na przykładzie przemysłu farmaceutycznego Streszczenie. Obecnie nowe branże przemysłu coraz częściej powstają wskutek odkrycia
2. Paradygmat otwartych innowacji
Idea otwartych innowacji zyskuje w XXI w. na popularności, ma jednak za-równo zwolenników, jak i przeciwników. Wielość opisanych w literaturze podejść do problematyki open innovation sprawia, że trudno o prezentację jednolitego modelu. W niniejszym opracowaniu skoncentrowano się na modelu, który uwy-pukla współpracę dla kwestii badawczo-rozwojowych. Nie w rozumieniu part-nerstwa podmiotów, które współdzielą wydatki dotyczące tej formy aktywności, ale społeczności współdzielącej i współtworzącej wiedzę. Istotne jest tu wykorzy-stanie ICT w tworzeniu innowacji open source – nader często uważanych za for-mę innowacji otwartych. W literaturze przedmiotu społeczność tworząca innowa-cje rozumiana jest często jako innovation-by-user-community [von Hippel 2002]. Paradygmat otwartych innowacji zaprezentowany przez Chesbrougha traktuje proces innowacyjny jako proces otwarty. Zakłada, że wartościowe pomysły mogą mieć źródło zarówno wewnątrz firmy, jak i na zewnątrz niej (w jej otoczeniu). Zakłada również, że pomysły te mogą dotrzeć do rynku albo poprzez firmę, albo poprzez podmioty otoczenia przedsiębiorstwa. Paradygmat ten stawia na równi zewnętrzne źródła wiedzy i zewnętrzne kanały dystrybucji ze źródłami własnymi (wewnętrznymi) firmy i jej własnymi kanałami dystrybucji. Zgodnie z ideą open
innovation użyteczna wiedza jest rozproszona, co zmusza nawet najlepsze
organi-zacje badawczo-rozwojowe do jej poszukiwania, identyfikowania, pozyskiwania jako kluczowego zasobu w procesie innowacyjnym [Chesbrough 2010: 2]. Pomy-sły, które wykiełkowały w dużych firmach, mogą dojrzewać w firmach małych, technologicznych start-upach, akademickich laboratoriach czy spin-offach spółek matek.
Zjawiska zachodzące w procesie open innovation można przedstawić jako „lejek innowacji” (rys. 1). Szeroka część lejka to miejsce, gdzie absorbowana jest wartość z badań podstawowych, dzięki którym następuje dokładne poznanie materii. Są to badania poprzedzające odkrycie naukowe, wynalazek, identyfiku-jące cel dalszych badań, a także wczesne badania nad lekiem. Często finansowa-ne z środków publicznych – jako badania podstawowe, ogólnodostępfinansowa-ne głównie dzięki publikacjom naukowym i otwartym repozytoriom wiedzy. Można je na-zwać „chmurą wiedzy”. Środkowa część „lejka innowacji” to kolejny etap pracy nad produktem – w branży farmaceutycznej nad lekiem – badania przedkliniczne
Wykorzystanie idei dobra wspólnego w otwartym modelu innowacji... 75
i wczesne testy na zwierzętach. Ostatnią częścią jest zaś zaawansowana faza roz-woju produktu – dla farmaceutyków to testy kliniczne i produkcja.
Wewnętrzna część „lejka” obrazującego model otwartych innowacji zawiera własne projekty innowacyjne firmy. Ściany „lejka” ukazujące granice przedsię-biorstwa oddzielają własne projekty innowacyjne od projektów zewnętrznych. W tradycyjnym ujęciu procesu innowacyjnego projekty te nie mają możliwości opuszczenia granic firmy. W modelu otwartym jest inaczej. Innowacyjne projekty pochodzące spoza firmy mogą być wykorzystane w przedsiębiorstwie – praktycz-nie w każdej fazie procesu innowacyjnego. Rówpraktycz-nież wiedza powstała w przed-siębiorstwie może opuścić granice firmy – pod postacią licencji czy firm spin-off – i szukać nowej dynamiki rozwoju [Pohulak-Żołędowska 2013: 146].
Jak można zaobserwować na wskazanym przykładzie, granice firmy stosu-jącej model „otwartej innowacji” są bardziej przepuszczalne i umożliwiają dwu-kierunkowe przenikanie wiedzy na różnych etapach rozwoju produktu. Zarówno tradycyjny, jak i „otwarty” model innowacji prowadzi do powstania nowego pro-duktu oraz osiągnięcia przez firmę zysku.
