Metody jakościowe wykorzystywane do pomiaru ryzyka operacyjnego definiowane są najczęściej jako metody wykorzystujące oceny zewnętrznych ekspertów lub innych osób242
, szacujących parametry ryzyka opierając się na intuicji, wiedzy i doświadczeniu. Zgodnie z tą koncepcją do dokonania pomiaru wykorzystuje się metody opisowe, techniki heurystyczne, prawdopodobieństwo subiektywne, mapy ryzyka oraz narzędzia i techniki typu: ankiety, formularze, wywiady. Najbardziej znanymi jakościowymi sposobami szacowania poziomu ryzyka operacyjnego to techniki oparte na mapowaniu ryzyka oraz metody typu self-assessment (np. RSA - risk self-self-assessment, CSA –control self self-assessment) polegające na samooszacowaniu poziomu ryzyka na wszystkich poziomach działalności przy wykorzystaniu opisu słownego czy prezentacji graficznej określonego typu zagrożeń. Ze względu na stosunkowo duże ryzyko związane z używaniem tego typu metod, tj. ryzyko popełnienia dużych błędów bardziej adekwatne wydaje się używanie wyrażenia oszacowanie zamiast pomiar wartości ryzyka operacyjnego243
. Trudno wyodrębnić jednorodne kryterium podziału jakościowych technik szacowania ryzyka operacyjnego z uwagi na to, że metody te są często
239 Zalecane przez Komitet Bazylejski- metoda wskaźnika podstawowego, standardowa, zaawansowanego pomiaru
240
szczegółowo omówionej - Taleb N., Black Swans and the Domains of Statistics, The American Statistician Vol. 61, No. 3, August 2007 , s.1-3
241 Metody te nazywa się także metodami jakościowymi, reprezentowanymi ilościowo w przyjętej skali liczbowej por. Orzeł J. Ilościowe metody …, op.cit., s.4
242 zdaniem autorów niemieckich obok zewnętrznych ekspertów bardzo dużą rolę powinni odgrywać również posiadający wysokie kwalifikacje pracownicy firmy, por. Weber K ., Wirtschaftsprognostik, Verlag Franz Vahlen, München, 1990, s.128
komplementarne wobec siebie i poszczególne etapy ich implementacji wzajemnie się przenikają. Przyjęty na potrzeby niniejszej pracy podział metod jakościowych został zaprezentowany na Rysunku 3.1.
Rysunek 3.1. Podział jakościowych metod szacowania ryzyka operacyjnego
Źródło: opracowanie własne
Metody oparte na samooszacowaniu ryzyka opierają się na założeniu, że pracownicy firmy mają najszerszą wiedzę w zakresie oceny obszarów najbardziej narażonych na ryzyko operacyjne i to właśnie oni są w stanie „samo oszacować’ jego poziom. Upraszczając można powiedzieć, że organizacja w oparciu o wiedzę swoich pracowników jest w stanie sama dokonać szacunków ryzyka. Zaletą tej metody jest jej prostota i elastyczność umożliwiająca przeprowadzenie analizy ryzyka w bardzo szerokim zakresie w dowolnie wybranych obszarach działalności. Natomiast negatywem jest bez wątpienia możliwość występowania braku obiektywizmu, a tym samym niski poziom wiarygodności przeprowadzanych analiz244
. Głównym zadaniem metodologii jakościowej jest oszacowanie wielkości prawdopodobieństwa i skutków zaistnienia zidentyfikowanych uprzednio ryzyk. Na tym etapie procesu zarządzania ryzykiem operacyjnym dokonywana jest hierarchizacja zidentyfikowanych niebezpieczeństw według ich potencjalnego wpływu na poszczególne procesy prowadzonej działalności. Uzyskane wyniki stanowią podstawę do dalszego planowania reakcji na niekorzystne zjawiska. Podstawą jakościowej analizy ryzyka są:
lista założeń przyjętych w procesie identyfikacji i oceny źródeł ryzyka;
plan zarządzania ryzykiem;
lista zidentyfikowanych ryzyk wraz z podziałem na kategorie;
charakterystyka wiarygodności i dokładności danych, na podstawie których dokonano identyfikacji i opisu ryzyka;
zestaw przyjętych w firmie skal prawdopodobieństwa wystąpienia i dotkliwości strat związanych z ryzykiem operacyjnym (przykładowe skale zaprezentowane zostały w Tabeli 3.3. skala prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzeń operacyjnych, 3.4. skala dotkliwości strat, 3.5. skala istotności strat).
