Rozdział III Alergia u dzieci
2. Choroby alergiczne u dzieci
a. Definicja alergii i atopii
Alergia (uczulenie) to reakcja na wprowadzenie do organizmu alergenu, powstanie zaburzeń biochemicznych w tkankach z uwalnianiem substancji toksycznych. Jest powodem powstawania chorób alergicznych takich jak: dychawica oskrzelowa, pokrzywka, katar sienny 20.
Alergia jest stanem organizmu polegającym na nieprawidłowym rozpoznawaniu przez organizm pewnych substancji (alergenów), pochodzących ze środowiska zewnętrznego jako szkodliwych 21. Alergia to zespół zjawisk patologicznych, następstw klinicznych zachodzących w ustroju ludzkim, za który odpowiedzialny jest antygen (alergen) zewnątrz-wewnątrzpochodny, wchodzący w reakcję ze specyficznym przeciwciałem lub kompetentną komórką immunologiczną 22.
Pojęcie alergii jako uczulenia rozumiane jest jako nabyte, nieprawidłowe lub nadmiernie nasilone oddziaływanie organizmu na zetknięcie się z czynnikami alergizującymi, które u osób zdrowych – niealergicznych - nie wywołują reakcji.
Terminy bliskoznaczne uczuleniu to: nadwrażliwość, nietolerancja, idiosynkrazja.
Termin powstał w XVI wieku z greckiego idios- indywidualny, synkrasis- zmieszanie i oznacza w medycynie wrodzoną swoistą nadwrażliwość organizmu na substancje białkowe 23. Przez chorobę alergiczną rozumie się kliniczne objawy następstw reakcji z nadwrażliwości w następstwie zaburzeń immunologicznych o charakterze układowym, dające zlokalizowane efekty biochemiczne, patofizjologiczne w narządach docelowych, wstrząsowych 24.
Reakcja ustroju na wprowadzony alergen zależy od drogi wniknięcia, jednak symptomy mogą pochodzić jednocześnie z kilku układów, np. u chorych uczulonych na mleko objawy mogą pochodzić ze strony układu pokarmowego, oddechowego czy skóry.
Czynnikami niezbędnymi do powstania uczulenia są: obecność alergenu oraz cecha organizmu określana jako podatność powodująca uczulenie po kontakcie z alergenem 25.
20 K. Bożkowa (red.): Encyklopedia zdrowia dziecka. W-wa 1994, s.13.
21 A. Jaczewski: Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania. W-wa 2001, s.204.
22 M. Kaczmarski: Współczesne możliwości zapobiegania alergii u dzieci. „ Dziecko Alergiczne” 2002,2, s.5.
23 M.B. Pecyna: Dziecko i jego choroba. W-wa 2000, s.142-143.
24 E. Felluś, E. Rogala: Patogeneza chorób alergicznych. [W:] E. Rogala (red.): Zarys alergologii klinicznej. K-ce 1996, s.5.
25 M. L. Kowalski: Udział czynników genetycznych w alergii i astmie. „ Alergia Astma Immunologia”
1999, nr 4(suplement 1), s. 3-6.
Obok pojęcia alergii przy omawianiu chorób alergicznych występuje wprowadzone w 1923 roku przez A.F.Coca i R. A. Coooke pojęcie atopii. Atopia to „wrodzona zdolność organizmu człowieka do wytwarzania odczynów alergicznych lub rodzinnie występująca skłonność do patologicznych reakcji ustroju na kontakt z pospolitymi substancjami otoczenia, które są nieszkodliwe dla większości osób normalnej populacji” 26.
Atopia rozumiana jest jako nadwrażliwość komórek tucznych skóry, górnych dróg oddechowych, jelit. Ich zadaniem jest obrona wnętrza organizmu przed substancjami uczulającymi (agresorami) 27.
