Idea ciągłego doskonalenia systemu zarządzania środowiskowego

przez dowolną organizację, bez względu na jej wielkość czy charakter. Może być wdrożona w całej organizacji lub też w określonych jednostkach organizacyj-nych, czy też może dotyczyć tylko sprecyzowanych rodzajów działalności.

Norma ta prowadzi do rozwoju organizacji, gdyż jej celem jest ciągłe doskona-lenie w zakresie oddziaływania przedsiębiorstwa na środowisko, poza tym jest to standard wdrażany na zasadzie dobrowolności. Wymagania zawarte w normie bazują na tzw. pętli Deminga składającej się z kolejno wykonywanych po sobie czynności: planowania (Plan), wykonania (Do), sprawdzania (Check) i działania (Act)¹⁸². Schemat cyklu Deminga przedstawiono na rys. 5.

Rys. 5. Cykl Deminga w zarządzaniu środowiskowym

Źródło: J.S. Oakland, Total Quality Management, Butterworth-Heinemann 1993, s. 55; T. Borys, P. Rogala, Walter Shewhart, „Problemy Jakości” 2002, nr 10, s. 5; J.I. Chang, Ch.-L. Liang, Per-formance evaluation of process safety management systems of paint manufacturing facilities,

„Journal of Loss Prevention in the Process Industries” 2009, nr 22, s. 399.

182 W.E. Deming, Quality, productivity, and competitive position, MA: MIT Center for Ad-vanced Engineering Study, Cambridge 1982 [za:] T.H. Jørgensen, A. Remmen, M.D. Mellado, Integrated management systems – three different levels of integration, „Journal of Cleaner Produc-tion” 2006, nr 14, s. 716.

Planuj

Wykonaj Sprawdzaj

Działaj

Cztery, następujące po sobie fazy tego cyklu wiążą się z następującymi dzia-łaniami¹⁸³:

• faza planowania – ustalenie wszystkich celów i zadań przedsiębiorstwa, opracowanie metod ich zrealizowania oraz sposobów postępowania,

• faza wykonania – wprowadzenie działań zgodnie z przyjętym planem oraz realizacja ustalonych zadań pozwalających na osiągnięcie celów przedsię-biorstwa w ramach przyjętych zobowiązań prawnych i innych,

• faza sprawdzania – kontrola skuteczności podjętych działań oraz porówny-wanie rezultatów z założonym planem,

• faza działania – usuwanie wszelkich ujawnionych wad i niedoskonałości, ewentualna rewizja i adaptacja planu do zmienionych okoliczności oraz do-stosowanie istniejących procedur.

Zgodnie z cyklem PDCA każde działanie powinno być wykonywane w czte-rech etapach. Faza planowania związana jest z określeniem celów strategicznych zawartych w misji i wizji organizacji. Wiąże się ona również z zapewnieniem dla realizowanych procesów odpowiednich zasobów ludzkich, materiałów i infra-struktury. Kolejna faza to wykonanie, realizacja zamierzonych celów, z wyko-rzystaniem dostępnych zasobów. Trzecia faza związana jest z oceną przeprowa-dzonych działań za pomocą monitoringu parametrów procesów, kontrolą zgod-ności wyrobów z przyjętymi standardami i wymaganiami klientów, jak i poprzez przeprowadzane audyty. Ostatnia faza dotyczy działań, które są skutkiem prze-prowadzonej oceny. W przypadku zaistniałych niezgodności wdrażane są dzia-łania korygujące mające na celu wyeliminowanie przyczyn błędów. W sytuacji pojawienia się ryzyka potencjalnej niezgodności podejmowane są kroki zapobie-gawcze (prewencyjne). Poprzez zastosowanie działań korygujących i zapobiega-wczych odbywa się doskonalenie realizowanych w przedsiębiorstwie procesów poprzez zwiększenie ich skuteczności i efektywności, a następnie doskonalenie całej organizacji¹⁸⁴.

Podejście PDCA jest ciągłym, powtarzającym się procesem, który umożli-wia organizacji ustanowienie, wdrożenie i utrzymywanie jej polityki środowi-skowej opartej na przywództwie i zobowiązaniu najwyższego kierownictwa do utrzymywania i doskonalenia systemu zarządzania środowiskowego¹⁸⁵. Cykl przedstawionych działań nie ma charakteru jednorazowego, lecz jest

powtarza-183 R. Pochyluk, P. Grudowski, J. Szamański, Zasady wdrażania systemu zarządzania środo-wiskowego zgodnego z wymaganiami normy ISO 14001, Ekokonsult, Gdańsk 1999, s. 33–34.

