Nagrody preferowane w wychowaniu

Pytanie dotyczące stosowanych nagród zawierało kilka wariantów odpo-wiedzi, z możliwością dopisania własnych. Odpowiedzi udzieliło 679 osób, co – po zaokrągleniu – dało 100% respondentów. Dane liczbowe zaprezentowa-no w tabeli 45.

Tabela 45. Nagrody stosowane przez respondentów (R = 679)

kobiety 336 181 126 63 13

mężczyźni 175 110 68 68 2

ogółem 511 291 194 131 15

Jak widać na wykresie 32, zdecydowanie najczęściej wybieraną formą wśród ankietowanych są nagrody słowne (3/4 ogółu badanych), część z nich stosuje również nagrody rzeczowe (43%). Blisko 1/3 respondentów stara się nagradzać dzieci poprzez wspólne spędzanie czasu. Co piąty w ramach graty-fikacji za dobre zachowanie stosuje nagrody pieniężne. Pozostałe pojedyncze wypowiedzi dotyczyły możliwości skorzystania z komputera (gry edukacyj-ne), zbierania „punkcików”, gdzie za konkretną ilość jest niespodzianka; jedna osoba napisała, że w ogóle nie stosuje nagród.

75%

Wykres 32. Nagrody stosowane przez rodziców

Motywacja jest bardzo istotną sprawą w kształtowaniu postaw. Wydaje się, że pozytywna uwaga, pochwała, życzliwy komentarz, to niezbędny waru-nek, żeby nakierować dziecko na to, co jest pożądanym i wartościowym zacho-waniem, a co nie. Również wspólne spędzanie czasu z dzieckiem to właściwe narzędzie kształtowania postaw (pomijając, iż jest oczywistym i koniecznym elementem budowania z nim więzi), zwłaszcza jeśli uświadomimy sobie fakt, iż wiele dzieci zachowuje się w sposób niewłaściwy tylko po to, żeby

zama-nifestować swoją obecność – tak się dzieje, kiedy czują się zaniedbane, gdy brakuje im uwagi dorosłych. Czas poświęcony dziecku to z jednej strony obo-wiązek rodzica, a z drugiej – może być także nagrodą, szczególnie jeśli spędza się go w sposób wyjątkowy. Ważne jednak, aby uświadomić dziecku, że takie okazje, kiedy rodzic przygotowuje coś specjalnie dla niego, to nie jest coś, co mu się należy bez względu na to, jak się zachowuje – innymi słowy, chodzi o to, aby dziecko doceniło starania rodzica.

Porównując wyniki moich badań z danymi pochodzącymi z badań A. Olubińskiego, które przeprowadzono na terenie byłego województwa to-ruńskiego na przełomie 1988/89 roku (były to badania ankietowe z 842 dziećmi i młodzieżą w wieku 10–19 lat, w szkołach, oraz z 353 rodzicami w ich domach)⁷, można wysunąć ostrożnie kilka wniosków dotyczących sposobów nagradzania dobrego zachowania. Ankietowani przeze mnie rodzice znacznie częściej chwalą swoje dzieci (we wspomnianych badaniach odpowiedź taką wybrało jedynie 30% respondentów, a więc ponad dwa razy mniej), także częściej nagradzają je wspólnym spędzaniem czasu (ponownie, we wcześniej-szych badaniach odsetek wynosił tu niespełna 7%), chociaż z drugiej strony coraz powszechniej stosuje się nagrody rzeczowe (prezenty) oraz pieniężne (uzyskany wówczas wynik dla tej formy to 17,5%). Trzeba jednak dodać, że w przytoczonych badaniach znalazły się dodatkowe warianty, jak np. wyciecz-ki, obozy, kolonie (8%) czy odpowiedź „wybiera dziecko” (4%)⁸. Jeśli skoncen-trujemy się jednak na pierwszych dwóch wnioskach, to można przypuszczać, iż świadomość rodziców w kwestii nagród zmienia się na lepsze.

W odpowiedziach przedstawicieli płci żeńskiej i męskiej (wykres 33) nie ma znaczących różnic, można jedynie stwierdzić, że więcej matek preferuje tu pochwały i wspólne spędzanie czasu, a więcej ojców – nagrody pieniężne.