Atopia oznacza osobniczą lub rodzinną predyspozycję do produkowania przeciwciał klasy IgE w odpowiedzi na niskie dawki alergenów, najczęściej białek oraz do rozwoju typowych objawów, takich jak; przewlekły alergiczny nieżyt nosa, spojówek, atopowe zapalenie skóry, astma oskrzelowa 28. Przewodnik encyklopedyczny dla pielęgniarek definiuje atopię jako „genetycznie uwarunkowaną lub nabytą nadwrażliwość na antygeny środowiskowe ( np. pyłki roślin, naskórki zwierzęce, roztocza kurzu domowego) związaną z nieprawidłowym, nadmiernym wytwarzaniem immunoglobulin, głównie klasy E (reagin)” 29.
Atopia obejmuje takie jednostki chorobowe, jak: pokrzywka (neurodermatitis), dychawica oskrzelowa, gorączka sienna, nadwrażliwość na alergeny środowiska zewnętrznego i obecne w żywności 30.
Alergie atopowe cechuje:
1. Występowanie rodzinne. Uwzględnia się czynnik genetyczny w patogenezie choroby. Skaza atopowa występuje 20-80% częściej w rodzinach z grupy ryzyka niż w ogólnej populacji 15-25% 31. W ostatnich latach prowadzone badania genetyczne dowodzą dziedziczności chorób atopowych, które potwierdzają wielogenowość i złożoność dziedzicznych uwarunkowań chorób alergicznych.
Rodzinne występowanie alergii atopowej zostało dostrzeżone przez badaczy w końcu XIX wieku. Dane epidemiologiczne, dowodzące dziedziczności chorób alergicznych, zostały wzbogacone badaniami genetycznymi z wykorzystaniem technik biologii molekularnej. Dziedziczenie alergii i atopii ma charakter złożony i wielogenowy. Poznano kilkanaście genów odpowiedzialnych za rozwój alergii atopowej 32.
26 Cyt. za:M.B. Pecyna: Rodzinne uwarunkowania zachowania dziecka . W-wa 1998, s.92.
27 D. Myłek: Alergia. W-wa 2001, s.25.
28 R. Sebesta: Groźne roztocze! „Dziecko Alergiczne” 2002,6-7,18-19.
29 T. Widomska-Czekajska, J. Górajek-Jóźwik (red.): Przewodnik encyklopedyczny dla pielęgniarek.
W-wa 1996, s. 28-29
30 B. Niggemann, U. Wahn, Ch. Pohl: Alergia u dzieci. W-wa 2001, s.14.
31 D. Chmielewska – Szewczyk, A Zawadzka-Krajewska, M. Bielecka-Zylbersztejn: Alergie... s.24.
32 K. Kowalski: Udział czynników genetycznych w alergii i astmie. „ Alergia Astma Immunologia” 1999, 4(suplement 1), s. 3-6.
Alergia przenoszona w genach przyczynia się do wzrostu z biegiem lat liczby nosicieli genów alergii. Posiadanie genu alergii nie oznacza choroby, jej ujawnienie zależy od intensywności kontaktów z alergenem33. U osób genetycznie predysponujących do alergii istotny wpływ na pojawienie się pierwszych objawów choroby mają czynniki środowiskowe, które z czasem mogą zaostrzyć przebieg schorzenia 34.
2. Wiek. Pierwsze objawy choroby ujawniają się w okresie wczesnego dzieciństwa lub w wieku 3-5 lat. Wśród czynników predysponujących do atopii w tym wieku wymienić należy karmienie sztuczne zamiast naturalnego oraz wczesne wprowadzenie do diety dziecka produktów uczulających np. białko jaja kurzego, owoce cytrusowe, ryby, ostre przyprawy, kakao, orzechy, wołowina 35.
Przewód pokarmowy małego dziecka dojrzałość funkcjonalną i czynnościową osiąga między 2 a 3 rokiem życia. Błona śluzowa przewodu pokarmowego jest bardziej przepuszczalna dla alergenów 36.
Wraz z wiekiem natężenie reakcji alergicznych maleje. W okresie przekwitania u kobiet mogą pojawić się objawy astmy oskrzelowej . Po 50 r. ż. ryzyko zachorowania na alergiczną astmę oskrzelową znacznie spada 37.