244
Zapadka P., Zarządzanie ryzykiem - metody jakościowe, Gazeta Bankowa nr 23, czerwiec 2007 metody jakościowe
metody opisowe
metody heurystyczne
metody oparte o mapowanie ryzyka
metody prawdopodobieństwa subiektywnego
Tabeli 3.3. Skala prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzeń operacyjnych Przyznana ocena stopień prawdopodobieństwa opis 1 Niemożliwe – prawdopodobieństwo 0%
Nie ma możliwości wystąpienia zdarzenia 2 Mało prawdopodobne –
prawdopodobieństwo ≈ 10%
Zjawisko najprawdopodobniej nie wystąpi, ale jego wystąpienie jest bardzo mało prawdopodobne
3 Możliwe-
prawdopodobieństwo ≈30%
Zdarzenie nie występowało w przeszłości, ale nie należy go lekceważyć pomimo tego, że w obecnych warunkach jego wystąpienie jest mało prawdopodobne
4 Prawdopodobne –
prawdopodobieństwo ≈ 50%
Zdarzenia tego typu występowały w przeszłości, obecne warunki działalności nie czynią ich wysoce prawdopodobnymi
5 Bardzo prawdopodobne- prawdopodobieństwo ≈ 80%
Zdarzenia tego typu występowały już w przeszłości, obecne warunki działalności powodują, że ich wystąpienie jest wysoce prawdopodobne
Źródło: opracowanie na podst. Krasnodomska J., Zarządzanie ryzykiem operacyjnym w bankach, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008, s. 166-168
Tabela 3.4. Skala dotkliwości strat spowodowanych ryzykiem operacyjnym Przyznana
ocena
opis
1 Duża strata- przekracza 25% wartości łącznej rezerwy wyznaczonej na pokrycie ryzyka operacyjnego
2 Średnia strata- mieści się w przedziale pomiędzy 5, a 25 % wartości łącznej rezerwy wyznaczonej na pokrycie ryzyka operacyjnego
3 Niewielka strata- nie przekracza 5 % wartości łącznej rezerwy wyznaczonej na pokrycie ryzyka operacyjnego
Źródło: opracowanie na podst. Krasnodomska J., Zarządzanie ryzykiem operacyjnym w bankach, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008, s. 166-168
Tabela 3.5. Skala istotności strat o charakterze operacyjnym
Dot k li wość str at y (1
-3) Prawdopodobieństwo wystąpienia straty (1-5)
1 1 2 3 4 5 A- zagraża funkcjonowaniu E D D C B B- bardzo istotna 2 D D C B B C-średnio istotna 3 D C B B A D-mało istotna E- nie istotna Źródło: opracowanie na podst. Krasnodomska J., Zarządzanie ryzykiem operacyjnym w bankach, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008, s. 166-168
Analizy jakościowe tego typu zmierzają do uzyskania istotnych informacji o możliwościach wystąpienia różnego rodzaju zdarzeń o charakterze operacyjnym. Technika ta pozwala także na identyfikację szeregu realnych sytuacji awaryjnych, stanowiących kombinację stosunkowo prawdopodobnych zdarzeń, które pojedynczo nie stanowią zagrożenia, natomiast w koincydencji z innymi mogą doprowadzić do katastrofalnych w skutkach strat. W wyniku tych analiz można ponadto uzyskać informacje o niedoskonałościach systemu np. błędach popełnianych na różnych etapach całego procesu.
Metody heurystyczne odgrywają istotną rolę w rozwiązaniu problemów i są stosowane do poszukiwania pomysłów245
. Ich istotą jest dochodzenie do nowych rozwiązań przez sformułowanie hipotezy, co jest przeciwstawne czynnościom uzasadniającym. Heurystyka jest często wykorzystywana w praktyce i ma solidne podstawy naukowe. W metodach tego typu wykorzystuje się opinie i oceny różnych osób zaangażowanych w rozwiązywanie danego problemu. Techniki te polegają na wyszukiwaniu faktów i związków między nimi oraz formułowanie własnych nieskrępowanych osądów i propozycji rozwiązań. Podejście heurystyczne do problemu oznacza rozbudzenie fantazji, wyobraźni i intuicji oraz koncentrację na twórczych elementach rozwiązywanego problemu. Można wyróżnić kilkanaście różnorodnych metod heurystycznych, które można podzielić na kilka grup wyszczególnionych na Rysunku 3.2.
