Instytucje mikrofinansowe i ich rodzaje

Analizując działalność instytucji mikrofinansowych, należy na wstępie pod-kreślić, że nie wyróżniono dotychczas uniwersalnej definicji instytucji mikrofi-nansowej. Instytucje te definiowali w swoich pracach m.in. Przemysław Plusko-ta14, Stanisław Flajterski15 i Paweł Galiński16. Jedną z najbardziej uniwersalnych definicji przedstawili ekonomiści z Banku Światowego, określając instytucje mi-krofinansowe jako instytucje oferujące usługi finansowe osobom o niskich do-chodach, włączając do tej grupy również osoby pracujące na własny rachunek17. Podmioty zajmujące się działalnością mikrofinansową nie funkcjonują również w ramach jednego, uniwersalnego modelu organizacyjno-prawnego. Podziałów instytucji mikrofinansowych na typy i kategorie dokonali Grzegorz Galusek18, Syl-vie Bossoutrot19 oraz Jasmine Mohanty i Debadutta Panda20. Klasyfikację instytu-cji mikrofinansowych w krajach europejskich opracowali natomiast Sarah Foster, Seth Greene i Justyna Pytkowska21. Ich podział został przedstawiony w tabeli 1.

14 P. Pluskota, Fundusze poręczeń kredytowych w Polsce, w: Instytucje rynku finansowego

w Polsce, red. A. Szelągowska, CeDeWu, Warszawa 2007, s. 467.

15 S. Flajterski, P. Pluskota, I. Szymczak, Instytucje i usługi doręczeniowe na rynku

finanso-wym, Difin, Warszawa 2005, s. 37.

16 P. Galiński, Działalność instytucji mikrofinansowych w Polsce, w: Rozwój regionalny w

wa-runkach globalizacji, red. K. Gomółka, PWSZ w Elblągu, Warszawa 2005.

17 J. Ladgerwood, Microfinance Handbook, The World Bank, Washington 1999, s. 1.

18 G. Galusek, Commercial Microfinance: Too Much, or Not Enough?, „Development&Tran-sition” 2007, t. 7, s. 5.

19 S.K. Bossoutrot, Microfinance in Russia, „World Bank Working Paper” 2005, nr 67, s. 13.

20 J. Mohanty, D. Panda, Innovation spurs Growth, „ERS Rewiev” 2007, t. 9, s. 10.

21 S. Forster, S. Greene, J. Pytkowska, The State of Microfinance in Central and Eastern Europe and

Tabela 1. Klasyfikacja instytucji mikrofinansowych w krajach europejskich Typ instytucji Charakterystyka

Unie kredytowe Instytucje będące odpowiednikiem polskich kas oszczędnościowo-kredyto-wych. Podmioty te działają na zasadach spółdzielczych. Zgodnie ze swoją mi-sją i przyjętymi zasadami oferują podstawowe produkty finansowe w zakresie pożyczek i gromadzenia środków finansowych. Usługi te są przeznaczone wyłącznie dla członków unii kredytowych.

Instytucje

pozarządowe ^{Instytucje funkcjonujące głównie jako fundacje, stowarzyszenia oraz inne} podmioty działające na zasadach non-profit. Banki

mikrofinansowe ^{Banki, których specyfika polega na oferowaniu szerokiego wachlarza usług} finansowych głównie dla mikro- i małych przedsiębiorstw. Banki mikrofinan-sowe powstały w celu obsługi podmiotów, które mają ograniczony dostęp do usług banków komercyjnych.

Wybrane banki

komercyjne ^{Banki, które wśród swoich produktów mają specjalną ofertę usług mikrofinan-}sowych dla sektora mikro- i małych przedsiębiorstw.

