Chmura wiedzy jako open source dla przemysłu farmaceutycznego

Przemysł farmaceutyczny jest jedną z najbardziej innowacyjnych i wiedzo-chłonnych dziedzin współczesnej gospodarki. Tworzenie nowych, innowacyjnych leków jest procesem długotrwałym, skomplikowanym i niezwykle kosztownym. Stopa zwrotu z inwestycji w nowy lek w dużej mierze zależy od wielkości rynku, na który jest on skierowany. Otwarcie procesu innowacyjnego daje szansę zarów-no skrócenia okresu rozwoju leku, jak i obniżenia kosztów jego wytwarzania.

78 Elżbieta Pohulak-Żołędowska

Pierwszym elementem paradygmatu otwartych innowacji jest platforma prze-pływu wiedzy (chmura wiedzy). Decyduje ona o otwarciu procesu innowacji. Otwarta platforma transferu informacji, pomysłów, opinii jest jednym z kluczo-wych czynników postępu naukowego. Umożliwia dialog pomiędzy różnymi ak-torami procesu innowacyjnego, co może zaowocować nowym, często zaskaku-jącym odkryciem. Korzyści z „otwartego” modelu to przede wszystkim świeże spojrzenie na problem, często łamiące stereotypowe sposoby rozumowania, przy-spieszające pozytywną zmianę.

Otwartość we współczesnej ekonomii jest często identyfikowana z siecią. Jak twierdzi Kevin Kelly [2001: 1-10], decentralizacja jest siłą sprawczą rozwoju współczesnego społeczeństwa.

Współzależność to cecha charakterystyczna wszelkiej ludzkiej aktywności. Stwierdzenie to można uznać za podstawę logiki sieci, gdzie otwarta komunikacja pomiędzy węzłami jest procesem o wartości najwyższej. Manuel Castells identyfi-kuje te same zjawiska jako kluczowe dla sukcesu Internetu [Castells 2001: 36-38]. Uważa on, że otwartość jest cechą uwarunkowaną kulturowo i stanowi podsta-wę technologicznego wymiaru globalnej komunikacji – wspólnego użytkowania. Warto zwrócić uwagę, że to środowisko naukowców wpłynęło na dzisiejszy wi-zerunek otwartości, tworząc kulturę techno-elit. Efektem tego było wprowadzenie idei dobra wspólnego do środowiska odkrywców w celu zwiększenia poziomu wiedzy technologicznej. To nowe podejście różni się zasadniczo od zasad ery przemysłowej, stosowanych przez przemysłowców. Warto zauważyć, że w dobie informacji dystrybuowanej globalnie dominacja kultury otwartości jest podstawą funkcjonowania współczesnego społeczeństwa.

Szkoły wyższe zawsze stanowiły awangardę w stosowaniu idei otwartości, jednak obecnie jest to już aktywność globalna. Również idea open source znaj-duje odzwierciedlenie w zainteresowaniach akademików, co więcej, taka forma inicjatyw naukowych ma istotny wpływ na kształt współczesnej komunikacji.

W zakresie produkcji i rozwoju idea open source promuje uniwersalny do-stęp do dóbr poprzez ich bezpłatne licencjonowanie oraz uniwersalną redystry-bucję (włączając w to ulepszanie dobra przez każdego kolejnego użytkownika). Idea otwartego kodu źródłowego związana jest również ze współpracą progra-mistów, którzy dzięki otwartości kodu źródłowego poprawiają produkt i dzielą się tymi ulepszeniami ze społeczeństwem. Idea open source powstała w opozycji do w pełni chronionych prawnie rozwiązań tworzonych w korporacjach. Główną cechą wyróżniającą model open source jest to, że każda modyfikacja tworzy nowy produkt. Oznacza to jego ciągły rozwój dzięki otwartej kulturze niezależnych ba-daczy (w sektorze ICT – hakerów).

Podstawą rozróżnienia przemysłu farmaceutycznego i ICT jest to, że produkty przez nie wytwarzane są inaczej ufundowane. Ufundowanie oprogramowania jest niematerialne, symboliczne: bity informacji tworzące produkt – cyfrowe dobro

Wykorzystanie idei dobra wspólnego w otwartym modelu innowacji... 79 informacyjne. W przemyśle farmaceutycznym produkt jest materialny – lekar-stwo, wyprodukowane w tradycyjny sposób. Ufundowane jest na prawach natury, bo stworzone z rzadkich atomów materii. Warto zauważyć, że idea open

innova-tion w sektorze farmaceutycznym może być implementowana jedynie na etapie

wczesnej konceptualizacji produktu, gdy badania dotyczą materii, zjawisk natu-ralnych. Idea otwartości jest tu możliwa do zastosowania wyłącznie na poziomie badań podstawowych.

