Charakterystyka metody rozmieszczenia towaru w magazynie

Magazyn jako ogniwo w łańcuchu dostaw pełni niejednokrotnie funkcję punktu węzłowego, ale także może być wąskim gardłem w łańcuchu dostaw. W przedsiębiorstwach magazyn również stanowi miejsce płynnego przepływu materiału wraz z informacją lub może generować koszty. Dlatego tak istotna jest wydajność magazynu. Na wydajność magazynu wpływają następujące czynniki: sposób składowania, metody przemieszczenia produktów, sposób kompletacji produktów, drogi kompletacji.

Proces magazynowy jest zespołem działań operacyjnych (rys. 5.1) związanym między innymi ze składowaniem w odpowiednio przystosowanych miejscach i przy spełnieniu określonych warunków organizatorskich i technologicznych [Krzyżaniak i in., 2013, s. 73].

Na rysunku 5.1 kolorem zaznaczono punkt, w którym należy podjąć decyzję związaną z przydzieleniem lokalizacji dla przyjmowanych towarów. Wybór właściwej lokalizacji jest uwarunkowany powiązaniem procesu składowania z poprzedzającym go procesem przyjęcia i następującym po nim procesie wydania. W związku z tym nie można traktować powyższych procesów rozdzielnie, lecz należy spojrzeć na nie przez pryzmat systemu magazynowania, którego są nieodłączną częścią.

- 68-

Rys. 5.1. Proces magazynowania z wykorzystaniem notacji BPMN Źródło: Opracowanie własne

- 69-

Autorka zgodnie z logiką w wyniku podziału funkcjonalnego podzieliła system magazynowania na podsystemy: przyjęcia, składowania, wydań. Podsystem składowania jest wycinkiem systemu rzeczywistego, co pokazuje rysunek 5.1 i dlatego będzie on rozpatrywany jako system⁶. Składa się z wejścia x(t), wyjścia y(t), oraz transformacji T, która przekształca parametry wejściowe w parametry wyjściowe, tak jak jest to przedstawione na rysunku 5.2. Strumień towarów sztukowych, który jest wejściem dla systemu składowania charakteryzuje się różnymi składowymi (ilość, waga, wartość). Natomiast strumień wyjściowy stanowi skompletowane jednostki ładunkowe paletowe zgodnie z zamówieniem odbiorcy. Proces składowania charakteryzuje się parametrami jak na rysunku 5.2. Parametry te zależą od wielu czynników, spośród których są również stosowane metody składowania.

Ponadto parametry wyjściowe mają wpływ na parametry wejściowe, ponieważ zapotrzebowanie, które w czasie przyjmowania towaru nie jest znane, ma wpływ na rozmieszczenie asortymentu w magazynie i w ten sposób powoduje sprzężenie zwrotne.

Rys. 5.2. Układ transformacji systemu składowania Źródło: Opracowano na podstawie [Jacyna, 2009, s. 18]

System składowania jest powiązany z systemem przyjęcia i z systemem wydań. Należy pamiętać o nieodłącznym atrybucie systemu, jakim jest czas [Jacyna, 2009, s. 18].

Składowany towar podlega bowiem zmianom w czasie, zachowując przy tym swoje podstawowe właściwości. Jednakże istnieją również grupy towarowe, które nawet podczas ich składowania tracą na jakości, towary te tracą właściwości fizyko chemiczne (np. części gumowe do samochodów, nabiał). Stąd atrybut czasu jest tak istotny. W systemie

6 Na potrzeby niniejszej pracy przyjęto definicję systemu zaproponowaną przez Cempla, traktującą jako byt będący zorganizowanym zbiorem elementów z określonymi własnościami i relacjami, stanowiący jedną celowościową całość [si1].

- 70-

składowania transformacji podlega specyfikacja ładunkowa, według której towary są kompletowane w jednostki transportowe. Podejmowanie decyzji w procesie składowania obejmuje parametryzację lokalizacji danego towaru.

Ponadto w każdym systemie, w tym również w systemie składowania strumień towarowy jest poprzedzany strumieniami informacji, co wywołuje nowe strumienie informacji. Informacje dotyczące wagi, wielkości, ilości danego towaru będą generowały kolejne informacje związane z lokalizacją towaru.

System składowania charakteryzuje się stałymi elementami. Pierwszym elementem jest wydzielony obszar do składowania. Następnie można wyróżnić miejsca składowania, a dokładnie regały. Bardzo istotnym elementem są również drogi transportowe, po których odbywa się transport z punktu wejścia towaru do danego regału, z danego regału do punktu wyjścia.

Rys. 5.3. Przykładowy schemat magazynu wraz z rozmieszczanym towarem Źródło: Opracowanie własne

W związku z powyższym w systemie składowania znajduje się zbiór zasobów, które uczestniczą w operacji rozmieszczenia towaru. Decydent umieszczając towar w systemie składowania, musi podjąć kilka związanych z tym procesem decyzji. Pierwszą decyzją jest sprawdzenie, które lokalizacje są puste, co na rysunku 5.3 zaznaczono kolorem białym.

