System zarządzania środowiskowego ISO 14001 a model kompleksowego zarzą-

Model systemu zarządzania środowiskowego zaproponowany przez normę ISO 14001 w dużym stopniu opiera się na założeniach i podstawowych zasadach TQM. Ponadto koncepcja SZŚ według normy ISO 14001 integrująca zagadnie-nia środowiskowe z innymi aspektami działalności przedsiębiorstwa sprawia, że zarządzanie środowiskowe sukcesywnie zbliża się do celów stawianych przez TQM²⁰⁴. W ostatnich latach, na wzór koncepcji TQM, rozpowszechnia się po-dejście do zarządzania środowiskowego zwane TQEM (Total Quality Environ-mental Management), czyli kompleksowe zarządzanie środowiskowe przez ja-kość. Inicjatywy środowiskowe są często integralną częścią koncepcji TQM, w której strategia „zero defektów” jest spójna ze strategią „zero

zanieczysz-202 A. Matuszak-Flejszman, Determinanty doskonalenia systemu…, s. 70.

203 K. Nishitani, An empirical study of the initial adoption of ISO 14001 in Japanese manu-facturing firms, „Ecological Economics” 2009, nr 68, s. 670.

204 R. Pochyluk, P. Grudowski, J. Szymański, Zasady wdrażania systemu…, s. 26.

czeń”²⁰⁵. TQEM to wywodzący się z ekonomicznych przesłanek system oparty na zintegrowanym podejściu nakierowanym na ekonomiczną oszczędność, re-dukcję i eliminację strat związanych z projektowaniem, produkcją, użyciem i likwidacją produktów i materiałów. Podstawą TQEM jest uznanie zanieczysz-czenia, niezależnie od jego typu i formy, jako straty²⁰⁶. Strata materiałów, energii czy innych zasobów świadczy bowiem o braku efektywności w produkcji²⁰⁷.

Koncepcja TQEM oparta na teoriach Deminga, Jurana, Crosby’ego, łączy zasadnicze elementy TQM z celami środowiskowymi²⁰⁸. Wśród celów TQEM znajdują się²⁰⁹:

• ciągłe ograniczanie ilości wytwarzanych odpadów,

• ograniczanie zużycia surowców,

• redukowanie lub eliminowanie zanieczyszczeń środowiska,

• projektowanie wyrobów w taki sposób, aby miały jak najmniejszy negatywny wpływ na środowisko w trakcie produkcji, użytkowania i ich likwidacji,

• kontrolowanie wpływu materiałów na środowisko,

• promowanie środowiskowej świadomości wśród pracowników i społeczności lokalnej.

TQEM stanowi integrację ogólnego podejścia opartego na cyklu życia pro-duktu odnośnie do koncepcji TQM i zarządzania środowiskowego, obejmując:

identyfikację potrzeb i satysfakcję klienta, ciągłe doskonalenie, proaktywne po-dejście do rozwiązywania problemów, popo-dejście systemowe, z wyraźnym uwzględnieniem problematyki środowiska naturalnego. Dlatego TQEM wydaje się być rozszerzeniem koncepcji TQM, biorąc wyraźnie pod rozwagę kwestie środowiskowe i koszty dotyczące produkcji, konsumpcji i zagospodarowania produktu²¹⁰. Podczas gdy jedne organizacje zastanawiają się nad wdrożeniem systemu zarządzania środowiskowego ISO 14001, bardziej postępowe spełniły

205 F. Cairncross, Costing the Earth: the Challenge for Governments, the Opportunities for Business, Harvard Business School Press, Boston 1992 [za:] M.-J. Roy, O. Boiral, D. Lagacé, Environmental Commitment and Manufacturing Excellence: a Comparative Study within Cana-dian Industry, „Business Strategy and the Environment” 2001, nr 10, s. 259.

206 S. Curkovic, R. Sroufe, R. Landeros, Measuring TQEM Returns from the Application of Quality Frameworks, „Business Strategy and the Environment” 2008, nr 17, s. 94.

207 R.F. Mannion, Enhancing Corporate Performance through Quality-Driven Pollution Pre-vention, „National Productivity Review” Winter 1996, s. 25.