Rysunek 3.2. Grupy metod heurystycznych
Źródło: opracowanie własne na podst. Orzeł J., Rola metod heurystycznych, w tym grupowej oceny ekspertów,
oraz prawdopodobieństwa subiektywnego w zarządzaniu ryzykiem operacyjnym, Bank i Kredyt, maj 2005, s. 5 Jedną z najbardziej znanych metod heurystycznych jest metoda odroczonego wartościowania i twórczej dyskusji tzw. burza mózgów (ang. brainstorming)246
zaliczana do grup technik opartych o swobodne skojarzenia. Jej twórcą był A. F. Osborn, który uznawany jest za pioniera metod twórczego myślenia (ang. creative thinking). Istotą tej metody jest założenie, że każdy człowiek jest zdolny do twórczego działania, jednak nie w pełni wykorzystuje swoje możliwości. Członkowie zespołu biorącego udział w burzy mózgów, po odpowiednim przeszkoleniu, mogą wykorzystać tą technikę z powodzeniem do rozwiązania problemów
245 Termin heurystyka wywodzi się od greckiego słowa "heuriska", które oznacza umiejętność dokonywania odkryć. Sama heurystyka jest umiejętnością, zdolnością wykrywania nowych faktów oraz relacji między faktami, dzięki którym dochodzi są do nowych prawd.
246 Metoda brainstorming polega na zespołowym wytwarzaniu pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania, przy czym chodzi w niej o to, by zespół rozwiązujący te zadania wynalazł jak najwięcej pomysłów nowych, niekiedy najbardziej zaskakujących, co stwarza atmosferę swobody i współzawodnictwa. Dopiero po zebraniu wszystkich pomysłów poddaje się je ocenie zespołu, stąd metodę tę traktuje się jako metodę odroczonej oceny, ponieważ zbyt wczesne ocenianie często powoduje: ·zaprzestanie poszukiwań po zgłoszeniu pierwszej propozycji, gdy ta jest możliwa do spełnienia, odrzucenie pomysłów oryginalnych, nowych tylko dlatego, że nie mieszczą się one w utrwalonych już schematach myślowych, skoncentrowanie się na wyszukiwaniu odpowiednich argumentów, służących ocenie zgłoszonego pomysłu, przerywa tok twórczych poszukiwań. Por Antoszkiewicz J.D., Metody
heurystyczne. Twórcze rozwiązywanie problemów,. PWE wyd. II zmienione, Warszawa 1990 Grupy metod heurystycznych techniki analityczne, techniki oparte na skojarzeniach przymusowych, techniki oparte na skojarzeniach swobodnych, techniki polegające na odwróceniu punktu widzenia,
techniki projektowania
związanych z ryzykiem operacyjnym głównie dzięki wygenerowaniu bardzo dużej ilości nowych pomysłów oraz wyboru spośród nich najlepszych rozwiązań. Na podstawie tej metody wypracowano szereg jej odmian i podobnych technik, wśród nich należy wyróżnić:
indywidualna burza mózgów,
mieszana burza mózgów,
burza mózgów z jednoczesnym ocenianiem,
burza mózgów on line,
dyskusja 66 (ang. Philips Buzz Session 66),
technika 635 (ang.Brainwritting Philips 635). Tabela 3.6. Charakterystyka poszczególnych odmian brainstormingu
metoda charakterystyka
indywidualna burza mózgów
Metoda polega na uwzględnieniu szczególne predyspozycje uczestników sesji oraz sytuacje, w których pracują. . Każda osoba pracuje w innych warunkach. Jedni są bardziej wydajni, gdy pracują w całkowitym spokoju, inni wolą tworzyć w hałasie lub też w nocy. Brak jest również wzajemnej stymulacji i synergii. Zaletą dla niektórych jest większa szczerość i fantazja niż na forum grupy i możliwość przedstawienia najbardziej nawet kontrowersyjnego poglądu. W metodzie tej trudno jest rozdzielić fazę tworzenia od fazy oceniania, ponieważ nasze nawyki powodują szybkie ocenianie nasuwających się pomysłów. Należy zatem najpierw sformułować problem, a następnie zwięźle notować wszystkie pomysły, nie zastanawiając się nad tym czy są one przydatne czy też nie. Zanotowanych pomysłów nie należy analizować, dopóki nie zbierze się dostatecznej ilości. Jeżeli uzna się, że faza tworzenia jest zakończona, następuje analiza i ocenianie. W trakcie analizowania pomysłów uzupełnia się pierwotną listę nowymi koncepcjami. Jeżeli nie uzyska się odpowiednich rozwiązań po zakończeniu oceny, można ponownie zacząć poszukiwanie pomysłów. Cennym uzupełnieniem metody jest bieżące archiwizowanie pomysłów w postaci multimedialnej lub papierowej. mieszana
burza mózgów
