszkujących małe miasto jest o kilka procent więcej, są to jednak nieznaczne różnice.

40%

31% 29%

43%

34%

23%

20%

40%

60%

miasto wieś miasteczko

kobiety mężczyźni

Wykres. 9. Miejsce zamieszkania matek i ojców

16 Miasta w liczbach 2009. Materiał na konferencję prasową w dniu 30 sierpnia 2011 r., Główny Urząd Statystyczny, http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/oz_miasta_w_liczbach _2009_notatka_infor.pdf (dostęp: 10.12.2011).

Kolejna informacja, charakteryzująca moich respondentów, to ich sytua- cja rodzinna, która nie jest bardzo zróżnicowana, co widać w tabeli 6. Informa-cji udzieliło tu 677 osób (czyli po zaokrągleniu 100% badanych).

Tabela 6. Sytuacja rodzinna respondentów (R = 677)

Respondenci Sytuacja rodzinna

pełna rodzina samotny rodzic konkubinat inna

kobiety 363 35 17 7

mężczyźni 238 3 8 6

ogółem 601 38 25 13

Dane procentowe dla zbiorowości oraz z uwzględnieniem płci ilustrują kolejne wykresy.

89%

6% 4% 2%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

pełna rodzina samotny rodzic konkubinat inna Wykres 10. Sytuacja rodzinna

Jak można było przewidzieć, największy odsetek stanowią osoby po- siadające pełną rodzinę – 89%, pozostali to samotni rodzice – 6% (w tym 8% kobiet i tylko 1% mężczyzn), konkubinat – 4% (4% kobiet i 3% męż-czyzn) oraz inne formy (rodzice zastępczy, osoby po rozwodzie oraz wdowa) – 2%.

86%

8% 4% 2%

93%

1% 3% 2%

20%

40%

60%

80%

100%

pełna rodzina samotny

rodzic konkubinat inna kobiety mężczyźni

Wykres 11. Sytuacja rodzinna matek i ojców

Na pytanie o liczbę posiadanych dzieci odpowiedzi udzieliły 673 osoby, czyli 99% ankietowanych. Tabela 7 zawiera dane liczbowe uwzględniające płeć i zbiorowość.

Tabela 7. Liczba dzieci respondentów (R = 673)

Respondenci Liczba dzieci

1 2 3 lub >3

kobiety 166 181 73

mężczyźni 91 104 58

ogółem 257 285 131

38% 42%

19%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

1 2 3 LUB >3

Wykres 12. Liczba dzieci rodziców

Na wykresie 12 przedstawiono dane procentowe. Większość rodziców posiada dwójkę dzieci lub tylko jedno dziecko (odpowiednio: 42% i 38%), zaś co piąty badany ma troje lub więcej potomstwa (19%).

Nieco więcej badanych kobiet niż mężczyzn posiada jedno lub dwójkę dzieci, ojcowie tę różnicę równoważą deklaracjami o trójce lub większej licz-bie dzieci, co ilustruje wykres 13.

40% 43%

17%

36%

41%

23%

10%

20%

30%

40%

50%

1 2 3 LUB >3

kobiety mężczyźni

Wykres 13. Liczba dzieci matek i ojców

Również na pytanie o płeć posiadanego potomstwa odpowiedzi udzieliły 673 osoby, czyli 99% ankietowanych. Dane liczbowe dla zbiorowości i z roz-różnieniem obu płci przedstawia tabela 8.

Tabela 8. Płeć dzieci respondentów (R = 673)

Respondenci Płeć dzieci

synowie i córki tylko córki tylko synowie

kobiety 164 139 116

mężczyźni 107 69 78

ogółem 271 208 194

Na wykresie 14 widać, że najwięcej osób deklaruje posiadanie dzieci obojga płci – 40%, natomiast blisko co trzeci respondent ma tylko córki (31%) lub tylko synów (29%).

40%

31% 29%

10%

20%

30%

40%

50%

synowie i córki tylko córki tylko synowie Wykres. 14. Płeć dzieci rodziców

Nieco więcej badanych kobiet niż mężczyzn posiada tylko córki, ojcowie częściej podawali, że mają dzieci płci obojga lub tylko synów. Jednak różnice są tu bardzo nieznaczne, kilkuprocentowe, co ilustruje wykres 15.

