Problemem podjętym w pracy jest brak modelu przedsiębiorstwa współczesnego, czyli przedsiębiorstwa usługowego. Źródłem omawianego problemu jest ewolucja współczesnej gospodarki w kierunku usług, przejawiająca się dynamicznie postępującym procesem serwicyzacji życia gospodarczego i społecznego. Współcześnie wyraźnie widoczna jest dominacja sektora usługowego w gospodarkach krajów rozwiniętych. W tych krajach udział sektor usług w PKB znacznie przekracza 70%. Dodatkowo sektor usług absorbuje ponad 2/3 podaży na rynku pracy. Jednocześnie gospodarki krajów o niższym poziomie rozwoju podążają ścieżką krajów rozwiniętych.
W krajach rozwiniętych rośnie liczba przedsiębiorstw usługowych. Wynika to z tego, że rozwój ekonomiczny poszczególnych krajów przebiega według ściśle określonych prawidłowości. W rozwoju ekonomicznym krajów można wyodrębnić trzy fazy. Pierwsza dotyczy okresu przedprzemysłowego. W okresie tym działalność gospodarcza koncentrowała się na przemysłach podstawowych, czyli na rolnictwie, górnictwie, łowiectwie i leśnictwie. Druga odnosi się do okresu przemysłowego. W miarę nieustannego rozwoju gospodarki stała się ona gospodarką przemysłową w głównej mierze zdominowaną przez przemysł przetwórczy, czyli produkcję i budownictwo. Ostatnia faza dotyczy okresu poprzemysłowego. W miarę wzrostu koniunktury działalność gospodarcza zaczęła przenosić się do poprzemysłowego sektora usług, tzn. do administracji, szkolnictwa, sprzedaży detalicznej, zaopatrzenia itd.
Zmiany, które dokonują się we współczesnej gospodarce przyczyniają się do zwiększenia roli przedsiębiorstw usługowych. Jednocześnie w literaturze przedmiotu nie została dotychczas opracowana całościowa teoria przedsiębiorstwa usługowego, a w teorii ekonomii nie ma modelu przedsiębiorstwa usługowego.
Powyższy problem, czyli brak modelu przedsiębiorstwa usługowego, jest poważny z punktu widzenia sprawnego funkcjonowania firm świadczących usługi. Dodatkowo, ze względu na stosunkowo dużą liczbą przedsiębiorstw usługowych funkcjonujących w gospodarce, problem braku modelu przedsiębiorstwa współczesnego rzutuje na sprawność całej gospodarki. Z uwagi na powyższe, celem rozprawy jest sformułowanie modelu przedsiębiorstwa współczesnego, czyli modelu przedsiębiorstwa świadczącego usługi na rynku.
Przez model należy rozumieć „abstrakcyjne odwzorowanie rzeczywistości (…), (które) może dotyczyć struktury, funkcjonowania lub innych cech oryginału i jest uproszczonym obrazem oryginału”463
i umożliwia poznanie praw rządzących tym obiektem. Model ekonomiczny jest natomiast uproszczeniem rzeczywistości ekonomicznej, dzięki
463 Z. Pawlak, A. Smoleń, Organizacja firmy. Projektowanie, budowa, usprawnienie, Poltext, Warszawa 2008, s. 33.
któremu można wyodrębnić podstawowe elementy tej rzeczywistości i myśleć o nich w sposób uporządkowany. Model ekonomiczny opracowuje się celem stworzenia syntetycznego obrazu określonych zjawisk gospodarczych.
Pojęcie modeli ekonomicznych dobrze wyjaśnia D. Begg, który wskazuje, że są to uproszczenia rzeczywistości, które mają na celu uwypuklenie głównych cech opisywanego problemu, a tym samym uzyskanie zdolności do tłumaczenia złożonych zjawisk rzeczywistych464. Przedstawiona definicja jasno wskazuje, że model ekonomiczny służy do poznania rzeczywistości ekonomicznej, czyli jej opisu, wyjaśnienia bądź symulacji. Model ten nie przedstawia całej rzeczywistości i nie posiada wszystkich jej cech, ponieważ byłby wtedy zbyt skomplikowany (patrz: rysunek 4.1.1). K. Krupa podkreśla, że model powinien odzwierciedlać tylko te cechy rzeczywistości, które są istotne ze względu na badany aspekt jej funkcjonowania465. Dodatkowo przedstawienie całej rzeczywistości ekonomicznej nie jest celem modelu. Podobnie uważa M. Nasiłowski, według którego podstawą teoretyzowania w każdej dziedzinie naukowej jest umiejętność stosowania odpowiednich założeń upraszczających rzeczywistość466
.