Następnie decydent powinien ustalić, w którym obszarze magazynu należy dany towar składować, a dokładnie, który wybrać rząd regałów. Towar bowiem może zostać składowany w obszarze najbardziej odległym od strefy kompletacji/wydań lub w rzędzie regałów zlokalizowanych najbliżej strefy kompletacji/wydań.

- 71-

W momencie podejmowania decyzji zmienną nieokreśloną jest popyt na dany towar.

Oznacza to, że nie jest znana informacja, który obszar należy wybrać: czy bliżej punktu wydania czy obszar dalszy od punktu wydania będzie obszarem optymalnym.

Ponadto po wybraniu danego obszaru decydent musi również zastanowić się nad kolejnymi kwestiami związanymi z dokładną lokalizacją, a mianowicie:

1. na którym poziomie w danym rzędzie regału, 2. w której kolumnie regałowej,

3. w którym gnieździe regałowym należy umieścić towar.

Rys. 5.4. Schemat przykładowej strefy składowanie Źródło: Opracowanie własne

Odpowiedź na powyższe kwestie pozwoli decydentowi umieścić towar w konkretnej przestrzeni, co pokazuje rysunek 5.4. Im bardziej różnorodny asortyment, tym zabiegi związane z rozmieszczeniem są bardziej złożone. Ponadto fakt wybrania nie tylko odpowiedniego miejsca w poziomie systemu składowania, lecz również pionowej lokalizacji stanowi dla decydenta duże wyzwanie. Składowany towar może mieć różną wagę i gabaryty.

Cechy te decydują o wysokości kosztów magazynowania, które obejmują koszty manipulacji związanych z przemieszczaniem produktów „do” i „od” towaru oraz koszty składowania (czynsz, oświetlenie, ogrzewanie)⁷.

Ważnym elementem w kosztach magazynowania są również koszty transportu asortymentu. Im większa odległość od wybranej lokalizacji do strefy kompletacji/ wydań, tym większy koszt transportu danego towaru.

7 Koszty magazynowania z ekonomicznego punktu widzenia odgrywają ważną rolę, gdyż składowanie zwiększa użyteczność towarów oraz zwiększa stałą dostępność dla klienta. Koszty te stanowią blisko 12% kosztów dystrybucji i według J. Twaroga w przekroju rodzajowym obejmują zużycie materiałów, paliw, energii służące realizacji funkcji magazynowania. Koszty manipulacyjne obejmują koszty transportu do miejsc lokalizacji oraz koszty transportu do punktu wyjścia [Twaróg, 2005a, s. 68-69].

- 72- 5.2. Kryteria rozmieszczenia towaru

Istnieje wiele zewnętrznych, a także wewnętrznych czynników mających wpływ na rozmieszczenie towaru w magazynie. Czynniki te mogą być kryteriami podczas rozmieszczenia towaru w magazynie. Zestawienie ich w grupy pokazano na rysunku 5.5.

Rys. 5.5. Czynniki oddziałujące na rozmieszczenie towaru w magazynie Opracowano na podstawie [Lorenc, 2013, s. 100]

Czynniki wpływające na rozmieszczenie towaru w magazynie autorka podzieliła na następujące grupy:

1. struktura magazynu, 2. asortyment/produkt, 3. mechanizacja, 4. pozostałe.

Grupę czynników wchodzących w skład struktury magazynu stanowią wszystkie czynniki związane z konfiguracją systemu danego magazynu: regały, poziomy w danym regale, liczba miejsc na danym poziomie oraz odległość od miejsca składowania do strefy

- 73-

kompletacji czy wydań. Kolejną grupą są czynniki związane bezpośrednio z produktem, czyli gabaryty, waga, sposób obsługi, opakowanie, termin przydatności, cena zakupu, cena sprzedaży, powiązanie danego produktu z innymi produktami. Grupa, która jest powiązana ze strukturą magazynu oraz z produktem to czynniki dotyczące wyposażenia: rodzaj oraz liczba urządzeń magazynowych, liczba pracowników i wymagane warunki, jak wilgotność i temperatura. Pozostałe to czynniki skojarzone z przepływem towaru: rotacja, ilość wydawanego towaru, wartość wydawanego towaru.

Wszystkie wymienione wyżej kryteria mają wpływ na rozmieszczenie danego towaru.

Klasyczne metody, jak zostało to napisane wcześniej, opierają się na jednym lub dwóch wybranych kryteriach w celu określenia danej lokalizacji przypisania miejsca składowania (metoda stałych miejsc składowania) bądź dzielą strefę składowania na mniejsze obszary (np.

metoda ABC).