3. Płeć, rasa i budowa ciała. Częściej na astmę chorują chłopcy, zapadalność jest dwukrotnie większa do okresu dojrzewania. Według statystyki angielskiej zapadalność na astmę oskrzelową jest większa wśród niewykwalifikowanych i ciężko pracujących robotników, z czego można wnioskować o zależności między warunkami pracy, standardem życia a częstością zapadalności na choroby alergiczne. Sporny jest pogląd zależności pomiędzy budową ciała i skłonnością do alergii. Przeważa pogląd, że astma występuje częściej wśród dzieci wątłych, astenicznych. Dzieci z nadwagą częściej reagują zmianami skórnymi w postaci wyprysku 38.
4. Infekcje wirusowe układu oddechowego, którym sprzyja odrębność anatomiczno – czynnościowa dróg oddechowych niemowlaka. Drogi oddechowe są krótsze, węższe, niedostatecznie wykształcony zrąb chrzęstny ścian krtani, tchawicy, oskrzeli powoduje ich miękkość. Sprzyja to schorzeniom układu oddechowego39. Jednocześnie duża powierzchnia błon śluzowych dróg oddechowych w stosunku do osób dorosłych i większa liczba oddechów sprzyjają przenikaniu tą drogą
33 K. Surmiak-Domańska: Alergie. http: // www. apsik. pl / pages / apsik / artykuły / 12. php.
34 http: // niemowle. onet. pl / 1095642,8,1,1120,7555,wszystko. html
35 D. Chmielewska –Szewczyk, A. Zawadzka-Krajewska, M. Bielecka-Zylbersztejn: Alergie... . s.
23,24,25.
36 A. Papierkowski :Choroby wieku rozwojowego. W-wa 1987,s.191, zob. także:
D. Chmielewska – Szewczyk, A. Zawadzka-Krajewska, M. Bielecka-Zylbersztejn: Alergie... s.26.
37 W. Droszcz: Alergia . s. 64.
38 Tamże, 64-65.
39 A. Papierkowski : Choroby wieku rozwojowego. W-wa 1987, s.166.
alergenów 40. 90% przypadków astmy ma podłoże infekcyjne. Infekcja uszkadza barierę chroniącą organizm przed wtargnięciem alergenu, którym mogą być rozkładające się bakterie, dla których pożywką był śluz i wysięk. Wszystkie te czynniki sprzyjają penetracji alergenu41.
5. Rola klimatu i środowiska. Zdrowie człowieka, podatność na określone choroby, zapadalność, przebieg zachorowania, skutki uboczne, uwarunkowane są wpływem środowiska zewnętrznego, jak i wewnątrzdomowego 42.
Wśród elementów środowiska zewnętrznego wymienić należy czynniki uczulające obecne w otaczającym powietrzu, tj. zanieczyszczenia kurzem, pył przemysłowy, gazy spalinowe, środki chemiczne, pestycydy, a także substancje dostarczane z pożywieniem, środki chemiczne do codziennego użytku 43. Istotne znaczenie w występowaniu objawów uczulenia ma pora roku. Pyłki kwiatowe unoszone z wiatrem na duże odległości powodują wystąpienie lub nasilenie objawów u alergików44. Do nasilenia objawów alergii przyczynić mogą się warunki meteorologiczne ( temperatura, wilgotność powietrza, ciśnienie atmosferyczne).W 1698r. John Floyer stwierdził, że sucha i ciepła pora roku jest najodpowiedniejsza dla chorych na astmę.
Pora deszczowa i chłodna znacznie pogarsza stan chorego. Objawy chorób alergicznych potęgują zmiany ciśnienia atmosferycznego oraz duża wilgotność powietrza 45.
Wpływ środowiska na występowanie chorób alergicznych przejawia się przez46: - osłabienie mechanizmów odpornościowych i wyzwalanie reakcji alergiczno-
immunologicznych jako mechanizmów chorobowych;
- wpływ na replikację DNA ( jego uszkodzenie przyczynia się do powstawania niekorzystnych, dziedziczonych mutacji);
- zaburzenia rozwoju płodu;
- zanieczyszczenie wody pitnej.
- zmiana w składzie mineralnym wody pitnej i żywności.
