Charakterystyka osób niepełnosprawnych

Za osoby niepełnosprawne uważa się osoby niezdolne do samodzielnej eg-zystencji, wymagające stałej lub długotrwałej opieki i pomocy w pełnieniu ról społecznych5. Pod pojęciem niepełnosprawności rozumieć należy „trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy”6. Pojęcie niepełnosprawności wiąże się z „naruszeniem sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokojenie bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede

wszyst-4 Regionalny plan działań na rzecz zatrudnienia na 2012 rok, Wojewódzki Urząd Pracy w Szczecinie, Szczecin 2012.

5 M. Matlegiewicz, Problematyka zatrudnienia osób niepełnosprawnych na przykładzie

woje-wództwa zachodniopomorskiego, „Europa Regionum”, t. XIII, rok 2010, Wyd. Nauk. Uniwersytetu

Szczecińskiego, Szczecin 2011.

6 Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, t.j. Dz.U. z 2011 r., nr 127, poz. 721 ze zm.

kim samoobsługę, poruszanie się, komunikację”7. Zgodnie z ustawą o rehabili-tacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997 r., osobę niepełnosprawną wlicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych, począwszy od dnia przedstawienia pracodawcy orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność. Ustawa wskazuje też na trzy stopnie nie-pełnosprawności: znaczny, umiarkowany, lekki.

Według artykułu 4.1 ustawy osoba ze znacznym stopniem niepełnosprawno-ści to osoba z naruszoną sprawnoniepełnosprawno-ścią organizmu, niezdolna do pracy lub zdol-na do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej. Wymaga ozdol-na długotrwałej pomocy innych osób, ponieważ nie jest zdolna do samodzielnej egzystencji. Osoba z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności również posiada naru-szoną sprawność organizmu, skutkującą niezdolnością do pracy lub zdolnością jedynie w warunkach pracy chronionej. Osoby o umiarkowanym stopniu nie-pełnosprawności wymagają czasowej lub jedynie częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych. Do lekkiego stopnia niepełnosprawności zaliczają się osoby z naruszoną sprawnością, powodującą w sposób istotny ob-niżenie zdolności do wykonywania pracy w porównaniu do osób sprawnych. Do grupy tej zalicza się również osoby, których niepełnosprawność daje się kom-pensować za pomocą wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomoc-nicze lub techniczne. Ustawa obejmuje także osoby niezdolne do samodzielnej egzystencji, które bez pomocy innych osób nie są w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się samoobsługę, poruszanie się i komunikację.

W 2011 r. Główny Urząd Statystyczny wydał raport pt. Stan ludności Polski

w 2009 roku, przygotowany na podstawie Europejskiego Ankietowego Badania

Zdrowia (EHIS), przeprowadzonego w Polsce, zgodnie z zaleceniami Eurostatu, w 2009 r. Jest to bowiem badanie przekrojowe, które umożliwia analizę sytuacji zdrowotnej ludności i jej uwarunkowań, biorąc również pod uwagę czynniki ta-kie, jak uwarunkowania demograficzne i społeczne, sytuację zawodową i miej-sce zamieszkania8. W tabeli 1 przedstawiono dane z 2009 r. dotyczące liczby osób niepełnosprawnych z wyszczególnionymi poszczególnymi stopniami pełnosprawności. W roku, w którym przeprowadzono badanie, orzeczenie o nie-pełnosprawności posiadało ok. 4,2 mln mieszkańców Polski. Największą grupę stanowiły osoby, u których stwierdzono umiarkowany stopień niepełnosprawno-ści – jest to ok. 1 497 800 osób, natomiast częniepełnosprawno-ściej niż co trzeci badany posiadał znaczny stopień niepełnosprawności. Niepełnosprawne dzieci do lat 16 stanowiły grupę 184 000 osób.

7 Ibidem.

8 Raport pt. ,,Stan Ludności Polski w 2009 roku”, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2011, s. 3.

Tabela 1. Liczba osób niepełnosprawnych ogółem wraz z podziałem na stopnie niepełnosprawności (niepełnosprawność prawna) (w tys.)

Stopień niepełnosprawności 2009

Znaczny 1265,9

Umiarkowany 1497,8

Lekki 1207,3

Bez orzeczenia (dzieci do lat 16) 184,4

Ogółem 4155,3

Źródło: opracowanie własne na podstawie raportu Głównego Urzędu Statystycznego pt. Stan ludności

Polski w 2009 roku.

Największą szansę na uzyskanie pracy mają osoby z lekkim stopniem nie-pełnosprawności. Istnieje jednak możliwość zatrudnienia również osób o znacz-nym i umiarkowaznacz-nym stopniu niepełnosprawności, jeżeli pracodawca zapewni warunki pracy chronionej. Ustawa określa również, w jaki sposób zatrudnić oso-by o umiarkowanym i znacznym stopniu niepełnosprawności z pominięciem za-pewnienia pracy chronionej. Jest to możliwe wtedy, gdy pracodawca przystosuje stanowisko pracy dla potrzeb osób niepełnosprawnych lub zatrudni je w formie telepracy i uzyska akceptację Państwowej Inspekcji Pracy, która sprawuje kontro-lę w tym zakresie.

Powołując się na dane Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, problem nie-pełnosprawności w Polsce dotyka ok. 5 mln osób (2014 r.). Głównym źródłem utrzymania 84% osób należących do tej grupy są świadczenia społeczne – renty, zasiłki i emerytury. Jedynie dla 9% tej populacji główne źródło utrzymania sta-nowi praca, kolejne 7% pozostaje na utrzymaniu rodziny i bliskich (rysunek 1).

Rysunek 1. Niepełnosprawni – źródła utrzymania w Polsce, 2014 r.

Z raportu o osobach niepełnosprawnych w Polsce przygotowanego przez Biuro Prasowe Kongresu Kobiet wynika, że co siódma osoba mieszkająca w Polsce jest osobą niepełnosprawną (2011 r.), co stanowi ok. 15% społeczeństwa (rysunek 2).

Osoby sprawne fizycznie i intelektualnie 85% Osoby niepełnosprawne 15%

Rysunek 2. Niepełnosprawność w społeczeństwie polskim – proporcje

Źródło: opracowanie własne.

Zaprezentowane wielkości ukazują skalę problemu niepełnosprawności w kraju. W życiu codziennym często nie zdajemy sobie sprawy z niepełnospraw-ności napotykanych osób – nierzadko niepełnosprawność nie dotyczy jedynie widocznych dysfunkcji. Według danych zamieszczonych na stronie internetowej Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych najczęściej występują-cą przyczyną niepełnosprawności w Polsce są choroby układu krążenia, narządów ruchu oraz schorzenia neurologiczne. Mniej jest natomiast osób niepełnospraw-nych z uszkodzonym narządem wzroku i słuchu, chorobą psychiczną lub upośle-dzeniem umysłowym9.

Należy mieć na uwadze, że dla osoby niepełnosprawnej praca jest niezwykle cenną wartością. Daje ona szerokie spektrum możliwości w życiu społecznym, jest więc dla większości niepełnosprawnych kwestią priorytetową, warunkującą znalezienia własnego miejsca w społeczeństwie, poczucie przynależności do gru-py oraz poczucie bezpieczeństwa. Jednak poziom bezrobocia w tej grupie spo-łecznej utrzymuje się wciąż na wysokim poziomie, co powoduje groźbę margina-lizacji i wykluczenia społecznego.

3. Problematyka zatrudnienia osób niepełnosprawnych