Metoda ta jest złożona z kilku sesji prowadzonych techniką indywidualną i zbiorową, następujących po sobie przemiennie. Na pierwszym spotkaniu uczestnicy zapoznają się z zasadami burzy mózgów. Otrzymują problem, który ma zostać rozwiązany na piśmie, a także informacje uzupełniające i termin sesji zbiorowej. Na sesji indywidualnej każdy z uczestników stara się sam stworzyć jak najwięcej pomysłów. Listę z nimi dostarcza przewodniczącemu najczęściej jeszcze przed rozpoczęciem sesji zbiorowej. Przewodniczący sporządza zbiorową listę pomysłów, którą przedstawia na spotkaniu grupowym. Lista ta zostaje uzupełniona o nowe koncepcje. Zebrane pomysły ocenia się wstępnie, wyznaczając obszary wymagające pomysłów, pomysły wymagające rozwinięcia i pomysły inspirujące twórczość grupy. Przewodniczący, po ocenie pomysłów zaproponowanych na I sesji, przygotowuje zadania dla indywidualnej burzy mózgów. Następnie rozwiązania przedstawiane są na sesji II. Powstaje ciąg następujących po sobie burz mózgów indywidualnych i zbiorowych. Mieszana burza mózgów przynosi bardzo dobre wyniki, gdyż takie indywidualne tworzenie wprowadza rywalizację między specjalistami i wykazuje autorstwo poszczególnych pomysłów.
z
jednoczesnym ocenianiem
rozwiązania. Jest tu w pewnym stopniu złamana zasada „burzy” a mianowicie w jednym miejscu i czasie pracują 2 zespoły: twórczy i oceniający. Zespół twórczy tworzy pomysły natomiast oceniający natychmiast je ocenia. Ocena ma charakter cząstkowy, gdyż dopiero po zakończeniu pracy zespołu twórczego zebrane pomysły poddaje się szczegółowej analizie i ocenie. Pomysły klasyfikuje się w zależności od potrzeb i rozwoju sytuacji jednak kryteria klasyfikacji ustala się przed rozpoczęciem sesji. Zespół oceniający składa się z jednej lub wielu osób i stale współpracuje z prowadzącym sesję twórczą. Może również brać czynny udział w pracach zespołu twórczego, a także przedstawiać obszary, które jeszcze nie zostały poruszone lub pomysły wymagające uzupełnienia czy rozwinięcia, ale tylko na życzenie przewodniczącego. Burza mózgów
on-line
Metoda została zaprezentowana przez Petera Lloyd’a podczas forum kreatywności Compuserve. Nazwą tą określił prowadzone przez siebie na żywo sesje, w trakcje których osoby wyszkolone w technice burzy mózgów on-line pracują nad tworzeniem pomysłów dotyczących rozwiązania specyficznych problemów. Podczas takich sesji stosowane są różne gry, zaprojektowane w celu zapewnienia niezwykłej dynamiki wytwarzania pomysłów. Gry stymulują przepływ pomysłów, wyzwalają poczucie humoru oraz sprawiają, że proces nabiera charakteru zabawy. Burza mózgów on-line jest niezmiernie skuteczna. Pozwala ona uczestnikom sesji na jednoczesny dostęp do wielu idei. Wszystkie pomysły są widoczne dla każdego, zostają zanotowane i można do nich dotrzeć nawet po zakończeniu sesji.. Najważniejsza cechą tej metody jest wzajemne inspirowanie się pomysłami. Metoda stwarza możliwości tworzenia w licznym, wielobranżowym, a także międzynarodowym zespole, który stanowi najbardziej różnorodną formę grupy ekspertów. Dyskusja 66 Metoda polega na przeprowadzeniu sesji przez 6 zespołów pracujących
przez 6 minut. Sesja każdego zespołu odbywa się oddzielnie, po upływie 6 minut zespoły spotykają się na sesji zbiorowej, na której koncepcje zostają przedstawione przez ich przedstawicieli. Następnie są uzupełniane i ponownie poddawane dyskusji w małych zespołach i przedstawione na sesji zbiorowej. Przebieg ten powtarza się wielokrotnie aż do momentu uzyskania odpowiednich pomysłów. Celem tego rodzaju stopniowego dochodzenie do listy rozwiązań akceptowanych przez wszystkich uczestników utrzymuje atmosferę twórczej konkurencji i pozwala na stworzenie ciekawych rozwiązań.,
Technika 635 Metoda polega na zastąpieniu głośnego wypowiadania swoich pomysłów zapisywaniem ich na specjalnych arkuszach. W sesji bierze udział sześć osób, każda z nich ma jednorazowo podać trzy pomysły i przekazać sąsiadowi po upływie 5 minut. Następna osoba podaje kolejne trzy nowe propozycje. Muszą być one nowe, modyfikujące lub rozwijające zgłoszone uprzednio propozycje. Każdy z uczestników zapoznaje się ze zgłoszonymi dotychczas propozycjami a procedurę powtarza się do momentu, kiedy formularz wykona pełny obrót między uczestnikami. Dzięki temu w krótkim czasie zgłoszonych jest 18 pomysłów. Metoda ta jest jednak ograniczeniem swobodnego tworzenia.