Choroby alergiczne występują częściej w rodzinach obciążonych skazą atopową.
Gdy rodzice chorują na tę samą chorobę ( atopowe zapalenie skóry, katar sienny), to
40 D. Chmielewska- Szewczyk, A. Zawadzka-Krajewska, M. Bielecka-Zylbersztejn: Alergie.... s.26-27.
41 W. Droszcz: Alergia . W-wa 1986,s.69.
42 Z. Bukowczan. R. Kurzawa: Przyczyna wzrostu i częstości występowania chorób alergicznych. „Acta Pneumonologica et Allergologica Pediatrica” 1999, nr 2,2,21-26.
43 D. Chmielewska – Szewczyk, A. Zawadzka-Krajewska, M. Bielecka-Zylbersztejn: Alergie...
s. 28.
44 M. Crawford: Jak poradzić sobie z alergią. s.33.
45 W. Droszcz: Alergia . s.65.
46 Cyt. za: Z. Bukowczan, R. Kurzawa: Przyczyny wzrostu częstości występowania chorób alergicznych. „ Acta Pneumonologica et Allergologica Pediatrica” 1999, nr 2,2,21-26.
ryzyko choroby u dzieci sięga 72-80% . Jednakże nie u każdego dziecka obciążonego atopią rozwija się kliniczny obraz alergii 47.
Rys.6 Ryzyko wystąpienia alergii u niemowlęcia w zależności od czynników genetycznych
Źródło : A. Stolarczyk: Zapobieganie alergii pokarmowej u niemowląt. Praktyczne wskazówki s.3. Broszura edukacyjna dla rodziców rozpowszechniana wyłącznie przez Służbę Zdrowia.
Rysunek 6 przedstawia zależność genetyczną, między atopią występującą u rodziców i rodzeństwa, a możliwością wystąpienia atopii u następnego potomka.
Ryzyko zachorowania na atopię znacznie wzrasta u dziecka , gdy obydwoje rodzice maja objawy chorobowe.
Cechami zjawisk alergicznych jest ich swoistość, nabyty charakter, egzogenne pochodzenie alergenu. Przeciwciała i komórki odpornościowe reagują tylko z egzogennym alergenem. Pierwszą i kolejną ekspozycję na alergen musi dzielić różnica czasu, potrzebna do wytworzenia swoistego przeciwciała i komórki odpornościowej48. Wystąpienie alergii i atopii uwarunkowane jest dostaniem się do organizmu alergenu. Forma, miejsce, sposób wniknięcia czynnika uczulającego jest różnorodna. Objawy alergii występują po powtórnym kontakcie z alergenem, a
47 Cz. Zychowicz: Epidemiologia i przyczyny ciągłego wzrostu liczby chorób alergicznych w ostatnim dwudziestoleciu. „ Nowa Klinika” 1996, nr 1, s. 18-24 .
48 E. Felluś, E. Rogala: Patogeneza chorób alergicznych.[W:] E Rogala(red.) : Zarys alergologii klinicznej. K-ce 1996, s. 5-6 .
nasilenie objawów jest indywidualnie zmienne. Czasami jest to reakcja nadmiernie silna w stosunku do ilości alergenu.
b. Patogeneza chorób alergicznych
Nauka zajmująca się badaniem mechanizmów obronnych to immunologia.
Bada procesy umożliwiające utrzymanie homeostazy środowiska wewnętrznego po zadziałaniu na organizm obcej substancji 49.
Układ immunologiczny składa się z narządów ośrodkowych: szpik kostny, grasica oraz narządów obwodowych: węzły chłonne, migdałki, śledziona, grudki chłonne 50. Jest układem integrującym organizm, współdziała ze wszystkimi tkankami ustroju, głównie z układem oddechowym, pokarmowym, neurohormonalnym, moczowo- płciowym, aparatem ruchu51. Jego zadaniem jest ochrona organizmu przed infekcjami, czyli wytworzenie mechanizmu obronnego. W przypadku wtargnięcia do organizmu obcej substancji układ odpornościowy uruchamia mechanizmy obronne poprzez wzrost temperatury ciała, zaczerwienienie, obrzęk, które świadczą o sprawnym funkcjonowaniu układu odpornościowego 52.
