Przedsiębiorstwo ALFA Spółka z o.o. (ALFA) zostało założone w październiku 1992 roku. Z uwagi na strukturę majątku, w którym od samego początku zakupione od Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (AWRSP) stado trzody chlewnej stanowiło największą wartość, przyjęta wówczas ogólna strategia rozwoju przedsiębiorstwa zasadzała się na doskonaleniu efektywności produkcji trzody chlewnej. Przy wyborze strategii rozwoju Przedsiębiorstwo ALFA, pod uwagę wzięto także dotychczasową wysoką pozycję przejętej Fermy346, wśród ponad 140 obiektów typu wielkotowarowego w kraju będących własnością byłych PGR, a następnie Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Kontynuacja produkcji trzody chlewnej została przyjęta, jako rozwiązanie gwarantujące racjonalne wykorzystanie sił i środków, które zastał nowy właściciel oraz współbrzmiące z przewidywanym rozwojem rynku mięsa w kraju. Ustalając natomiast szczegółowe elementy strategii rozwoju przedsiębiorstwa starano się tak je określić, aby w efekcie ich realizacji przedsiębiorstwo uzyskało możliwie jak najmocniejszą pozycję na krajowym rynku producentów mięsa wieprzowego. Jako drogę do uzyskania takiej przewagi wybrano opcję organizacyjnego i merytorycznego powiązania przedsiębiorstwa z dużą, dobrze zorganizowaną i zdecydowaną na wejście do Polski zagraniczną firmą hodowlaną. Zarząd miał świadomość, że krajowa populacja trzody chlewnej ustępuje zdecydowanie, tak pod względem cech jakości tusz jak i cech biologicznej i ekonomicznej efektywności produkcji, populacjom świń w większości krajów Europy Zachodniej. Założyciele byli jednocześnie absolutnie pewni, że wzorem procesów zachodzących już od wielu lat w Europie Zachodniej również i w Polsce preferencje konsumentów już w krótkim czasie zorientują się przede wszystkim na jakość mięsa i przetworów mięsnych, w tym głównie na mięso i przetwory mięsne o niskiej zawartości tłuszczu oraz wysokich wartościach kulinarnych. W tej sytuacji zarządzający uznali, że założenie w Przedsiębiorstwie ALFA pierwszego w kraju stada świń będących produktem nowoczesnych zachodnich technik i praktyk genetycznych, jakkolwiek bardzo trudne i ryzykowne finansowo, dla dopiero co założonego przedsiębiorstwa, może być fundamentalnym elementem budowy przewagi rynkowej przedsiębiorstwa nad pozostałymi producentami wieprzowiny w Polsce. Wybór padł na firmę Pig Improvement Company (PIC). PIC była wówczas i nadal jest największą na świecie firmą hodowlaną. Jedyną, która jak się później okazało, była w stanie spełnić w 1995 roku oczekiwania Przedsiębiorstwa ALFA co
346
wybrana ferma była w momencie jej zakupu wyróżniającą się na tle kraju jednostką zajmująca się działalnością hodowlaną głównie pod względem jakości produkcji i kultury organizacyjnej
do ilości oraz wysokiego statusu zdrowotnego zwierząt koniecznych do założenia stada zarodowego. Jedyną, która rozumiała konieczność współuczestniczenia w finansowaniu kosztów przedsięwzięcia oraz ponoszeniu wspólnego ryzyka jego realizacji i co najważniejsze jedyną, która miała już wcześniejsze doświadczenia we współpracy z krajami Europy Wschodniej (Rosja, Bułgaria). Wdrożony program pilotażowy miał przekonać wybranych polskich producentów żywca wieprzowego, że wyniki użytkowości stad podawane w publikacjach oraz dokumentach PIC realizowane są w rzeczywistości także w realiach produkcji naszego kraju, oraz że ich produkty mają szansę sprawdzić się na polskim rynku. PIC natomiast miała się przekonać, iż potencjalni użytkownicy oferowanej przez firmę genetyki będą w stanie właściwie chronić wniesioną własność intelektualną firmy oraz zorganizować sprzedaż ich produktów na rynku polskim oraz na rynkach pozostałych krajów Europy Środkowej. Prawie dwuletnia realizacja programu pilotażowego utwierdziła Przedsiębiorstwo ALFA, co do słuszności wybranej dla przedsiębiorstwa