Źródło: opracowanie na podst. Orzeł J., Rola metod heurystycznych…, op.cit., s. 5, Antoszkiewicz J.D., Metody
Inną często wykorzystywaną techniką heurystyczną jest metoda delficka247
. Metoda delficka opiera się na opinii ekspertów zaproszonych do procesu identyfikacji ryzyka, pozwala jednak wyeliminować niepożądane efekty, jakie występują, kiedy eksperci pracują w grupie – m.in. sugerowanie się opinią innych. W metodzie delfickiej poszczególni eksperci nie spotykają się, a często nie wiedzą nawet, kto jeszcze uczestniczy w procesie identyfikacji ryzyka i jakie rodzaje ryzyka zostały już zidentyfikowane. Metoda delficka różni się od innych tego typu badań przede wszystkim anonimowością oraz tym, że kwestionariusze z tymi samymi pytaniami są wypełniane kilka razy w jednym cyklu badawczym. Uproszczony schemat przebiegu metody delfickiej zaprezentowany został na Rysunku 3.3.
Rysunek 3.3. Schemat przebiegu metody delfickiej
Źródło: opracowanie własne na podst. Weber K., Wirtschaftsprognostik,…, op.cit., s. 127.
Odmienną metodą heurystyczną, która może okazać się skutecznym narzędziem oszacowania poziomu ryzyka operacyjnego jest metoda ABC znana również pod nazwa krzywej Pareto lub metody 20:80. Autorem tej metody jest znany włoski ekonomista D. Pareto współtwórca tzw. lozańskiej szkoły w ekonomii. Badając dystrybucję dochodów we Włoszech zaobserwował, że 80% bogactwa całego kraju było własnością 20% ludności. Na przestrzeni lat stwierdzono, że ta prosta reguła doskonale sprawdza się w wielu innych przypadkach praktyki gospodarczej. Zasada 80/20 mówi, iż w zbiorowości niejednorodnej 20% elementów reprezentuje 80% skumulowanej wartości cechy, która służy jako kryterium klasyfikacji. Odnosząc ta zasadę do kosztów działalności można stwierdzić, że 20% czynności pociąga za sobą 80 % kosztów. Z uwagi na to w celu usprawnienia działalności firmy należy zwrócić szczególną uwagę na procesy generujące największe koszty. Nadmienić należy, że wartość proporcji 20:80 nie jest aksjomatem tej metody. Uwzględniając specyfikę określonej działalności można przyjąć inny stosunek np. 35: 65. Pokazuje ona jednak sferę, w której powinny być podjęte najbardziej intensywne kroki zmierzające do usprawnienia systemu. Dzięki jej zastosowaniu możliwe jest w prosty i
247
Nazwa tej metody pochodzi od nazwy miasta Delfy, gdzie w starożytności znajdowała się świątynia Apolla, w której kapłanki przepowiadały przyszłość. Metoda ta jest oparta na predykcji naukowej i technicznej, wzięła swój początek od prac grupy naukowców Research and Development Corporation z Santa Monica. Por. Kaufmann A., Fustier M., Drevet A., Inwentyka. Metody poszukiwania twórczych rozwiązań, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 1975, s. 175. końcowa analiza odpowiedzi przygotowanie i rozesłanie ankiety wybór grupy ekspertów zdefiniowanie problemu Brak zgodności ekspertów powrót do poprzedniego etapu Zgodność ekspertów – prezentacja wyników
obrazowy sposób znalezienie obszarów, w których wprowadzenie zmian spowoduje największe zmiany wyników ekonomicznych. Analiza Pareto nadaje się do uporządkowania i przeanalizowania wcześniej zebranych danych. Stosowana jest w przypadku gdy głównym celem podjętych działań jest przeciwdziałanie:
zjawiskom negatywnym o największej częstotliwości występowania;
zjawiskom przysparzającym największych kosztów248
.