Źródło: S. Forster, S. Greene, J. Pytkowska, The State of Microfinance in Central and Eastern Europeand

the New Independent States, CGAP, the Consultative Group to Assist the Poor, Washington, 2003, s. 3. Jak wskazują informacje zawarte w tabeli 1, grupa instytucji mikrofinanso-wych została podzielona na cztery typy podmiotów. Najstarszymi z nich są unie kredytowe, będące odpowiednikiem polskich spółdzielczych kas oszczędnościo-wo-kredytowych (SKOK). Ich współczesna forma działalności ma swoje ko-rzenie w Niemczech, gdzie od roku 1852 funkcjonowały pierwsze tego rodzaju podmioty22. Drugą grupą są instytucje pozarządowe (Non-governmental

organi-sations – NGO), których działalność ma charakter non-profit. Ich

funkcjonowa-nie w dużej mierze bazuje na dotacjach pozyskiwanych od prywatnych podmio-tów oraz osób zaangażowanych w filantropię. Do trzeciej grupy zaliczono banki mikrofinansowe funkcjonujące w celu obsługi mikro- i małych przedsiębiorstw. Ostatnią grupę podmiotów stanowią wybrane banki komercyjne mające w swej ofercie produkty bądź usługi przeznaczone w szczególności dla mikro- i małych przedsiębiorstw. Należy jednak podkreślić, że w dalszej części artykułu analiza instytucji mikrofinansowych będzie opierała się wyłącznie na analizie unii kre-dytowych, NGO oraz banków mikrofinansowych. Powodem wyłączenia grupy wybranych banków komercyjnych jest brak stabilności ich klasyfikacji. Oferta banków komercyjnych ulega dynamicznym zmianom, a ich produkty finansowe skierowane do sektora mikro- i małych przedsiębiorstw mogą mieć charakter okresowy.

22 J. Moody, G. Fite, The Credit Union Movement – Origins and Development 1850 to 1980, Kendall/Hunt Publishing, Dubuque, Iowa 1984, s. 4.

3.1.1. Unie kredytowe –

spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe

Początek działalności SKOK wiąże się z ich aktywnością na terenach wiej-skich. Inicjatorem tego rodzaju działalności był Friedrich Raiffeisen, który w 1864 r. założył pierwszą SKOK na terenie Niemiec23. Wspomniana działalność spółdzielcza rozprzestrzeniła się zarówno w Europie, jak i na świecie. Pierwsze SKOK-i na terenie Polski zostały założone przez Franciszka Stefczyka pod koniec XIX w. Zgodnie z danymi według stanu na czerwiec 2015 r. w Polsce funkcjono-wało 1538 kas, w których udziały miały ponad 2 miliony członków24. Misją tych instytucji jest prowadzenie działalności finansowej przynoszącej korzyści dla jej członków. Misja ta jest realizowana poprzez udostępnianie usług obejmujących oszczędzanie oraz kredytowanie lokalnej społeczności, która ma utrudniony do-stęp do produktów bankowych. SKOK-i są własnością ich członków, będących odpowiedzialnymi za funkcjonowanie podmiotów, a jednocześnie będących też ich klientami. Najczęściej są to osoby, które łączy jedno miejsce zamieszkania lub miejsce zatrudnienia. Cechą charakterystyczną SKOK-ów jest działanie na-stawione na gromadzenie oszczędności swoich członków. Istnieją także możli-wości udostępniania zagregowanych środków podmiotom zewnętrznym w celu generowania dodatkowych zysków. Docelową grupą klientów SKOK-ów nie są osoby ubogie, jak ma to miejsce w przypadku NGO, lecz osoby zainteresowane składaniem stosunkowo niewielkich depozytów. Pożyczki udzielane przez kasy są skierowane głównie do mikroprzedsiębiorstw. Gamę produktów i usług ofe-rowanych przez SKOK-i determinuje stopień rozwoju tych instytucji w danym kraju. Najbardziej rozwinięte SKOK-i, poza dostępem do rachunków oszczędno-ściowych oraz mikropożyczek, oferują również usługi przekazów pieniężnych, prowadzenie rachunków bieżących, internetowy dostęp do rachunku lub też za-kup produktów ubezpieczeniowych25.

3.1.2. Pozarządowe instytucje mikrofinansowe

NGO funkcjonują niemal we wszystkich sferach życia, włączając w to prze-ciwdziałanie wykluczeniu finansowemu. Działalność NGO zaangażowanych we wspomniany proces ma na celu likwidację ubóstwa oraz obniżenie bezrobocia w wybranych regionach. Założenia te są realizowane poprzez udostępnianie ele-mentarnych usług i produktów finansowych osobom niemającym do nich dostę-pu. Rozwój NGO byłby jednak niemożliwy, gdyby nie dofinansowanie ich

dzia-23 Ibidem, s. 8.