Układ immunologiczny zdrowego dziecka sprawnie zwalcza substancje szkodliwe, broni organizm przed czynnikami szkodliwymi środowiska. U dziecka alergicznego istnieje pewna nadwrażliwość układu odpornościowego, co związane jest z występowaniem różnych symptomów chorobowych53 .
Od sprawności układu odpornościowego zależy stan zdrowia naszego organizmu.
Odporność, zatem można podzielić na 54:
- wrodzoną (naturalną) to nieswoista odporność, którą stanowi skóra, błona śluzowa narządów wewnętrznych. W każdej części naszego organizmu znajdują się „elementy’’ niedopuszczające do wtargnięcia do wnętrza organizmu ciała obcego;
- nabytą ( swoistą) to odporność swoista dla konkretnego drobnoustroju, to tzw.
pamięć immunologiczna, przy powtórnym zetknięciu z tym samym alergenem reakcja następuje szybciej i gwałtowniej.
49 T. Widomska-Czekajska , J. Górajek-Jóźwik (red .): Przewodnik encyklopedyczny dla pielęgniarek . W-wa 1996, s.211.
50 A. Jopkiewicz , E. Suliga : Biologiczne podstawy rozwoju człowieka. Kielce 1998, s.99.
51 E. Tuszkiewicz-Misztal : Wybrane zagadnienia immunologii klinicznej .[W:] I. Szajner-Milart, A.
Papierkowski (red.):Choroby wieku rozwojowego . W-wa 1997, s.192.
52 M. Crawford: Jak poradzić sobie z alergią. W-wa 1999, s.11.
53 http: // niemowle. onet. pl/1095642,8,1,1120,7555, wszystko. html
54 Cyt. za: E. Tuszkiewicz-Misztal : Wybrane zagadnienia immunologii klinicznej. [W:] I. Szajner-Milart, A. Papierkowski (red.): Choroby wieku rozwojowego. W-wa 1997, s. 192.
U podstaw reakcji obronnych organizmu leży uczulenie. Uczulenie to
„zdolność reakcji organizmu na antygen poprzez odpowiedź immunologiczną, to znaczy wytworzenie przeciwciał i pobudzenie do działania limfocytów” 55.
Antygen to każda substancja obca dla ustroju, powodująca w układzie immunologicznym powstawanie określonych przeciwciał 56. To substancja, która wprowadzona do ustroju człowieka lub zwierzęcia wywołuje odpowiedź immunologiczną. Mogą nią być wielkocząsteczkowe białka, bakterie, cukry, składniki własnego ciała 57. Antygeny powodujące uczulenie ustroju i wytwarzanie przeciwciał tzw. reagin to alergeny 58. Antygen to substancja odpowiedzialna za powstawanie przeciwciał i tworzenie z nimi kompleksów 59.
Alergeny to substancje wywołujące uczulenie, dające objawy alergiczne i wchodzące w kontakt z układem immunologicznym 60. Alergenami nazywamy substancje biologiczne, chemiczne, mające zdolność do uczulania, a następnie dające objawy alergiczne 61. Alergeny wywołują reakcje nadwrażliwości w wyniku przeciążenia układu odpornościowego. Liczba potencjalnych alergenów jest nieograniczona, każda substancja białkowa pochodzenia naturalnego bądź syntetyczna może wywołać reakcje alergiczną 62.
Najczęściej spotykanymi substancjami wywołującymi reakcję alergiczną (alergenami) są 63:
- substancje pochodzenia roślinnego: pyłki roślin:( traw, kwiatów, drzew, krzewów), zboża, zioła;
- zarodniki pleśni, grzybów pleśniowych;
- substancje pochodzenia zwierzęcego: sierść, naskórek, wydzieliny zwierząt, ptaków, pierze;
- roztocza kurzu domowego żywiące się złuszczonymi komórkami naskórka, żyjące w materacach, meblach tapicerowanych, dywanach;
- bakterie, resztki pokarmu, włosy;
- Zanieczyszczenia atmosfery: spaliny samochodowe, zanieczyszczenia przemysłowe, środki ochrony roślin;
55 Cyt. za:J. Bousquet, F-B. Michel: Alergie. K-ce 1996, s.121.
56 D. Chmielewska- Szewczyk , A. Zawadzka-Krajewska, M. Bielecka-Zylbersztejn : Alergia u dzieci, Poradnik. W-wa 2000, s.17.