Metody oparte na koncepcji prawdopodobieństwa subiektywnego mają długą historię. Definicję prawdopodobieństwa subiektywnego sformułował T. Bayes249
określając je jako miarę braku wiedzy przy podejmowaniu decyzji. Innymi słowy, prawdopodobieństwo subiektywne jest w rzeczywistości miarą „braku wiedzy” o warunkach, które wpływają na dane zdarzenie, i dlatego jedynie reprezentuje nasze przekonania o prawdopodobieństwie zajścia określonego zdarzenia250. W tej koncepcji występuje tzw. zasada racji niedostatecznej, co oznacza, że jeśli mamy dwa zdarzenia, w przypadku których nie ma podstaw do stwierdzenia, że któreś jest bardziej prawdopodobne, to przypisujemy im jednakowe prawdopodobieństwo wystąpienia. Podejście prawdopodobieństwa subiektywnego stosuje się najczęściej w modelowaniu problemów decyzyjnych w warunkach niepewności. Prawdopodobieństwo subiektywne jest odzwierciedleniem stopnia racjonalnie uzasadnionej „wiary” dotyczącej wystąpienia przyszłego zdarzenia. Według podejścia psychologicznego odzwierciedla psychologiczną niepewność, wywołaną nastawieniem jednostki stwierdzającej obecność ryzyka. Innymi słowy jest indywidualną oceną szansy wystąpienia straty względnie niezależną od obiektywnego prawdopodobieństwa. Ryzyko subiektywne może być badane, a jego wielkośćoceniana jest przy pomocy różnorodnych testów. Psychologowie wykazali ponadto, że prawdopodobieństwo subiektywne i obiektywne często mają różne wartości dla badanego zdarzenia, a mianowicie dochodzi do niedoszacowania lub przeszacowania wartości subiektywnych251. Zazwyczaj dla dużych prawdopodobieństw wartość prawdopodobieństwa subiektywnego jest mniejsza od wartości prawdopodobieństwa obiektywnego, a w przypadku małych prawdopodobieństw zachodzi zależność odwrotna.
Efektywne zastosowanie jakościowych metod pomiaru ryzyka operacyjnego wymaga właściwego doboru osób wchodzących w skład zespołu ekspertów. Jego członkowie muszą posiadać szeroką i ugruntowaną wiedzą w zakresie przyjętej metody szacowania ryzyka jak i specyfiki działalności prowadzonej przez firmę. Wykorzystanie metod pomiaru ryzyka opartych o miary jakościowe odnosi się głównie do tych obszarów ryzyka, w których dominują sytuacje typowe i powtarzalne. W sytuacjach niepowtarzalnych, gdzie doświadczenie i intuicja nie dają podstaw do wiarygodnego wskazania poziomu prawdopodobieństwa i dotkliwości strat, bardziej wskazane jest wykorzystanie modelowania matematycznego. Praktyczne wykorzystanie metod opartych o prawdopodobieństwo subiektywne niesie za sobą konieczność uwzględnienia wyników badań przeprowadzonych przez psychologów w zakresie niedoszacowywania i przeszacowywania wartości subiektywnych w stosunku do obiektywnego prawdopodobieństwa zaistnienia określonych zdarzeń. Subsydiarny charakter metod jakościowych powoduje, że dla precyzyjnego oszacowania poziomu ryzyka operacyjnego niezbędne jest wykorzystanie także metodologii ilościowej. Z uwagi na to ciągle trwają poszukiwania wiarygodnych metod umożliwiających wymierny pomiar ryzyka operacyjnego. W dalszej części zostaną omówione tego typu metody najczęściej wykorzystywane w praktyce gospodarczej.
248
Łańcucki J., Podstawy kompleksowego zarządzania jakością TQM , Poznań 2003, s. 177
249 Stigler S., Thomas Bayes' Bayesian Inference, Journal of the Royal Statistical Society, Series A 1982, s.250
250 Orzeł J., Rola metod heurystycznych…op.cit., s. 8
251
Press J., Subjective and Objective Bayesian Statistics: Principles, Models, and Applications, Wiley Series in Probability and Statistics, Hoboken, John Wiley & Sons, Inc, New Jersey 2003, s.75