Budowanie wspólnej bazy dla tworzenia wiedzy nie jest łatwym procesem, ponieważ najistotniejsza informacja jest z reguły chroniona prawnie. Zamknięta jest w firmach ubezpieczeniowych, akademickich centrach badawczych i rządo-wych agencjach zajmujących się zdrowiem publicznym. Niełatwo uzyskać taką informację, ponieważ nie ma utrwalonych ścieżek, którymi mogłaby ona trafiać do środowiska badaczy [Waldron 2012].

Treścią produktów „wejścia” i „wyjścia” z chmury wiedzy jest informacja. Informacja „wejścia” może przyjmować trzy formy. Pierwsza pochodzi z uczelni wyższych. Tworzą ją przede wszystkim publikacje, które reprezentują wyniki ba-dań akademickich. Badania prezentowane w publikacjach mają głównie charakter badań podstawowych i związane są z tradycyjnym profilem aktywności uniwer-sytetu. Chmura wiedzy wzbogacana jest na tym etapie o nową, niezweryfikowaną empirycznie wiedzę.

Druga forma informacji pochodzi ze wspólnych projektów. W tych rodzajach partnerstwa aktorzy publiczni (uniwersytety, instytuty badawcze) spotykają ak-torów prywatnych (firmy farmaceutyczne) w celu odkrycia nowych przestrzeni wiedzy, rozwiązania problemów potencjalnie innowacyjnych projektów, a także stymulowania nowych przestrzeni wzrostu (poprzez publiczne wsparcie finanso-we) [Allarakhia 2011: 6]. Ten rodzaj informacji jest rezultatem „uwolnienia” wie-dzy prywatnej i przekazania jej instytucjom publicznym.

Trzecia forma wiedzy jest rezultatem różnego rodzaju umów między poszcze-gólnymi aktorami procesu innowacji, wywodzącymi się ze świata biznesu. Ten typ wiedzy zasilającej chmurę wiedzy stanowi swego rodzaju łącznik między ideą

open innovation a tradycyjnym modelem innowacji. Warto zauważyć, że

rezul-taty takiej kooperacji stanowią raczej rodzaj dobra klubowego niż publicznego. Otwartość w przypadku tego rodzaju wiedzy „wejścia” wiąże się z dyfuzją wie-dzy pomięwie-dzy konkurującymi firmami. Przykładem tego mogą być takie zjawiska, jak: in-licensing, wspólne umowy dotyczące R&D, venture capital, joint ventures i przejęcia [Allarakhia 2011: 39].

Pierwsze z wymienionych źródeł wiedzy można zaliczyć do najbardziej otwartych, gdyż jest silnie związane z etosem czystej nauki podkreślanej przez Manuela Castellsa. Jego zdaniem naukowcy, jako producenci wiedzy, stworzyli własny system wartości, gdzie dzielenie się (wymiana myśli, wymiana wyników badań) należy do wartości najwyższych. Warto zauważyć, że wiedza, która

za-80 Elżbieta Pohulak-Żołędowska

sila chmurę wiedzy, a jest typem podstawowej wiedzy naukowej, to pochodna wiedzy akademickiej [Pohulak-Żołędowska 2010: 289-308]. Po pierwsze, czy-sta wiedza akademicka zawsze przyczyniała się do zwiększania zasobu wiedzy poprzez edukacyjną i badawczą rolę uniwersytetów. Z tego też powodu badania uniwersyteckie – często o charakterze badań podstawowych, przyczyniające się przede wszystkim do poszerzania zasobu użytecznej wiedzy publicznej – zawsze były identyfikowane jako użyteczny cel. Przykładem jest postakademicki model nauki, wykorzystujący do zadań gospodarczych badawczy potencjał uniwersyte-tów. Przemysł farmaceutyczny czy biotechnologiczny może korzystać z wiedzy wytwarzanej na uniwersytetach głównie w zakresie biologii czy chemii w celu identyfikacji lub weryfikacji nowych związków: nowych molekuł i ich przydatno-ści w leczeniu chorób, analizy skutecznoprzydatno-ści działania [Roy i in. 2011: 130-136].