57 T. Widomska-Czekajska , J. Górajek-Jóźwik (red.): Przewodnik ...., s.17.
58 D. Chmielewska – Szewczyk, A. Zawadzka-Krajewska, M. Bielecka-Zylbersztejn :Alergie u dzieci ...., s.17.
59 W. Droszcz: Alergie . W-wa 1986, s.23.
60 B. Niggeman , U. Wahn, Ch. Pohl: Alergia u dzieci. W-wa 2001, s.14-15.
61 J. Bousquet, F.-B. Michel :Alergie. s.26.
62 H. Markus: Alergia dróg oddechowych u dzieci. W-wa 1998, s. 12.
63 Markus: Alergia dróg oddechowych... s.13-14, zob. także: J. Engel: Kompendium alergii. W-wa 2000, s.67-68.
- produkty żywnościowe: mleko i jego przetwory, białko, środki konserwujące, orzechy, orzeszki ziemne, skorupiaki;
- związki chemiczne: farby, lakiery, rozpuszczalniki, kosmetyki, lateks, detergenty, formaldehyd ;
- metale np. nikiel, chrom;
- alergenami mogą być niektóre leki (antybiotyki, sulfonamidy, penicyliny);
- jad owadów np. pszczół, os.
Alergeny zależnie od drogi przedostania się do organizmu dzieli się na 64: - oddechowe, inhalacyjne ( pneumoalergeny);
- pokarmowe ( trofoalergeny);
- kontaktowe;
- iniekcyjne( wstrzykiwane).
Reakcja alergiczna to nadmierna odpowiedź układu immunologicznego organizmu. Występuje, gdy układ immunologiczny uwrażliwił się na pewien alergen produkując między innymi specyficzne przeciwciała 65. Przeciwciałami nazywamy substancje białkowe zdolne do połączenia z alergenem. Oznacza to, że przeciwciało wiąże się z odpowiednim dla niego antygenem specjalnym receptorem 66.
Spośród znanych klas immunoglobulin IgG, IgA, IgM, IgD, IgE te ostatnie, zwane przeciwciałami czynnymi, w alergii odgrywają istotną rolę w diagnostyce chorób alergicznych. IgE są stygmatem uczulenia, IgG oprócz uczulenia świadczą o kontakcie z nadmiarem alergenu 67. Stężenie IgE w surowicy zwiększa się u 70 % pacjentów z chorobami atopowymi, co wykorzystuje się do różnicowania pomiędzy chorobami atopowymi a nieatopowymi. Na poziom stężenia całkowitego przeciwciała IgE w surowicy wpływają68 :
- predyspozycje genetyczne - częstsze u dzieci z atopią;
- rodzaj alergenu środowiskowego;
- szybkość przepuszczalności błon śluzowych i skóry;
- wiek - dzieci młodsze mają mniejszy poziom IgE;
- miejsce zamieszkania - większy poziom IgE maja dzieci wiejskie i mieszkańcy przedmieścia;
- kolor skóry - większe stężenie IgE u rasy czarnej niż białej;
- pora roku - wyższy poziom IgE wiosną i latem (kwiecień, maj) niż zimą.
64 D. Chmielewska – Szewczyk, A Zawadzka-Krajewska, M. Bielecka-Zylbersztejn: Alergie...,s.17, zob.
także: J. Bousquet, F. – B. Michel: Alergie..., s. 26.