Celem metody jest podanie na wyjściu miejsca lokalizacji danego towaru, które będzie odpowiadało dynamicznym zmianom, jakie dotyczą tego towaru. Nadrzędnym celem tego rozwiązania jest minimalizacja kosztu transportu.

Dodatkowymi czynnikami, które są przyjęte jako kryteria analizy w celu zaklasyfikowania towaru do wybranego obszaru, jest rotacja. Rotacja związana jest z wahaniami sprzedaży produktu. Wahania sprzedaży mogą być spowodowane:

1. sezonowością produktu (np. czekolada w postaci zajączków: produkcja w zimie, a sprzedaż w okresie wielkanocnym),

2. z przeprowadzonymi kampaniami reklamowymi, ze zmianami trendów, mody.

Ponadto zmienna ta generuje potrzebną każdej jednostce magazynowej przestrzeń i energochłonność. Wybierając to kryterium, można sprawdzić, które jednostki magazynowe stanowią największą część ładunków, które są transportowane w obrębie magazynu. Jest to związane z odebraniem towaru, odłożeniem go do składowania i z pobraniem w celu wydania. Wszystkie te czynności generują koszty napędu urządzenia⁸, co w efekcie również ma wpływ na koszt transportu. Procesy związane z rozmieszczeniem asortymentu mogą powodować wydłużenie czasu oczekiwania klienta na dany towar, co w późniejszej relacji może wpływać na poziom obsługi klienta. Ponadto czynności manipulacyjne i transport towaru od miejsca przyjęcia do miejsca składowania oraz od miejsca składowania do miejsca wydań generują koszty, które mają wpływ na koszty całego przedsiębiorstwa.

8 Koszt ten należy rozumieć jako koszt energii lub paliwa zużywanego.

- 74- 5.3. Mapa magazynu

Istotnym elementem w przedmiocie badań jest mapa magazynu. Dlatego postawiono pytania: w jakim miejscu w magazynie powinien się znaleźć dany towar, co to znaczy najbliżej strefy kompletacji/ wydania, jak podzielić strefę składowania.

Strefa składowania jest największą powierzchniowo strefą w stosunku do innych stref w magazynie. W związku z tym autorka wykorzystała metodę Pareto. Zgodnie z nią w zbiorowości niejednorodnej 20% elementów reprezentuje 80% skumulowanej wartości cechy. W przypadku procesu, jakim jest składowanie towarów, nie wszystkie towary są wydawane z jednakową częstotliwością. W celu skrócenia czasu pobierania towar autorka zastosuje to prawo do określenia optymalnych stref. Dzięki temu na mapie magazynu wyznaczy następujące obszary:

1. obszar A, 2. strefa B, 3. strefa C.

Podział strefy składowania został zilustrowany na rysunku 5.6.

Rys. 5.6. Podział na obszary A, B, C Źródło: Opracowanie własne

Obszar A to obszar, do którego przydzielone są towary o bardzo dużej rotacji. Obszar ten dotyczy zbiorowości 20% wyselekcjonowanych towarów o wysokiej rotacji. Im towar składowany dalej od punktu wydań (na rysunku punkt zaznaczony jako P/W, czyli punkt przyjęć i wydań), tym jest dłuższa droga transportu i większe koszty. W związku z powyższym towary, które są przydzielone do obszaru A, będą składowane najbliżej punktu

- 75-

wydań. Kolejne 30% towarów, to towary należące do obszaru B. Obszar ten znajduje się za obszarem A położonym najbliżej punktu wydań. Towary, które są przydzielone do tego podzbioru, w systemie składowania charakteryzują się mniejszą rotacją. Zasoby nie są tak często angażowane w pobieranie tych towarów i dlatego są one rozmieszczone dalej. Najdalej od punktu wydań znajduje się obszar C. W nim znajdują się towary charakteryzujące się najmniejszą rotacją. Zasoby są najmniej angażowane w tej grupie, w związku z czym są one składowane najdalej.

Istotny dla magazynu jest czas. Jeżeli na obsługę czeka wielu odbiorców, to każdy przebyty metr ma znaczenie. Wydzielenie obszarów w magazynie pozwala na skrócenie czasu obsługi.

Ponadto podział strefy składowania jako zbioru na mniejsze podzbiory pozwoli ograniczyć obszar poszukiwań rozwiązań. Należy bowiem pamiętać, że szukane jest miejsce w ujęciu horyzontalnym, ale również wertykalnym.

Podział magazynu autorka przyjęła przy założeniu, że wszystkie towary są składowane w tych samych warunkach w celu zachowania ich właściwości fizykochemicznych, co oznacza, że nie ma specjalnych wymagań (np. podwyższona temperatura w przypadku do napojów, a obniżona temperatura przy mrożonkach) co do poszczególnych grup towarowych.

W przeciwnym razie wymagania te mają charakter nadrzędny do przedstawionej mapy magazynu. Po spełnieniu tych wymagań dla poszczególnych grup towarowych można zastosować przedstawioną wcześniej mapę magazynu.