Tabele 46–49 przedstawiają dane procentowe odnoszące się do kolej-nych zmienkolej-nych.

Analizując miejsce zamieszkania respondentów, można dostrzec, że wy-niki uzyskane w poszczególnych grupach są zbliżone, różnice są zaledwie kilkuprocentowe (np. nagrody słowne – najpowszechniejsze u większości respondentów – stosuje się nieco częściej w miastach niż na wsi, nagrody rzeczowe – najrzadziej w miasteczkach; spędzanie czasu to forma wybierana najczęściej przez osoby z dużych miast, które rzadziej niż pozostali nagradzają dzieci pieniędzmi).

7  A. Olubiński, Konflikty  rodzice  –  dzieci.  Dramat  czy  szansa?, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2001, s. 47.

8  Ibidem, s. 7.

79%

Wykres 33. Nagrody stosowane przez matki i ojców

Tabela 46. Stosowane nagrody a miejsce zamieszkania respondentów (R = 679) – dane w proc.

miasteczko 75 39 26 22 2

wieś 73 45 26 20 1

Większe rozbieżności wystąpiły przy porównywaniu odpowiedzi grup posiadających różne wykształcenie (tab. 47). Nagrody słowne, wybierane naj-częściej we wszystkich grupach, przez osoby z najniższym wykształceniem były jednak wskazywane rzadziej niż przez resztę, podobnie jak nagrody rze-czowe czy spędzanie czasu (najpowszechniejsze wśród absolwentów studiów wyższych). Można zaryzykować stwierdzenie, że osoby najlepiej wykształco-ne stosują więcej różnorodnych nagród, aczkolwiek ich świadomość w tym zakresie wciąż jest daleka od ideału.

Tabela 47. Stosowane nagrody a wykształcenie respondentów (R = 679) – dane w proc.

Wykształcenie

podstawowe/gimnazjum 64 38 10 23 5

średnie 77 41 25 19 2

wyższe 77 48 39 22 2

Respondenci uprawiający zawody związane z oświatą częściej od repre-zentantów innych profesji oraz osób niepracujących wymieniali wszystkie kategorie nagród (ze szczególnym uwzględnieniem słownych, poza pienięż-nymi, mniej popularnymi tylko pośród niepracujących ankietowanych, gdzie w dodatku większość to matki małych dzieci), co nie powinno zaskakiwać.

Niepokoić może jedynie fakt, że w większości nie podawali żadnych innych form niż te najpowszechniej stosowane, a więc poziom ich wiedzy w tym za-kresie nie wybija się wyraźnie ponad pozostałych.

Tabela 48. Stosowane nagrody a zawód respondentów (R = 679) – dane w proc.

Zawód

Stosowane nagrody nagrody

słowne nagrody

rzeczowe spędzanie

czasu nagrody

pieniężne inne

nauka i edukacja 86 47 38 13 3

inne zawody 74 44 28 22 2

niepracujący 77 35 23 11 4

Nagrody słowne stosowane są powszechnie przez wszystkie grupy wie-kowe, jednak najczęściej przez dwie z nich (35–55 lat, a zwłaszcza 25–35 lat), rodziców dzieci małych i dorastających, dla których komunikaty zwrotne od rodziców są niezmiernie ważne. Nagrody rzeczowe najczęściej wymieniano w grupie wiekowej 25–35 lat, zaś korespondujące z nimi nagrody pieniężne – w grupach od 35. roku życia wzwyż (wśród rodziców mających zwykle star-sze, również dorosłe, dzieci, które chcą i potrafią samodzielnie dysponować otrzymanymi środkami). Spędzanie czasu najmłodsi respondenci wymieniali częściej niż pozostali (najrzadziej w dwóch najstarszych grupach), co jest na-turalne, biorąc pod uwagę posiadanie przez nich bardzo małych dzieci. Wyniki te przedstawiono w tabeli 49.

Tabela 49. Stosowane nagrody a wiek respondentów (R = 679) – dane w proc.

Wiek

Stosowane nagrody nagrody

słowne nagrody

rzeczowe spędzanie

czasu nagrody

pieniężne inne

poniżej 25 lat 63 41 47 6 2

25–35 lat 81 58 35 13 3

35–55 lat 77 38 24 24 1

powyżej 55 lat 65 27 24 22 6