65 J. Engel: Kompendium alergii. W-wa 2000, s.20,23.
66 D. Chmielewska – Szewczyk, A Zawadzka-Krajewska... s. 17.
67 D. Chmielewska – Szewczyk, A Zawadzka-Krajewska... s. 17,18 , zob. także: W. Droszcz: Alergia . s.32.
68 Cyt. za: M. B. Pecyna: Dziecko i jego choroba. W-wa 2000, s. 145.
IgE nie przechodzą przez łożysko, matka tą drogą nie może przekazać uczulenia dziecku. Odziedziczone cechy genetyczne rodziców mogą warunkować wystąpienie skazy atopowej 69.
Reakcja IgG z alergenem nie zawsze wywołuje objawy alergii, zaś reakcja IgE z tym samym alergenem zawsze kończy się reakcją alergiczną w postaci objawów70. Po powtórnym kontakcie organizmu z alergenem dochodzi do alergizacji. Kontakt dziecka podatnego na alergizacje z alergenem wywołuje mechanizm immunologiczny, wytworzenie swoistych IgE. Mogą one pobudzać produkcję przeciwciał innych klas71. Szkodząca pacjentowi substancja łączy się z określonym przeciwciałem, swoistą immunoglobuliną IgE, wyzwalając mechanizm immunologiczny, natychmiastowy, humoralny 72.
Reakcja układu odpornościowego po kontakcie z alergenem powoduje uruchomienie limfocytów wytwarzających przeciwciała przeciw alergenom 73. Przy pierwszym kontakcie z alergenem limfocyty B produkują przeciwciała, biorące udział w odpowiedzi humoralnej 74. Powstające przeciwciała, przenoszone z krwią, docierają do komórek zawierających receptory, czyli miejsca połączenia reagin z komórką 75.
Najważniejszymi komórkami, posiadającymi receptory dla IgE, są komórki tuczne (mastocyty) i leukocyty zasadochłonne (bazofile), zlokalizowane głównie w skórze, błonach śluzowych, w płucach, krążące we krwi76.
Komórki uczulone zawierają na powierzchni IgE, które, po ponownym wprowadzeniu alergenu, połączą się z nim. Efektem tej reakcji będzie uwalnianie metabolitów, czyli substancji czynnych takich jak: histamina, cytokininy, uszkadzające komórki, które wywołują u osoby uczulonej charakterystyczne objawy zależne od indywidualnej reakcji na antygen77.
Szybkość przebiegu reakcji alergicznej w organizmie wyróżnia cztery typy reakcji.
Reakcje I, II, III należą do tzw. alergii wczesnych, zależnych od przeciwciał. IV typ reakcji stanowi alergia późna 78.
69 D. Chmielewska – Szewczyk, A Zawadzka-Krajewska... s. 18.
70 W. Droszcz: Alergia. W-wa 1986. s.32.
71 D. Chmielewska – Szewczyk, A Zawadzka-Krajewska ... s. 17,18 , zob. także: W. Droszcz: Alergia . s.18.
72 E. Rudzki : Co ludzi uczula i jak tego uniknąć. „ Medycyna Praktyczna” Kraków. 1998, s.14.
73 M. Crawford: Jak poradzić sobie z alergią . 1997, s.11.
74 A. Jopkiewicz, E. Suliga: Biologiczne podstawy rozwoju człowieka . Kielce 1998, s.98.
75 D. Chmielewska – Szewczyk, A. Zawadzka-Krajewska, M. Bielecka-Zylbersztejn: Alergie u dzieci.
Poradnik. W-wa 2000, s. 18.
7676 D. Chmielewska – Szewczyk, A. Zawadzka-Krajewska ... s.18.
77 M. Crawford: ... 12, zob. także: D. Chmielewska – Szewczyk, A Zawadzka-Krajewska, M. Bielecka-Zylbersztejn: Alergie...s. 19-20
78 M. B. Pecyna: Dziecko i jego choroba. W-wa 2000, s. 146.
Teoria przełomu alergicznego podaje, że objawy alergii pojawiają się po przekroczeniu pewnego poziomu aktywności immunologicznej zależnego od 79:
- predyspozycji genetycznych;
- poziomu narażenia na alergeny;
- zdolności do produkcji IgE;
- infekcji wirusowych;
- niedoboru przejściowego IgA;
- zanieczyszczenia środowiska.
