Dla realizacji głównego celu pracy, tj. określenia wpływu wdrożenia syste-mu zarządzania środowiskowego na poprawę efektywności przedsiębiorstw, badaniem objęto wszystkie przedsiębiorstwa zlokalizowane na terenie woje-wództwa podkarpackiego, które zgodnie z informacjami gromadzonymi przez Centrum Ochrony Środowiska Politechniki Gdańskiej213 posiadały wdrożony, certyfikowany system zarządzania środowiskowego zgodny z wymaganiami normy ISO 14001:2004. Dane dostępne na stronach serwisu, dotyczące wykazu przedsiębiorstw posiadających certyfikat ISO 14001, zostały zweryfikowane w oparciu o bazę danych Urzędu Statystycznego w Rzeszowie, aktualną na dzień 28 lipca 2009 r. Fakt posiadania certyfikatu ISO 14001 został potwierdzony bez-pośrednio przez badane przedsiębiorstwa lub przez jednostkę certyfikującą.
W wyniku postępowania weryfikacyjnego do badania wytypowano 51 przedsię-biorstw z województwa podkarpackiego.
Badania właściwe zostały poprzedzone badaniami pilotażowymi, które przeprowadzono od lipca do września 2008 r. Badania pilotażowe pozwoliły na przetestowanie próbnego kwestionariusza pod względem jasności formułowa-nych pytań, ich adekwatności do celu badania oraz kompletności przewidywa-nych odpowiedzi. Badania pilotażowe – w formie wywiadu standaryzowanego – odbyły się w dziewięciu przedsiębiorstwach. Na podstawie analizy wyników badań pilotażowych sformułowano narzędzie badawcze – kwestionariusz ankie-ty, który posłużył do zgromadzenia danych empirycznych. Badania właściwe przeprowadzono od lutego do lipca 2009 r. Kwestionariusz ankiety został roze-słany drogą pocztową do wszystkich podmiotów województwa podkarpackiego posiadających wdrożony SZŚ. W celu uzyskania jak największej liczby odpo-wiedzi autorka niniejszej publikacji kontaktowała się z badanymi przedsiębior-stwami osobiście, telefonicznie oraz drogą elektroniczną. W rezultacie spośród
213 Dane te są dostępne na stronie internetowej: http://eko-net.pl.
51 podmiotów, do których wysłano ankietę, 36 przedsiębiorstw zwróciło wypeł-niony kwestionariusz (współczynnik zwrotności – 70,59%). Udziału w badaniu odmówiło 10 przedsiębiorstw, pozostałe pomimo ponownego skierowania kwe-stionariusza ankiety oraz kontaktu telefonicznego i/lub osobistego nie udzieliły żadnej odpowiedzi.
Poniżej przedstawiono opis badanych przedsiębiorstw względem ich charak-terystyk: rok powstania przedsiębiorstwa, wielkość przedsiębiorstwa, forma prawna, własność kapitału, udział kapitału zagranicznego, przestrzenna skala działalności przedsiębiorstwa, sekcja działalności według PKD, udział eksportu w sprzedaży oraz okres funkcjonowania certyfikatu ISO 14001. Analizując dane dotyczące czasu powstania poszczególnych przedsiębiorstw wyróżniono trzy podokresy: przedsiębiorstwa założone do 1945 r., od 1946 r. do 1988 r. oraz po 1989 roku. Ponad połowa badanych przedsiębiorstw (55,6%) powstała już w okresie gospodarki rynkowej, 22,2% do końca 1945 r. oraz pozostałe 22,2%
w okresie od 1946 r. do 1988 r. Ze względu na brak mikroprzedsiębiorstw w próbie oraz niewielką liczbę przedsiębiorstw w wyróżnionych kategoriach względem wielkości zatrudnienia (od 10 do 50 zatrudnionych – 2 podmioty; od 51 do 100 – 3 podmioty; od 101 do 150 – 5 podmiotów; od 151 do 250 zatrud-nionych – 5 podmiotów), wyróżniono dwie kategorie: przedsiębiorstwa małe i średnie (do 250 zatrudnionych) oraz przedsiębiorstwa duże (powyżej 250 za-trudnionych). Przedsiębiorstwa małe i średnie stanowiły 41,7%, a duże 58,3%
ogółu zbadanych podmiotów. Podobnie klasyfikując badane przedsiębiorstwa według formy prawnej ze względu na pojedynczą liczbę przedsiębiorstw należą-cych do kategorii: działalność gospodarcza osoby fizycznej oraz spółka jawna, zdecydowano się na ich połączenie i sklasyfikowanie do jednej kategorii: inna forma prawna. Po połączeniu kategorii klasyfikacja przedsiębiorstw według tej zmiennej przedstawia się następująco: 50,0% – spółki akcyjne, 44,4% – spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz 5,56% podmiotów – inna forma prawna.