Rysunek 4.1.1 Model jako odwzorowanie rzeczywistości (organizacji istniejącej)
Źródło: Z. Pawlak, A. Smoleń, Organizacja firmy…, op.cit., s. 33.
Model ekonomiczny może przyjmować różne formy. Najprostsze spotykane modele ekonomiczne mają postać opisową np. model wyjaśniający kształtowanie się wielkości podaży od ceny oferowanego towaru na rynku. Rzeczywistość ekonomiczną równie dobrze mogą przedstawiać modele w postaci wykresów. Wykresy graficzne, który odzwierciedlają rzeczywistość gospodarczą, są zrozumiałe dla odbiorców i z tego powodu bardzo chętnie stosowane w naukach ekonomicznych. Inną formą modelu ekonomicznego jest model
464 D. Begg, S. Fisher, R. Dornbush, Mikroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007, s. 60–62.
465 K. Krupa, Modelowanie, symulacja i prognozowania. Systemy ciągłe, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 2008, s. 12.
466 M. Nasiłowski, System rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii, Wydawnictwo Key Text, Warszawa 2005, s. 21.
Organizacja rzeczywista
Model organizacji rzeczywistej
matematyczny, który opisuje dane zjawisko gospodarcze za pomocą zmiennych reprezentujących pewne jego własności467
. W tym przypadku mamy do czynienia ze sformalizowanym opisem zależności ekonomicznych. Wybór formy modelu zależy od specyfiki danego zjawiska gospodarczego.
Specyfika przedsiębiorstw usługowych bierze się ze szczególnych cech produktów wytwarzanych przez te przedsiębiorstwa, czyli usług. W literaturze wymieniane są najczęściej następujące cechy charakteryzujące usługi: niematerialność (brak możliwości reklamowania usług), ulotność, brak możliwości magazynowania, jednoczesność produkcji i konsumpcji468
. Powyższe cechy usług wpływają na różnice w działalności przedsiębiorstw produkujących dobra materialne, a przedsiębiorstw świadczących usługi. Część działań wszystkich przedsiębiorstw, niezależnie od sektora i branży, w których działają, jest zbieżna. Na podstawie studiów literaturowych (rozdział 1.4) oraz w wyniku obserwacji rzeczywistości gospodarczej autorka opracowała model przedsiębiorstwa usługowego (patrz: rysunek 4.1.2). Na rysunku zostały wyodrębnione trzy zasadnicze części. W pierwszej – centralnej części rysunku zostało przedstawione przedsiębiorstwo usługowe. W przedsiębiorstwie usługowym zostały wyodrębnione: zasoby; cztery obszary działania przedsiębiorstwa, do których zaliczono: produkcję, marketing, logistykę i zarządzanie; oraz produkty finale – usługi. Na działalność przedsiębiorstwa usługowego w dużej mierze wpływa otoczenie, w którym ono funkcjonuje. W modelu zostało ono podzielone na dwie części: mikrootoczenie i makrootoczenie.
467 Determinanty i modele wartości przedsiębiorstw, W. Skoczylas (red.), Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007, s. 115.
468 E. Gołembska, K. Tyc-Szmil, J. Brauer, Logistyka w usługach, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 9.
Makrootoczenie Mikrootoczenie Przedsiębiorstwo usługowe ZASOBY USŁUGI PRODUKCJA - rodzaj kontaktu usługowego - podejście personelu do usługobiorcy
- stopień udziału klienta w procesie usługowym - styl radzenia w sytuacji wahania popytu - kompetencje personelu - czynniki produkcji
MARKETING
- dowody świadczenia usług - relacje z klientem -szerokość asortymentu - system ustalania ceny - instrumenty promocji LOGISTYKA - sposób zaopatrywania w materiały niezbędne do funkcjonowania przedsiębiorstwa - dystrybucja usług - formy zamawiania usług - system gwarancji ZARZĄDZANIE - cele przedsiębiorstwa - struktura organizacyjna ze względu na stopień centralizacji władzy - styl kierowania pracownikami
- styl motywacji personelu - system kontroli