24 www.skok.pl/o-skok/skok-w-liczbach [12.08.2015].

25 A. Szelągowska, J. Maciejczyk, Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, w:

łalności przez podmioty rynkowe oraz prywatnych sponsorów utożsamiających się z ideologią zwalczania wykluczenia finansowego. W początkowej fazie swojej działalności NGO zajmujące się działalnością mikrofinansową skupiały się na re-alizowaniu pojedynczych projektów z wykorzystaniem środków pozyskanych od sponsorów. Obecnie jednak tendencja ta uległa zmianom, a ich działalność jest nakierowana na realizację programów o charakterze ciągłym, które pozwalają za-pewniać długotrwały rozwój ich beneficjentom. Wspomniane zmiany wpływają na bardziej selektywne rozdysponowywanie pozyskiwanych środków oraz zwięk-szanie dbałości o ich zwrot. NGO prowadzą działalność o charakterze

non-pro-fit, jednak znaczna ich część dąży do osiągnięcia samodzielności i niezależności

finansowej26. Oznacza to zdolność do generowania przychodów pozwalających na pokrycie kosztów działania organizacji. Każdorazowo zyski organizacji są re-inwestowane w jej podstawową działalność. Z racji uwarunkowań prawnych nie mogą one jednak przyjmować depozytów. Tego rodzaju ograniczenia determinują dążenie NGO do przekształcenia w bardziej zaawansowane formy działalności, takie jak np. banki mikrofinansowe, które opisano poniżej.

3.1.3. Banki prowadzące działalność mikrofinansową

Banki mikrofinansowe są podmiotami działającymi w celu obsługi mikro- i małych przedsiębiorstw na lokalnych rynkach. W badaniach Międzynarodowe-go Funduszu WalutoweMiędzynarodowe-go Kenichi Ueda27 definiuje banki mikrofinansowe jako podmioty, które:

– selekcjonują projekty inwestycyjne poprzez uczestnictwo w wyborze i kla-syfikacji lokalnych przedsięwzięć,

– wpływają na zmniejszenie kosztów transakcyjnych poprzez zapewnienie płynności i prowizji na odpowiednim poziomie,

– odpowiadają za dywersyfikację ryzyka oraz dystrybucję informacji.

W odróżnieniu od NGO banki mikrofinansowe podlegają kontroli krajowych organów nadzorczych, a ich działalność nie ogranicza się wyłącznie do udzielania kredytów i pożyczek. Misją banków mikrofinansowych jest zarówno finansowanie podmiotów rynkowych działających w skali mikro, jak też generowanie zysków i wzrostu wartości dla swoich akcjonariuszy. Odnosząc się do struktury i formy prawnej opisywanych podmiotów, należy wskazać, iż działalność banków mikro-finansowych jest licencjonowana i podlegają one przepisom prawa bankowego w danym kraju. Stosowane wymogi prawne są adekwatne do regulacji obowią-zujących banki komercyjne, co niejednokrotnie stanowi barierę dla rozwoju tych

26 A. Alińska, Instytucje mikrofinansowe w lokalnym rozwoju społeczno-gospodarczym, Oficy-na Wydawnicza SGH, Warszawa 2008, s. 157.

27 K. Ueda, Banks as Coordinators of Economic Growth, IMF Working Paper, International Monetary Fund, WP/06/264, 2006, s. 5.

instytucji z racji na niewielką skalę ich działania. Banki prowadzące działalność mikrofinansową w większości przypadków funkcjonują na zasadzie partnerstwa publiczno-prywatnego, gdzie poza kapitałem inwestorów pożądana jest obecność instytucji lokalnych28. Ze względu na charakter prowadzonej działalności bardzo istotne jest zaufanie, jakim uczestnicy lokalnego rynku obdarzają banki mikrofi-nansowe. Jak już wspomniano, głównymi klientami banków mikrofinansowych są mikroprzedsiębiorstwa korzystające zarówno z pożyczek na prowadzenie dzia-łalności, jak i z rachunków oszczędnościowych oraz rachunków bieżących.