184 B. Fura, Integracja systemów zarządzania jakością i środowiskiem jako narzędzie popra-wy innowacyjności przedsiębiorstw [w:] Wpływ zarządzania procesowego na jakość i innowacyj-ność przedsiębiorstwa, t. II, red. E. Skrzypek, Wydział Ekonomiczny UMCS, Lublin 2008, s. 357.

185 A. Matuszak-Flejszman, Możliwości doskonalenia systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z wymaganiami normy ISO 14001 [w:] Doskonalenie systemu zarządzania środowisko-wego a zrównoważony rozwój, red. A. Matuszak-Flejszman, PZIiTS, Poznań 2009, s. 93.

ny. Po zakończeniu jednego z nich następuje doskonalenie funkcjonującego sys-temu oraz jego dostosowanie do zmieniających się warunków otoczenia. Dzięki cykliczności możliwe jest spełnianie podstawowego założenia normy, czyli cią-głego doskonalenia organizacji w zakresie jej oddziaływania na środowisko, a poprzez to poprawa stanu środowiska naturalnego. Model Deminga ma charak-ter dynamiczny. Po wykryciu niezgodności wdrażane są działania korygujące i naprawcze mające na celu ich usunięcie, a kolejny cykl rozpoczyna się od fazy planowania, z uwzględnieniem zmian w polityce środowiskowej, w przyjętych celach i zadaniach oraz programie systemu zarządzania¹⁸⁶. Każde „zamknięcie”

koła pozwala na coraz większe podnoszenie skuteczności procesu (stopnia speł-niania postawionych celów) oraz efektywności procesu (relacji pomiędzy stop-niem spełniania celów a użytymi zasobami)¹⁸⁷. Ciągłe doskonalenie jest kluczo-wym elementem normy ISO 14001. Będąc istotą cyklu PDCA jest „motorem”

systemu zarządzania środowiskowego. Wraz z zapobieganiem zanieczyszcze-niom jest to podstawowe zobowiązanie, do którego przestrzegania przedsiębior-stwo się zobowiązuje w swojej polityce i działalności środowiskowej. Norma ISO 14001 nie zawiera jednak operacyjnej definicji ciągłego doskonalenia, ani nie wskazuje jak powinno być ono szacowane¹⁸⁸. Dokument ISO 14001 określa ciągłe doskonalenie, jako „powtarzający się proces usprawniania systemu za-rządzania środowiskowego, który ma na celu uzyskanie poprawy ogólnych efektów działalności środowiskowej, zgodnie z polityką środowiskową organi-zacji”¹⁸⁹. Norma nie narzuca jednak konkretnych wymogów środowiskowych, zobowiązuje jedynie do ciągłej poprawy wyników środowiskowych przedsię-biorstwa. Nie określa tym samym wyników środowiskowych organizacji wdrażającej system. Celem standardu ISO 14001 jest dostarczenie systemu zarządzania, którego wdrożenie ma pomóc organizacji osiągnąć jej własne cele środowiskowe¹⁹⁰.

Decyzja o wdrożeniu normy musi pochodzić od najwyższego kierownictwa organizacji. Zaangażowanie kierownictwa ma kluczowe znaczenie, gdyż od jego stopnia zależy stopień zaangażowania pozostałych pracowników we wdrażanie

186 J. Lewandowski, Zarządzanie środowiskiem w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Politech-niki Łódzkiej, Łódź 2000, s. 60.

187 U. Balon, Doskonalenie funkcjonowania organizacji zgodnie z normą 10014 [w:] Wpływ zarządzania procesowego na jakość i innowacyjność przedsiębiorstwa, t. I…, s. 84.

188 M.A.C. Brouwer, C.S.A. (Kris) van Koppen, The soul of the machine: continual im-provement in ISO 14001, „Journal of Cleaner Production” 2008, nr 16, s. 451.

189 PN-EN ISO 14001 Systemy zarządzania środowiskowego – Wymagania i wytyczne stoso-wania, PKN, Warszawa 2005, s. 13.

190 T. Tabor, I. Feldman, ISO 14001: a guide to the new environmental management stan-dards, Burr Ridge (IL): Irwin Professional Publishing, s. 1400 [za:] S. Curkovic, R. Sroufe, S. Melnyk, Identifying the factors which affect the decision to attain ISO 14000, „Energy” 2005, nr 30, s. 1390.

standardu. Po podjęciu decyzji o wdrożeniu systemu w przedsiębiorstwie może być przeprowadzony wstępny przegląd środowiskowy¹⁹¹, aczkolwiek nie jest on obligatoryjny. Wstępny przegląd środowiskowy pozwala ustalić, na ile niefor-malny, stosowany w przedsiębiorstwie system zarządzania środowiskowego jest zgodny z systemem ISO 14001 oraz pozwala wskazać kierunki zmian, które są niezbędne dla wdrożenia systemu.

2.3.2. Podstawowe elementy systemu zarządzania środowiskowego