Drugie ze źródeł wiedzy zasilających chmurę wiedzy można traktować jako inną formę efektów badań podstawowych. Różnica polega na podejściu biorstwa do kwestii „uwolnienia” prywatnej wiedzy, czyli należącej do przedsię-biorstwa. „Nieodkryte innowacje” można rozumieć jako nieudane efekty różnych projektów badawczych prowadzonych w ramach przedsiębiorstwa, jako projek-ty, które utknęły w fazie konceptualizacji, lub efekt wspólnych, zakrojonych na szeroką skalę, wielowątkowych badań nad wysoce ryzykownymi zagadnienia-mi nauk przyrodniczych. Wiedza, która zasila chmurę wiedzy, jest bardzo często owocem publiczno-prywatnych projektów. Wspólną cechą tych kooperacji jest to, że zostały one powołane do życia właśnie z powodu projektu obarczonego wysokim ryzykiem (a jednocześnie o wysokiej potencjalnej stopie zwrotu). „Nie-odkryte innowacje” to projekty „uwolnione” przez ich właścicieli, mające tym samym status otwartych, gdyż został przerwany proces innowacji polegający na tworzeniu innowacji w ramach jednego przedsiębiorstwa [Pohulak-Żołędowska 2011: 43-56]. Przykładem takiego wykorzystania „nieodkrytych innowacji” może być Novartis Institutes for Biomedical Research (NIBR) – stowarzyszenie około 300 przedstawicieli różnych dyscyplin akademickich. Jest ono wspierane przez prywatne przedsiębiorstwa, uniwersytety i sektor publiczny. W ramach NIBR prowadzona jest również platforma internetowa, na której publikowane są m.in. ekspertyzy i artykuły naukowe. Inną formą współpracy o podobnym znaczeniu jest NIH Roadmap Initiative w Stanach Zjednoczonych i jej europejski odpowied-nik EU-OPENSCREEN [Roy i in. 2010], biblioteka związków chemicznych [Mo-lecule Libraries Program], np. PubChem.

Warto podkreślić, że podane przykłady „otwartości” nie są tożsame z trak-towaniem powstałej w ich wyniku wiedzy jako dobra publicznego. W związku z tym, że idea ta dotyczy wyspecjalizowanych organizacji wybranych ze względu na ich potencjał intelektualny, techniczny i finansowy (głównie publiczny), idea otwartości jest w tym przypadku ograniczona do pewnej grupy potencjalnie ko-operujących podmiotów, co z wiedzy uzyskiwanej w ten sposób tworzy bardziej

Wykorzystanie idei dobra wspólnego w otwartym modelu innowacji... 81 dobro klubowe niż publiczne. Oznacza to, że „otwarty” – w przypadku tego źró-dła wiedzy zasilającej chmurę wiedzy – nie oznacza darmowy.

Ostatnie ze źródeł wiedzy zasilających chmurę wiedzy stanowią efekty dzia-łalności innowacyjnej przedsiębiorstw – produktowe know-how. Jest to najkosz-towniejszy – z punktu widzenia przedsiębiorstwa – sposób wytwarzania wie-dzy, dla szerokiej rzeszy użytkowników dostępnej dopiero po wygaśnięciu praw ochrony własności intelektualnej. Taka forma wiedzy zasilająca chmurę wiedzy to kompletne dane dotyczące innowacji uzyskane po wygaśnięciu ochrony prawnej zapewniającej ich właścicielom zyski monopolowe. Prywatna wiedza przenika wówczas do publicznej domeny i zasila chmurę wiedzy.

Chmura wiedzy opiera się przede wszystkim na doświadczeniach wynikają-cych z metod tworzenia wiedzy charakterystycznych dla przemysłu farmaceutycz-nego, jednak zasada ta może być stosowana przez więcej podmiotów, z uwzględ-nieniem tych, które charakteryzują się wysokim poziomem ryzyka oraz wysokim zyskiem. Jeśli chmura wiedzy jest zbudowana w sposób odpowiedzialny, na moc-nych podstawach, to z wartościowej wiedzy z chmury może korzystać wiele osób. Ten rodzaj migracji wiedzy można porównać do odkodowania kodu źródłowego oprogramowania zgodnie z ideą open source. Migracja wiedzy z chmury do firmy oznacza przejęcie wartości przez przedsiębiorstwo – wartość przedsiębiorstwa rośnie o wartość przejętej z chmury wiedzy. Proces produkcyjny ma zapewnić wzrost wartości wiedzy. Oznacza to, że zasób wiedzy absorbowany przez firmę z chmury jest zawsze mniejszy niż zasób „oddawany” przez przedsiębiorstwo do chmury wiedzy. Taki okrężny ruch wiedzy zapewnia stałe wzmacnianie podstaw funkcjonowania chmury.