Rys historyczny wiedzy o alergii

Alergologia to nauka współczesnej medycyny. Alergia jako jednostka chorobowa pojawiła się wraz z człowiekiem¹. W 1902 roku w Paryżu Richet i Portier opublikowali pierwsze prace o uczuleniowych reakcjach natychmiastowych u zwierząt. Wybitni francuscy klinicyści przyswoili nieznaną dotąd terminologię, celem określenia patomechanizmu niektórych chorób np.: wstrząsu wywołanego podaniem obcogatunkowego białka, astmy oskrzelowej ².

Termin alergia pochodzi od greckiego allos – inny i ergon – działanie i tłumaczy zdolność organizmu do specyficznego reagowania na obce organizmowi bodźce ³. Pierwsza stolicą alergologii był Wiedeń, Pirguet, Bella Schick opisali reakcję organizmu na działanie prątków gruźlicy. Tu narodziły się określenia: anergia, alergia, hiperergia ⁴. Nazwę alergia zaproponował w 1906 roku Pirguet na określenie całości zjawisk nadwrażliwości, które powstają po zetknięciu się organizmu z obcą, żywą lub nieożywioną materią ⁵.

W 1958 roku Komitet Nomenklatury Międzynarodowego Towarzystwa Alergologicznego zdefiniował alergię jako „nabytą, jakościowo zmienioną odczynowością żywych tkanek wywołaną swoistym alergenem” ⁶. Alergię można również zdefiniować jako nabytą, zmienioną odczynowością żywych tkanek na substancje egzogenne i wywołaną mechanizmami immunologicznymi ⁷. Alergia nie jest zjawiskiem współczesnym. Najstarszy zapis reakcji alergicznej datuje się na 1641 r.p.n.e. Jest to data śmierci egipskiego faraona Menesa, którego śmierć nastąpiła nagle po ukąszeniu szerszenia. Przypuszczalnie przyczyną zgonu była reakcja anafilaktyczna wskutek działania jadu owada ⁸. Ojciec medycyny Grek Hipokrates opisał objawy chorób alergicznych. Używał on określenia asthma, oznaczającego zaburzenia oddychania. Dokonał opisu duszności napadowej, którą

1 W. Droszcz: Alergia. W-wa 1986,s.8.

2 B. Romański: Historia alergologii w Polsce.[W:] T. Płusa (red.): Postępy w alergologii. W-wa 1994, s.11.

3 J. Bousquet , F-B. Michel : Alergia . K-ce 1999, s.7.

4 Cyt. za: B. Romański: Historia alergologii w Polsce.[W:] T. Płusa (red.): Postępy w alergologii. W-wa 1994, s.11.

5 T. Widomska-Czekajska , J. Górajek-Jóźwik (red.):Przewodnik encyklopedyczny dla pielęgniarek. W-wa 1996,s 8.

6 Cyt. za: M.B. Pecyna: Rodzinne uwarunkowania zachowania dziecka. W-wa 1998, s.91.

7 B. Niggemann , U. Wahn przy współpracy CH. Pohl: Alergia u dzieci . W-wa 2001, s.11.

8 W. Droszcz: Alergia. W-wa 1986, s.8.

można utożsamić z dusznością w przebiegu astmy oskrzelowej. Galen – grecki filozof i lekarz w latach 201-131 przed narodzeniem Chrystusa opisał objawy alergii po spożyciu mleka koziego oraz objawy nadwrażliwości na zapach róż ⁹.

Celsus w I w. n.e., dokonując opisu astmy oskrzelowej, dzieli ją na grupy w zależności od lokalizacji. Pisze on: „istnieje choroba zlokalizowana w okolicy gardła, która powoduje trudności w oddychaniu. Gdy choroba ta nie jest zbyt silna nazywa się dyspnoea ( duszność), gdy jest silniejsza i powoduje świsty i kaszel, nazywa się asthma, a gdy jest tak silna, że chory może oddychać jedynie z karkiem odgiętym do tyłu nazywa się ortopnoea (duszność zniewalająca do zajęcia postawy pionowej)”¹⁰. Araeteus z Kapadocji dokonał opisu migreny i napadu astmy oskrzelowej, który według wielu badaczy nie ma sobie równego aż do XIX wieku ¹¹. Lekarz XVI wieku Hieronymus Cordanus ( Cardano), profesor medycyny z Pawii, w swym praktycznym rozumowaniu lekarskim wykazał wiele rozsądku, jego wskazówki i sposób leczenia mogłyby być w danym przypadku aktualne do dziś. Cardano leczył arcybiskupa Johna Hamiltona, cierpiącego na astmę, prowadzącego, niehigieniczny”