strategii rozwoju a tym samym, co do celowości zacieśniania współpracy z firmą PIC. W rezultacie podpisana została najpierw umowa licencyjna upoważniająca Przedsiębiorstwo ALFA do produkcji i sprzedaży materiału hodowlanego na terenie całego kraju, a następnie umowa typu Joint Venture określająca zasady budowy przez obydwie umawiające się firmy wspólnego przedsiębiorstwa hodowlanego w Polsce. Równolegle do rozwijającej się współpracy, Przedsiębiorstwo ALFA doprowadziło w 1995 roku do zarejestrowania programu hodowlanego PIC – ALFA przez Centralną Stację Hodowli Zwierząt. Było to olbrzymie osiągnięcie taktyczne i prestiżowe zważywszy na fakt, iż jak dotąd CSHZ dysponując absolutnie monopolistyczną pozycją na rynku polskim, przez wiele lat skutecznie blokowała wszystkie próby wejścia zagranicznych firm hodowlanych na rynek polski obawiając się powstania w kraju konkurencyjnych przedsiębiorstw lub inicjatyw hodowlanych. Rok wcześniej Przedsiębiorstwo ALFA oraz PIC doprowadziły do podpisania wspólnego polsko – angielskiego protokołu weterynaryjnego zobowiązującego obydwa kraje do przestrzegania precyzyjnie ustalonych zasad importu i eksportu trzody chlewnej miedzy obydwoma krajami. Do tego momentu, bowiem, zasady te były tworzone każdorazowo dla każdej kolejnej partii importowanych bądź eksportowanych zwierząt i co najważniejsze powtarzalność tak określonych zasad i procedur była niewielka. Sytuacja taka wykluczała zatem możliwość prowadzenia współpracy opartej na ciągłej wymianie materiału genetycznego. Rejestracja programu hodowlanego PIC w centralnej Stacji Hodowli Zwierząt oraz podpisanie wspólnego polsko-angielskiego protokołu weterynaryjnego były dwoma najważniejszymi krokami, natury administracyjno – formalnej bezpośrednio warunkującymi podjęcie realizacji następnych etapów nakreślonej strategii rozwoju przedsiębiorstwa. W roku 1994 Przedsiębiorstwo ALFA wydzierżawiło od AWRSP od wielu lat nieczynną i całkowicie zrujnowaną drugą fermę trzody chlewnej wraz z Gospodarstwem Rolnym. Na przełomie roku 1994/1995 dokonano gruntownej modernizacji fermy celem jej przystosowania do przyjęcia zwierząt wsadowych PIC z Wielkiej Brytanii.
W styczniu 1995 roku PIC i Alfa utworzyły firmę, w której Przedsiębiorstwo ALFA objęło 40% udziałów. Zadaniem PIC – Polska była organizacja sprzedaży materiału hodowlanego PIC na terenie Polski oraz Europy Środkowej. Zgodnie z przyjętym podziałem ról, Przedsiębiorstwo ALFA zostało licencjonowanym producentem materiału zarodowego PIC pokolenia rodzicielskiego (P) i prarodzicielskiego (GP) oraz linii czystych (GGP) z prawem wyłączności na teren całej Polski. Zasady produkcji i sprzedaży materiału określała przyjęta Umowa typu Daughter Nucleus (DN) zawarta w tym samym roku, będąca częścią zawartej Umowy Joint Venture. Pierwsze zwierzęta z Wielkiej Brytanii sprowadzono w czerwcu 1995 roku a wsad zakończono w grudniu 1995 roku importując łącznie ponad 1050 loszek i knurków pokolenia prarodzicielskiego (GGP) z Wielkiej Brytanii. Utworzono tym samym pierwsze w Europie Środkowej stado zarodowe zwierząt PIC typu Genetic Nucleus i
Daughter Nucleus. Stado to jako pierwsze w Polsce oraz pierwsze w Europie Środkowej założono o tzw. podwyższonym statusie zdrowotnym typu Minimum Desease System (MDS) lub Specific Pathogen Free (SPF). Było to ponadto jedno z nielicznych stad tego typu na świecie, które w tym czasie nie było własnością PIC. W 1997 roku, Przedsiębiorstwo ALFA wobec bardzo korzystnych warunków finansowych i organizacyjnych zaproponowanych przez PIC zdecydowało się na sprzedaż swoich udziałów w PIC Polska. W efekcie sprzedaży firma pozyskała sporo środków na dalszy rozwój przedsiębiorstwa oraz spłaciła wszystkie finansowe zobowiązania wobec PIC jednocześnie ponownie określając zasady współpracy między Przedsiębiorstwo ALFA, a PIC modyfikując ostatecznie