39%

33% 28%

42%

27% 31%

10%

20%

30%

40%

50%

synowie i córki tylko córki tylko synowie kobiety mężczyźni

Wykres 15. Płeć dzieci matek i ojców

Informacje dotyczące wieku dzieci badanych rodziców, których udzieliło mi 99% z nich, przypisałam do kilku grup. Podział ten należy traktować w spo-sób płynny, jednak stworzenie go było konieczne dla bliższego scharakteryzo-wania respondentów. Dzieci najmłodsze – od urodzenia do 3. roku życia – to te najbardziej zdane na rodziców. W tym okresie, zwłaszcza na początku, nad wychowaniem przeważają zabiegi pielęgnacyjne, wspomaganie rozwoju oraz spełnianie potrzeb fizjologicznych i emocjonalnych. Następna grupa, wieko-wo odpowiadająca mniej więcej przedszkolu, w której twieko-worzą się pierwsze stosunki koleżeńskie (rodzice przestają być jedynymi punktami odniesienia, choć nadal pełnią najważniejszą rolę), to dzieci od 4 do 6 lat. Kolejna grupa, 7–12 lat, zawiera głównie dzieci, które zbierają pierwsze, niezwykle ważne doświadczenia w szkole, gdzie ma miejsce socjalizacja wtórna (w przeciwień-stwie do pierwotnej, w rodzinie). Grupa 13–18 lat to młodzież w trudnym okresie dojrzewania, w którym mają miejsce różne bunty, niekiedy relacje z rodzicami przechodzą kryzys, buduje się i utrwala system wartości. Okres 19–24 lat to osoby w wieku studenckim, które przynajmniej teoretycznie są już dojrzalsze i kontynuują edukację lub zaczynają pracę, powoli wkraczając w dorosłe życie. Najstarsza grupa, powyżej 25. roku życia, to młodzi dorośli, którzy wcześniej czy później stają się niezależni od rodziców, najczęściej za-kładają też swoje własne rodziny.

Tabela 9. Wiek dzieci respondentów (R = 670)

Respondenci Wiek dzieci

0–3 lat 4–6 lat 7–12 lat 13–18 lat 19–24 lat 25 lub > 25 lat

kobiety 82 81 127 118 140 69

mężczyźni 41 50 77 83 90 43

ogółem 123 131 204 201 230 112

Zależało mi na tym, aby badani posiadali dzieci w różnym wieku, ale przede wszystkim niepełnoletnie, które najbardziej podlegają wpływom wy-chowawczym rodziców. Udało się uzyskać pożądane proporcje, tzn. wszystkie grupy wiekowe uzyskały odpowiednio dużą reprezentację (każda z nich liczy ponad 100 osób). Dane procentowe ilustruje wykres 16.

Dla porządku przytaczam także dane uwzględniające płeć (wykres 17).

Wyniki nad słupkami – zarówno na tym, jak i na poprzednim wykresie – nie sumują się do stu, ponieważ niektórzy respondenci, posiadający więcej niż jedno dziecko, zakreślali tu oczywiście większą liczbę odpowiedzi.

18% 19%

30% 30%

34%

16%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

0–3 4–6 7–12 13–18 19–24 25 lub > 25

Wykres 16. Wiek dzieci rodziców

19% 19%

30% 28%

33%

16% 16%

19%

30% 32% 35%

17%

10%

20%

30%

40%

0–3 4–6 7–12 13–18 19–24 25 lub > 25 kobiety mężczyźni

Wykres 17. Wiek dzieci matek i ojców

Różnice w wieku badanych dzieci znów są niewielkie i ponownie nie wy-dają się mieć tu większego znaczenia; przytaczam je jednak w ramach trzy-mania się konsekwentnie obranej drogi, związanej z charakterystyką badanej populacji.

Współczesna praktyka edukacyjna powinna mieć silny związek z peda-gogiką. Szczególne znaczenie przypisuje tutaj S. Palka pedagogice praktycz-nie zorientowanej, popraktycz-nieważ „sens jej uprawiania tkwi w ulepszaniu praktyki

edukacyjnej, w rozwiązywaniu bieżących problemów kształcenia i wychowa-nia, czemu służą po części badania empiryczne ilościowe (głównie badania prakseologiczne), po części zaś badania empiryczne jakościowe”¹⁷. Stosując starannie te wskazania, jak również zasady wynikające z metodologii badań pedagogicznych, dążyłam do tego, aby moje badania, których wyniki przyta-czam i analizuję w kolejnych częściach, spełniały te założenia.

17 S. Palka, Pedagogika w stanie tworzenia. Kontynuacje, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2003, s. 42.

Niniejszy rozdział zawiera szczegółową analizę i interpretację przeprowadzo-nych przeze mnie badań, które w efekcie dały podstawy do sformułowania odpowiedzi na postawione problemy badawcze. Na większość pytań odpo-wiedzieli wszyscy lub prawie wszyscy rodzice (98–100%); tam, gdzie było inaczej, zaznaczam to w analizie. Wszędzie, także w czterech przypadkach, w których mniej niż połowa respondentów uzasadniała wybór bądź rozwija-ła swoją wcześniejszą odpowiedź dla danej kategorii – sto procent dotyczyło liczby tych osób, co również podkreślam w odpowiednich miejscach. Procenty na wykresach, poza pytaniami z opcją wyboru jednej odpowiedzi, zazwyczaj nie sumują się do stu, bowiem słupki pokazują to, jaki odsetek respondentów faktycznie wybrał dane wskazanie. Prezentację wyników implikuje kolejność szczegółowych problemów badawczych.

Każdy problem rozważam najpierw dla ogółu badanych, następnie z po-działem na grupy matek i ojców, a więc biorąc pod uwagę podstawową różni-cującą ich zmienną, czyli płeć, co pozwoliło na dostrzeżenie różnic w prezen-towanych przez kobiety i mężczyzn postawach.

W dalszej kolejności uzupełniam te dane wynikami odnoszącymi się do po-zostałych zmiennych, które wydawały mi się szczególnie istotne z punktu

W dokumencie K u ltu ra pedagogiczna rod ziców w sp ołeczeństw ie in fo rm acyjn y m (Stron 146-164)