tryb życia. Cardano zalecił choremu racjonalną dietę, odpowiednią ilość snu i wypoczynku, jazdę konną i kąpiele w zimnej wodzie. „Niezależnie od tego zalecił usunięcie z sypialni arcybiskupa piernatów z pierza i zastąpienie skór zwierzęcych pościelą z lnu” ¹². Zalecenia lekarza sprawiły uzdrowienie chorego. W XVII wieku Jan Baptista von Helmont zjawiska chorobowe próbował tłumaczyć procesami chemicznymi. Pozostawił on opis kilku typów alergii skórnej, oddechowej.

Jednocześnie w alergii dopatruje się cech dziedzicznych i rodzinnych. Istotnej wiedzy o alergii dostarczyli lekarze, którzy sami dotknięci byli chorobą. Opisane przez nich objawy chorobowe wniosły istotny wkład w postęp nauk medycznych¹³. Henryk Salter opisał własną ,,alergozę’’ skórną (na sierść kota), która stała się zalążkiem testu skórnego i ocznego. W 1868 r. Armand Trousseau francuski klinicysta dokonał opisu objawów chorobowych na podstawie własnego napadu astmy oskrzelowej ¹⁴.

Wiek XIX to szybki rozwój diagnostyki lekarskiej.

W 1873 r. Charles Blackley połączył przyczynę ze skutkiem pomiędzy pyłkami a gorączką sienną, podając opis testów pyłkowego, skórnego, ocznego i nosowego. W 1839 r. Francois Magendie, prowadząc badania nad królikami, zauważył burzliwe objawy chorobowe często kończące się śmiercią po wstrzyknięciu królikom białka kurzego. Przełomem w badaniach nad alergią jest rozwój bakteriologii i immunologii zapoczątkowany przez Louisa Pasteura. Jego szkoła dzięki zdolnościom obserwacji,

9 W. Droszcz : Alergia . W-wa 1986, s.9-10.

10 Cyt. za: W. Droszcz : Alergia . W-wa 1986, s. 9-10 .

11 Tamże s. 10.

12 Cyt. za: W. Droszcz : Alergia . W-wa 1986, s. 11-12.

13 Tamże s.12-13.

14 W. Droszcz: Alergia . W-wa 1986, s.13.

umiejętności uogólnienia, rejestrowania faktów, wyciągania wniosków dała szansę na sformułowanie teorii. Charles Richet otrzymał Nagrodę Nobla za pracę nad anafilaksją, czyli brakiem ochrony. Do rozwoju alergologii przyczynił się również lekarz z Wolsztyna Robert Koch, który w 1890 r. opracował próbę tuberkulinową ¹⁵.

W 1923 roku amerykańscy badacze Coca i Cooke wykazali predyspozycje do chorobowego reagowania na naturalne substancje środowiskowe, wśród członków tych samych rodzin, a nawet kilku pokoleń. Tą genetycznie uwarunkowaną predyspozycję nazwali atopią. Zaliczono do niej pyłkowicę, obrzęk Quinckego, astmę oskrzelową i niektóre zaburzenia przewodu pokarmowego. W latach 1923-1945 alergologia staje się nową specjalnością lekarską. W Europie Zachodniej, Stanach Zjednoczonych powstają ośrodki, szkoły alergologiczne, towarzystwa naukowe, fachowe publikacje. W Stanach Zjednoczonych powstają kliniki, instytuty, akademie alergologiczne, co przyczyniło się do wyodrębnienia alergologii jako szanowanej, odrębnej specjalności lekarskiej.

Druga wojna światowa zahamowała działalność badawczą w tej dziedzinie. Po wojnie dynamiczny rozwój nauki o odporności dał alergologii podbudowę teoretyczną.

W latach 1945–1965 zdefiniowano cztery podstawowe typy reakcji alergicznych, a rozwój alergologii opierał się na wykrywaniu przyczyn i mechanizmów chorób uczuleniowych. Rok 1966 jest datą przełomową w dziedzinie alergologii, opisano, bowiem nową klasę immunoglobulin E, wykazując jednocześnie obecność w tej klasie białek tajemniczych reagin. Osiągnięcia lat 70. i 80. to m.in.: wypracowanie nowego spojrzenia na patomechanizm reakcji anafilaktyczno atopowych, wprowadzenie do lecznictwa preparatów antyanafilaktycznych, wyprodukowanie nowych preparatów przeciwhistaminowych. Od lat 90. alergologia kliniczna staje się autonomiczną, multidyscyplinarną specjalnością lekarską o znaczeniu społecznym, o czym świadczy postępujący wzrost ilości reakcji alergicznych¹⁶.