wszystkie obowiązujące dotychczas umowy kooperacyjne. W rezultacie przedstawionych działań Przedsiębiorstwo ALFA w trakcie pierwszych czterech lat swego istnienia w całości zrealizowało główne elementy przyjętej strategii rozwojowej. Utworzono własne stado zarodowe ze zwierzętami, których użytkowość zdecydowanie przewyższa użytkowość stad polskich, mające stały dostęp do najlepszego materiału genetycznego PIC na terenie całego świata, w efekcie czego uzyskano tym samym pewność, że utworzona na starcie przewaga w zakresie użytkowości nie będzie się w przyszłości zmniejszać. Stado to i fermę utworzono w większości ze środków pozyskanych z PIC, co zdecydowanie zdjęło z ALFA ryzyko ewentualnego niepowodzenie przedsięwzięcia. Umowy zawarte z PIC gwarantują Przedsiębiorstwu ALFA wyłączność na produkcję licencjonowanego materiału hodowlanego PIC na terenie Polski, ponadto zobowiązują PIC do zakupu gwarantowanych ilości zwierząt hodowlanych oraz gwarantują Przedsiębiorstwu ALFA darmowy remont stada towarowego, a także, co ma spore znaczenie praktyczne, dostęp do bezpłatnego doradztwa hodowlano – produkcyjnego PIC. W efekcie opisanych dokonań Przedsiębiorstwo ALFA od wielu lat postrzegane jest w kraju jako niekwestionowany lider w zakresie hodowli i produkcji trzody chlewnej. Niezależnie od tego jest jednym z kilku największych i najbardziej efektywnych producentów trzody chlewnej w kraju. W roku 2001 Przedsiębiorstwo ALFA wygrało w konkurencji z wszystkimi liczącymi się w świecie firmami hodowlanymi przetarg na dostawę zwierząt hodowlanych do Bośni i Hercegowiny w ramach pomocowego programu PHARE. W oparciu o zwierzęta będące własnością Alfa zostały założone stada filialne PIC w Czechach, Słowacji, Litwie, Łotwie, Estonii, Rumunii, na Węgrzech i Rosji. Zwierzęta Alfa posłużyły również do założenia stad podstawowych w konkurencyjnych firmach, które łącznie produkują ponad 600 000 tysięcy tuczników rocznie. Przedsiębiorstwo ALFA dostarczało zwierzęta nawet do tak odległych krajów jak Filipiny, Południowa Korea i Tajwan. W trakcie ponad dziesięcioletniej działalności hodowlanej Przedsiębiorstwo ALFA sprzedało ponad 20 000 zwierząt hodowlanych, z czego ponad 40% zostało wyeksportowanych do kilkunastu krajów świata. Praca genetyczna prowadzona w stadzie na fermie ma spory, bezpośredni wpływ na znaczną część produkcji krajowej oraz w pośrednim stopniu na produkcję w kilkunastu krajach. Szczególnie dużą rolę odgrywają w tym zakresie knury hodowlane sprzedawane do stacji inseminacji, z których każdy potencjalnie może produkować do 15 000 sztuk potomstwa rocznie.
Przedsiębiorstwo Alfa jest trzecim, co do wielkości producentem żywca wieprzowego w Polsce oraz największym producentem i eksporterem materiału hodowlanego. Przedsiębiorstwo charakteryzuje się bardzo wysokim poziomem kontroli jakości produkcji potwierdzonej przyznaną firmie na cały proces produkcji normą HACCP-ISO347
(). Przedsiębiorstwo jest nowoczesnym i zorientowanym na ochronę środowiska naturalnego przedsiębiorstwem prowadzącym działalność w północno- zachodniej Polsce. Podstawową
347 HACCP -Hazard Analysis and Critical Control Point - Analiza Zagrożeń i Krytyczny Punkt Kontrolny- jest to system zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego żywności. System ten polega na efektywnej kontroli punktów krytycznych danego procesu, ustalonych na podstawie analizy zagrożeń. System ten identyfikuje, ocenia i kontroluje zagrożenia istotne dla bezpieczeństwa
działalność spółki stanowi hodowla i chów trzody chlewnej. We wszystkich działach przedsiębiorstwa zatrudnianych jest obecnie 220 osób. Rysunek 4.1. zawiera schemat podziału przedsiębiorstwa na poszczególne jednostki, natomiast Tabele 4.1. i 4.2. zawierają odpowiednio uproszczony rachunek Zysków i Strat oraz uproszczony Bilans Przedsiębiorstwa Alfa za rok 2008348.