Wśród badanych przedsiębiorstw dominowały przedsiębiorstwa prywatne sta-nowiąc 77,8% ogółu badanych, pozostałe 22,2% to przedsiębiorstwa publiczne.
33,3% podmiotów, to przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego, a pozostałe 66,7% wyłącznie z udziałem kapitału polskiego. Analizując badane przedsiębiorstwa według przestrzennej skali prowadzonej działalności ze wzglę-du na małe liczebności w kategoriach: lokalna, regionalna, ponadregionalna ska-la działalności zdecydowano się na ich połączenie i utworzenie jednej kategorii:
lokalna/regionalna skala działalności. 69,4% badanych podmiotów prowadziło działalność na rynkach międzynarodowych, na skalę ogólnopolską działało 16,7% badanych przedsiębiorstw, a na rynkach lokalnych i regionalnych pozo-stałe 13,9%. Badane przedsiębiorstwa działały przede wszystkim w sekcji prze-twórstwa przemysłowego (72,22%), znaczącymi sekcjami były również:
budow-nictwo – F (11,11%), wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych – D (11,11%). Jedno przedsiębiorstwo prowadziło działalność w sekcji górnictwa i wydobywania – B oraz jedno w sekcji transportu i gospodarki magazynowej – H. Na potrzeby dalszych analiz statystycznych pojedyncze przedsiębiorstwa działające w sekcjach B i H zostały sklasyfikowane do kategorii: inna sekcja PKD. Głównie ze względu na charakter działalności gospodarczej eksportu nie pro-wadziło 33,3% przedsiębiorstw, pozostałe 66,7% przedsiębiorstw propro-wadziło dzia-łalność eksportową. Znaczącą grupę (19,44%) stanowiły podmioty o udziale ekspor-tu w sprzedaży na poziomie 41–60% (19,44%). Odsetek przedsiębiorstw o najwyż-szym udziale eksportu w sprzedaży (81–100%) oraz o najniżnajwyż-szym (1–20%) był równy i wyniósł 13,89%. Następną grupę tworzyły organizacje, w których udział sprzedaży na eksport w sprzedaży ogółem wyniósł 61–80%, stanowiąc 11,11%
badanych podmiotów. Najmniej liczna była grupa przedsiębiorstw o udziale ekspor-tu na poziomie 21–40% (8,33%). Badane przedsiębiorstwa poddano również anali-zie pod względem okresu posiadania certyfikatu SZŚ. Przedsiębiorstwa podanali-zielono na cztery grupy wyróżnione według tego kryterium (rys. 6).
16,67%
47,22%
25,00%
11,11%
od 1 do 3 lat
od 4 do 6 lat
od 7 do 9 lat
od 10 do 12 lat
Rys. 6. Badane przedsiębiorstwa według okresu funkcjonowania SZŚ Źródło: badania własne.
Wśród ankietowanych przedsiębiorstw 47,22% stanowiły podmioty, które miały wdrożony SZŚ od 4 do 6 lat, czyli te, które pozytywnie przeszły audyt recertyfikacyjny i zdecydowały się na kontynuowanie funkcjonowania systemu.
Wysoki odsetek przedsiębiorstw przedłużających okres posiadania certyfikatu ISO 14001 można uznać za korzystną ocenę jego przydatności przez badane
przedsiębiorstwa. 16,67% ogółu badanych to przedsiębiorstwa, które dopiero wdrożyły system zarządzania środowiskowego. Natomiast podmioty, w których SZŚ funkcjonował najdłużej, tj. od 7 do 9 lat (25%) oraz od 10 do 12 lat (11,1%) stanowiły łącznie 36,1%.
3.2. Funkcjonowanie systemu zarządzania środowiskowego