Alergologia w Polsce powstała znacznie później niż w Europie Zachodniej czy w USA, gdzie alergią zaczęto interesować się na początku XX wieku. W okresie przed pierwszą wojną światową nie zajmowano się anafilaksją i alergią, a w okresie międzywojennym problematyka ta nie wzbudzała szerszego zainteresowania ¹⁷.

Pierwszym Polakiem, który zainteresował się alergią, był uważany za pioniera alergologii polskiej adiunkt Kliniki Dermatologii UJ w Krakowie Mieczysław Obtułowicz (1902-1970). Studiując za granicą, pobierając nauki u najsławniejszych wówczas światowych alergologów, po powrocie do kraju zainaugurował polską

15 W. Droszcz : Alergia . W-wa 1986,s. 14-16.

16 B.Romański:Historia alergologii w Polsce.[W:] T. Płusa (red.): Postępy w alergologii. W-wa 1994, s.12-14.

17 Tamże, s.14.

alergologię. W 1939 roku pismo „Biologia Lekarska” opublikowało obszerny artykuł dr hab. n,.med.M. Obtułowicza „O nieżycie pyłkowym” ¹⁸. W 1946 roku założył on Polskie Towarzystwo Zwalczania Chorób Alergicznych, a w 1954 roku zorganizował oddział alergologiczny przy Klinice Chorób Wewnętrznych Akademii Medycznej w Krakowie. Zatrudniał on trzech lekarzy. Dr Anna Weiss jako pierwsza w Polsce uzyskała habilitację z alergologii. Pediatra Tadeusz Nowak badał problematykę chorób alergicznych u dzieci. Oddział rozpoczął szkolenia lekarzy zainteresowanych alergologią. Pierwszym szkolącym był w 1954 roku Edward Rudzki z Kliniki Dermatologicznej w Warszawie. Wzrost liczby alergologów w latach 50-tych przyczynił się do powstania przychodni alergologicznych przy klinikach dermatologicznych w Łodzi, Gdańsku, Warszawie. Dr Antoni Czernielewski złożył drugi w Polsce pracę habilitacyjną z alergologii na temat uczulenia na chrom. Dr Henryk Szarmach z Gdańska jako pierwszy w kraju zaczął wykonywać testy płatkowe.

W 1961 roku została wydana monografia „Alergologia” autorstwa Edwarda Rudzkiego. W 1962 roku został on powołany na prezesa nowo powstałej Sekcji Alergologicznej Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Funkcję tę pełnił przez prawie 40 lat do roku 2000. Była ona wówczas jedyną naukową organizacja alergologiczną w Polsce.

Kierownikiem uruchomionej w Gdańsku Przychodni Alergologicznej przy I Klinice Chorób Wewnętrznych AM został dr Bogdan Romański, późniejszy założyciel Polskiego Towarzystwa Alergologicznego. W 1965 roku utworzono z inicjatywy Edwarda Rużyłło sekcję alergologiczną polskiego Towarzystwa Lekarskiego. W tym samym roku Bogdan Romański zorganizował w Gdańsku pierwsze krajowe sympozjum alergologiczne. 15 listopada 1982 roku w Bydgoszczy powołano do życia Polskie Towarzystwo Alergologiczne (PTA), którego prezesem został Bogdan Romański. Towarzystwo przystąpiło do Europejskiej Akademii Alergologii i Immunologii¹⁹. Rozwój alergologii postępuje równolegle wraz z rozwojem nauk medycznych, a pierwsze opisy objawów alergii sięgają 3600 lat wstecz. Wynika z tego, że alergia zawsze towarzyszyła człowiekowi. Usystematyzowanie, ujednolicenie, ocena reakcji alergicznych to osiągnięcia XX wieku. Zaznaczyć należy udział polskiej medycyny w rozwoju alergologii.

18 E.Rudzki, M. Czubalska: Historia alergologii polskiej. „ Alergia” Zima, 2001/2002, 4,11 s. 38.

19 Tamże s. 38.