Rysunek 4.1. Struktura przedsiębiorstwa Alfa
Źródło: opracowanie własny
Przedsiębiorstwo podzielone jest na siedem autonomicznych działów, z których każdy ma swój indywidualny budżet i plan produkcyjny. Na czele każdego z działów stoi Kierownik Działu odpowiadający za realizację przyjętych założeń bezpośrednio przed Zarządem Przedsiębiorstwa. Wewnętrzny rachunek finansowy każdego z działów produkcyjnych jest prowadzony oddzielnie, co pozwala na dokładne określenie opłacalności każdego z działów produkcyjnych. Ostateczny wynik finansowy przedsiębiorstwa jest składową wyników wszystkich działów. Podstawową działalność spółki stanowi hodowla i chów trzody chlewnej.
Tabela 4.1. Uproszczony Rachunek Zysków i Strat Przedsiębiorstwa Alfa za rok 2008
Treść PLN
A. Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi 75 021 687,73
B. Koszty działalności operacyjnej 59 007 664,94
C. Zysk (strata) ze sprzedaży (A-B) 16 014 022,79
D. Pozostałe przychody operacyjne 728 367,84
E. Pozostałe koszty operacyjne 678 918,55
F. Zysk (strata) z działalności operacyjnej (C+D-E) 16 063 472,08
G. Przychody finansowe 92 969,96
H. Koszty finansowe 285 743,42
I. Zysk (strata) z działalności gospodarczej (F+G-H) 15 870 698,62
J. Wynik zdarzeń nadzwyczajnych (J.I.-J.II.) -1 252 482,00
K. Zysk (strata) brutto (I+/-J) 14 618 216,62
L. Podatek dochodowy 2777461
N. Zysk (strata) netto (K-L-M) 11840755,62
Źródło: opracowanie własne na podst. danych z przedsiębiorstwa
348 Pełne wersje Bilansu i Rachunku Zysku i Strat za rok 2008 znajdują się w załącznikach
ALFA
Ferma I Ferma II ubojnia I ubojnia II Gospodarstwo Rolne I Gospodarstwo Rolne II Gospodarstwo Rolne III administracjaTabela 4.2. Uproszczony bilans przedsiębiorstwa Alfa za rok 2008
AKTYWA Stan PASYWA
Stan
A. Aktywa trwałe 58 018 444,32 A. Kapitał własny 66 329 111,44 I. Wartości
niematerialne i prawne
682 458,59 I. Kapitał podstawowy 11 484 500,00 II. Rzeczowe aktywa
trwałe 53 049 019,74 II. Kapitał zapasowy 37 593 693,09
III. Należności
długoterminowe 1 125 870,15 III. Kapitał z aktualizacji wyceny 14 657,88 IV. Inwestycje
długoterminowe 3 076 600,00 V. Zysk (strata) z lat ubiegłych 5 395 504,85 V. Długoterminowe
rozliczenia międzyokresowe
84 495,84 VI. Zysk (strata) netto 11 840 755,62 B. Aktywa obrotowe 19 945 415,14 B. Zobowiązania i rezerwy
na zobowiązania 11 634 748,02
I. Zapasy 11 035 598,70 I. Rezerwy na zobowiązania 2 262 274,99 II. Należności
krótkoterminowe
5 091 163,01 II. Zobowiązania długoterminowe 5 229 418,98 III. Inwestycje
krótkoterminowe
3 594 259,08 III. Zobowiązania krótkoterminowe 4 143 054,05 IV. Krótkoterminowe
rozliczenia międzyokresowe
224 394,35
Aktywa razem 77 963 859,46 Pasywa razem 77 963 859,46
Źródło: opracowanie własne na podst. danych z przedsiębiorstwa
Proces zarządzania ryzykiem operacyjnym w przedsiębiorstwie został oparty o strategię i zbiór procedur zaakceptowanych przez władze spółki. Mocą uchwały Zarządu sporządzony został dokument wyszczególniający cele i zasady zarządzania ryzykiem wraz z przyporządkowaniem osób odpowiedzialnych do poszczególnych elementów procesu. Zaangażowanie Zarządu, a także menadżerów wszystkich pionów struktury organizacyjnej jest warunkiem koniecznym umożliwiającym skuteczne wdrożenie systemu zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie349. Wypracowanie spójnej strategii zarządzania ryzykiem jest efektem szerokiej konsultacji zarówno z