208 S. Curkovic, R. Sroufe, Total Quality Environmental Management and Total Cost As-sessment: An exploratory study, „International Journal of Production Economics” 2007, nr 105, s. 560–561.

209 R.V. Jayathirtha, Combating environment repercussions through TQEM and ISO 14000,

„Business Strategy and the Environment” 2001, nr 10, s. 246.

210 M.P. Miles, G.R. Russell, ISO 14000 Total Quality Environmental Management: The In-tegration of Environmental Marketing, Total Quality Management, and Corporate Environmental Policy, „Journal of Quality Management” 1997, vol. 2, nr 1, s. 159.

już jego wymagania i poszerzają kontrolę środowiskowych działań o TQEM.

Przywódcy wprowadzają proekologiczne myślenie do wszystkich prowadzonych działań, a w niektórych przypadkach jako podstawowego narzędzia używają normy ISO 14001. System zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwie staje się jednym z najważniejszych podsystemów, obok zarządzania finansami, kadrami, jakością czy marketingiem. Efekty ekonomiczne zaczynają już powoli przesłaniać humanistyczny aspekt zmniejszania presji na środowisko naturalne i spełniania zasad rozwoju zrównoważonego. „Zielony” certyfikat staje się „towa-rem” stworzonym w odpowiedzi na powstałą modę na ochronę środowiska. Nieza-leżnie jednak od motywów wdrażania systemów zarządzania środowiskowego ko-rzysta na tym nasze otoczenie²¹¹. Certyfikacja standardu ISO 14001, to w szczegól-ności środowiskowy kompromis dla przedsiębiorstw. Poniesione nakłady finansowe pozwalają na poprawę zewnętrznego wizerunku przedsiębiorstwa, lepszy dostęp do nisz rynkowych i poprawę efektywności organizacji. Certyfikacja jest w istocie pierwszym krokiem, chociaż nie zawsze koniecznym w kierunku TQEM²¹².

System zarządzania środowiskowego został zaprojektowany tak, aby oprócz korzyści dla środowiska był również opłacalny dla organizacji go wdrażającej.

Inwestycje prośrodowiskowe wiążą się zazwyczaj z wysokimi kosztami, a ich korzyści są na ogół odczuwalne po upływie dłuższego okresu. Tak jest również w przypadku wdrażania SZŚ według normy ISO 14001. W początkowym okre-sie funkcjonowania organizacje muszą się liczyć ze zwiększonymi kosztami związanymi z koniecznością poprawy stanu urządzeń technicznych, zmianą czy dostosowaniem procesów technologicznych, aby te generowały mniej produktów ubocznych, uciążliwych dla środowiska czy z koniecznością projektowania wy-robów z uwzględnieniem cyklu ich życia. W dłuższej perspektywie przedsiębior-stwa posiadające „zielony” certyfikat mogą liczyć na poprawę efektywności gospodarowania surowcami, materiałami produkcyjnymi, zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów (co obniży koszt ich usuwania), zmniejszenie opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska (dzięki obniżonej presji na środowisko), czy obniżenie lub eliminację kar za przekroczone normy emisyjne. Inną grupą korzyści, które również mogą przełożyć się na wymierne korzyści ekonomiczne przedsiębiorstwa są: poprawa wizerunku przedsiębiorstwa, zwiększenie wiary-godności przedsiębiorstwa u inwestorów, akcjonariuszy czy ogólna poprawa stosunków z otoczeniem. Korzyści te są jednak trudniejsze do zmierzenia i zwy-kle są dostrzegane przez przedsiębiorstwa dopiero po upływie dłuższego okresu.

211 L. Buchelt, Systemy Zarządzania Środowiskowego – nowe podejście do ochrony środowi-ska w organizacji [w:] Doskonalenie zarządzania…, s. 32–33.

212 C.G. Hemenway, G.J. Hale, The TQEM – ISO 14001 connection, „Quality Progress”

1996, nr 29, s. 29–32 [za:] J.Ǎ. del Brǐo, B. Janquera, Influence of the perception of the external environmental pressures on obtaining the ISO 14001 standard in Spanish industrial companies,

„International Journal of Production Research” 2003, vol. 41, nr 2, s. 339.

Rozdział 3

System zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwach województwa

podkarpackiego