Należy zwrócić uwagę, że idea „otwartej innowacji” wychodzi poza wyko-rzystanie pomysłów i technologii powstałych poza murami przedsiębiorstwa. To również kompleksowa zmiana w użytkowaniu, zarządzaniu i tworzeniu własności intelektualnej. Otwarte innowacje to holistyczne podejście do zarządzania
inno-Rysunek 1. Otwarty model innowacji na przykładzie przemysłu farmaceutycznego Źródło: Hedner 2012: 24.
76 Elżbieta Pohulak-Żołędowska
wacjami poprzez systematyczne stymulowanie i wykorzystanie szerokiego spek-trum wewnętrznych i zewnętrznych źródeł szans na nie, świadomie integrujące je z możliwościami firmy, zasobami i szeroko wykorzystujące te szanse dzięki istnieniu wielu kanałów dystrybucji [Herzog 2011: 22].
Na potrzeby niniejszego opracowania skonstruowano model tworzenia warto-ści z wykorzystaniem idei open innovation, ze wskazaniem źródeł wartowarto-ści (wie-dzy). Paradygmat otwartych innowacji składa się z czterech elementów. Pierwszy z nich to „chmura wiedzy”, stworzona na podobieństwo dóbr wspólnych. Drugi to „innowacje”, czyli wynalazki o rynkowym charakterze. Trzeci to „nieodkryte innowacje”, czyli projekty naukowe, które nigdy nie zostały doprowadzone do stadium innowacji i nie ujrzały światła dziennego. Czwarty element to otwarta platforma wiedzy bazująca na prawach własności intelektualnej (jako rozwiąza-nie instytucjonalne) [Chesbrough 2006: 1-14; Bianchi 2011: 23-24].
Rysunek 2. Przepływ wiedzy w modelu otwartych innowacji Źródło: opracowanie własne.
Wykorzystanie idei dobra wspólnego w otwartym modelu innowacji... 77 Pierwszy z elementów – chmura wiedzy (lub wiedza w chmurze) – jest zdeter-minowany przez wiedzę powstałą zarówno wewnątrz przedsiębiorstwa, jak i poza nim. Wiedza wytworzona wewnątrz przedsiębiorstwa jest podobna do efektów publicznych projektów badawczych (publikacje), czyli prowadzonych w przed-siębiorstwie prac badawczo-rozwojowych. Natomiast wiedza spoza przedsiębior-stwa pochodzi od innych podmiotów – są to efekty projektów badawczych, które nigdy nie ujrzały światła dziennego z powodu nierozwiązanego problemu, projek-ty o nieokreślonym potencjale rynkowym, a zatem bez szans na rynkowy sukces. Drugi element paradygmatu to innowacje (skomercjalizowane efekty badań naukowych). Należy jednak pamiętać, że poszukiwanie wiedzy poza przedsię-biorstwem powoduje nieciągłość procesu innowacyjnego. W przeciwieństwie do zamkniętego, tradycyjnego modelu innowacji model otwartych innowacji wią-że się z przerwaniem procesu innowacyjnego. Odkrycie naukowe niekoniecznie musi być dokonane w granicach tego samego podmiotu, co wprowadzenie inno-wacji na rynek.
Trzeci z badanych elementów to innowacje „nieodkryte”. Składa się on z tych projektów, które nigdy nie wyszły poza laboratoria badawcze i nie stały się in-nowacjami. Powszechną praktyką przedsiębiorstw jest dziś „uwalnianie” niewy-korzystanej wiedzy, nieukończonych projektów w celu poszerzenia zasobu dóbr wspólnej puli (chmury wiedzy). Korzyścią z takiego rozwiązania może być praw-dopodobieństwo przyszłych odkryć.
Warto podkreślić, że zarówno pomysły innowacyjne wprowadzone, jak i te niewprowadzone na rynek tworzą zasadę przechwytywania i oddawania wartości poprzez podmioty zaangażowane w proces innowacji. Ten aspekt otwartych inno-wacji odróżnia je od idei open source, której głównym celem jest tworzenie, a nie przechwytywanie wartości.
Czwartym elementem paradygmatu otwartej innowacji jest platforma prze-pływu wiedzy, która ujmuje wszystkie wcześniejsze zasady w pewien rodzaj po-rządku instytucjonalnego, bez którego rynkowy wymiar modelu otwartych inno-wacji nie mógłby być osiągnięty.