pracownikami firmy jak i ekspertami zewnętrznymi. W strukturze organizacyjnej wyodrębniona została komórka, która jest odpowiednikiem często występującej w literaturze przedmiotu Rady Zarządzania Ryzykiem350. Komórka ta jest zasadniczo ciałem doradczym, w posiadającym dzięki uczestnictwu w jej pracach jednego z członków Zarządu prerogatywy decyzyjne. Do jej zadań należy gromadzenie, analizowanie danych operacyjnych, modelowanie i pomiar ryzyka oraz formułowanie wniosków do Zarządu. Obradom przewodniczy osoba nie związana bezpośrednio z działem finansów. Przedmiotem zainteresowania poza bieżącym monitoringiem ryzyka operacyjnego jest także omawianie wszystkie rodzaje ryzyka, na które firma może być narażona, oraz metody ich
349
Varadachari R., Davis E., Debating RCSAs, OpRisk & Compliance, 1 January 2007
nowo zidentyfikowanego czynnika ryzyka, lub modyfikacje dotychczasowej strategii. Jednocześnie komórka ds. ryzyka operacyjnego pełni funkcję kontrolną wobec wszystkich jednostek zaangażowanych w proces zarządzania ryzykiem. Schemat zależności pomiędzy jednostką organizacyjną powołaną w celu zarządzania ryzykiem operacyjnym, a najważniejszymi elementami struktury organizacyjnej firmy zawiera Rysunek 4.2.
Rysunek 4.2. Komórka ds. zarządzania ryzykiem operacyjnym w strukturze organizacyjnej
Źródło: opracowanie na podst. danych pozyskanych z przedsiębiorstwa
Zakres obowiązków każdej z trzech głównych grup pełniących w systemie zarządzania ryzykiem operacyjnym funkcje związane z pozyskiwaniem danych do bazy danych o stratach zaprezentowany został w Tabeli 4.3.
Tabela 4.3. Zakres obowiązków poszczególnych grup pracowników w systemie zarządzania ryzykiem operacyjnym
Zakres obowiązków Raportujący o
stratach operacyjnych
Grupa raportujących o stratach odpowiedzialna jest za bieżące zasilanie bazy danych informacjami o zaistniałych stratach niezwłocznie po ich wystąpieniu. Osoby odpowiedzialne za raportowanie o tego typu zdarzeniach są rozmieszczone we wszystkich komórkach organizacyjnych występujących w strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa. Zakres dostarczanych przez tą grupę informacji ma charakter historyczny i w konsekwencji daje małe możliwości podjęcia działań prewencyjnych
Raportujący Kluczowe Wskaźniki
Osoby raportujące KRI są odpowiedzialne za okresowe dostarczanie raportów dotyczących poziomu określonych w wyniku analizy najważniejszych danych z mapy ryzyka. KRI służą do monitorowania
Ryzyka (KRI) ekspozycji na istotne rodzaje ryzyka operacyjnego i co najistotniejsze umożliwiają podjęcie działań wyprzedzających szczególnie w kwestii najbardziej dotkliwych zdarzeń operacyjnych. W literaturze przedmiotu najczęściej występującym przykładem jest fluktuacja pracowników, która stosunkowo dobrze aproksymuje dynamikę strat spowodowanych niezamierzonymi błędami ludzkimi
Odpowiedzialni za ocenę i identyfikację ryzyka w procesach
Najważniejszym zadaniem tej grupy wywodzącej się w głównej mierze z kadry zarządzającej przedsiębiorstwa jest próba oszacowania potencjalnych zagrożeń wynikających z zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych. Generalnie ocena tych zagrożeń odbywa się przy wykorzystaniu analizy scenariuszowej, która w celu uzyskania odpowiedniego poziomu wiarygodności podlega walidacji działu kontroli wewnętrznej (audytu wewnętrznego)
Źródło: opracowanie własne na podst. Matkowski P., Zarządzanie… op.cit. s.171-173