Obraz kliniczny chorób jest uwarunkowany sposobem komunikowania się organizmu z otoczeniem, czyli odczynowością, która może być 80:
- fizjologiczna, będąca reakcją zdrowego organizmu na czynniki zewnętrzne;
- patologiczna, w postaci swoistych i nieswoistych reakcji organizmu wobec czynników chorobotwórczych.
Stopień odczynowości organizmu może przebiegać na poziomie 81: - hiperergii, znacznej zdolności obronnej organizmu;
- normoergii, prawidłowego natężenia odczynowego na czynniki patologiczne;
- hipoergii, osłabionej odczynowości organizmu;
- anergii, braku odczynowości, niezdolności wytworzenia przeciwciał na zadziałanie czynnika chorobotwórczego.
Konieczność traktowania chorób alergicznych jako problemu zdrowotnego podkreśla opracowana przez grono europejskich ekspertów w 1998 roku Europejska Biała Księga (Europen Allergy White Paper), zawierająca aktualne, najbardziej kompleksowe opracowanie stanu wiedzy o alergii oraz listę problemów wymagających rozwiązania82.
Układ odpornościowy składa się z wielu narządów, a zadania stojące przed nim, czyli ochrona organizmu, powodują, że jest rozproszony po całym organizmie. Od jego sprawności zależy stan naszego zdrowia. U dzieci występuje swego rodzaju zbyt silna reakcja układu odpornościowego. Początkiem reakcji obronnych jest uczulenie, zarówno na wirusy, bakterie, jaki i na alergeny. Alergeny występują w nieograniczonej ilości, mogą nimi być wszystkie substancje zarówno naturalne jak i syntetyczne. Powodują wytwarzanie przeciwciał, które łączą się z alergenem.
Pomiary ilości przeciwciał służą diagnostyce rodzaju alergii.
79 M. Kaczmarski: Współczesne możliwości zapobiegania alergii u dzieci. „Dziecko Alergiczne” 2002,2, s.5.
80 Cyt. za:M. B. Pecyna: Dziecko i jego choroba. W-wa 2000, s. 143.
81 Tamże, s. 144.
82 R.Adamska, Z.Drózdż, B.Pawlaczyk, A.Basa: Problemy pielęgnacyjne, terapeutyczne i edukacyjne w opiece nad dziećmi z choroba alergiczną. „Pielęgniarstwo Polskie”2 (12),313-322, 2001.
c. Przebieg najczęstszych chorób alergicznych u dzieci
ATOPOWE ZAPALENIE SKÓRY (AZS)- to przewlekłe i nawrotowe schorzenie, które charakteryzuje się zmianami wypryskowymi, silnym świądem i lichenizacją skóry (łuszczeniem) 83.
AZS (neurodermitis) jest chorobą przewlekłą, męczącą dotknięte nią dzieci, jak i rodziców. Nazewnictwo choroby jest różne, nazywana jest pokrzywką, endogenną egzemą lub chorobą atopową skóry. Choroba okresowo nasila się i wygasa, a z czasem dziecko może z choroby „wyrosnąć” lub objawy chorobowe mogą utrzymywać się do końca życia84. Jest chorobą uwarunkowaną genetycznie, rozwijającą się na podłożu skazy atopowej (nadmierna, nieprawidłowa odpowiedź na alergen). Choroba zaczyna się zazwyczaj we wczesnym dzieciństwie między 3-6 miesiącem życia, u większości jednak do 5 rż. Wyróżnia się trzy fazy choroby:
niemowlęcą (od najwcześniejszych miesięcy), dziecięcą do 12 rż, młodzieżową i dorosłych. Lokalizacja zmian skórnych zależy od wieku. W fazie dziecięcej zmiany umiejscawiają się głównie w zgięciach łokciowych, podkolanowych, nadgarstkach,
niemowlęcą (od najwcześniejszych miesięcy), dziecięcą do 12 rż, młodzieżową i dorosłych. Lokalizacja zmian skórnych zależy od wieku. W fazie dziecięcej zmiany umiejscawiają się głównie w zgięciach łokciowych, podkolanowych, nadgarstkach,