Status materialny rodziny a zaspokojenie potrzeb egzystencjalnych dziecka dziecka

3. Status materialny rodziny a zaspokojenie potrzeb egzystencjalnych dziecka

Styl funkcjonowania rodziny, rozwój konsumpcji, gromadzenie dóbr materialnych, sposób gospodarowania pieniędzmi, spędzanie czasu wolnego, realizacja osobistych zainteresowań, zatrudnienie czy wysokości dochodów, rzutujących na stan zdrowia jej członków składa się na funkcję ekonomiczną (materialno-ekonomiczną)⁷³. Wśród rodzin pracowniczych uwidacznia się partykularyzacja dochodów jej członków.

Zarobkujący członkowie rodziny, nierzadko dorastające dzieci, przeznaczają zarobione pieniądze na indywidualne cele⁷⁴. Zagrożeniem realizacji tej funkcji jest głównie bezrobocie, poziom wykształcenia, niskie kwalifikacje zawodowe, konflikty małżeńskie, zły stan zdrowia rodziców, niewłaściwe gospodarowanie budżetem domowym ⁷⁵. Realizacja tej funkcji w sposób pośredni zaspokaja także niektóre materialne potrzeby społeczeństwa. Jest realizowana przez cztery, nie zawsze występujące jednocześnie podfunkcje: produkcyjną, zarobkową, gospodarczą, usługowo-konsumpcyjną ⁷⁶.

Dane GUS z 2005 r. podają, że co druga osoba żyjąca w skrajnym ubóstwie nie miała ukończonych 19 lat, co trzecia – 14, co świadczy o fakcie, iż połowę najbiedniejszych Polaków stanowią dzieci i młodzież.

Wynagrodzenie w badanej grupie kształtowało się prawie na takim samym poziomie i mieściło się w granicach od 1958,47 PLN w Piekarach Śląskich do 2062,53 PLN w Chorzowie (Tab.7).

72 Z. Tyszka: Rodzina w świecie współczesnym- jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa. [W:] T.Pilch, Lepalczyk (red.); Pedagogika społeczna. W-wa 1995, s.149.

73 T. Rostowska: Co zagraża podstawowym funkcjom rodziny w Polsce. „Problemy Rodziny”

2000, 5 (233), s. 21-26.

74 Z. Tyszka: Rodzina w świecie współczesnym-jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa.[W:] T. Pilch, I.

Lepalczyk (red.): Pedagogika społeczna. W-wa 1995, s. 147.

75 T. Rostowska: Co zagraża podstawowym funkcjom rodziny w Polsce. „Problemy Rodziny”

2000, 5 (233), s. 21-26.

76 Z. Tyszka: Socjologia rodziny. W-wa 1976, s.61.

Tab. 7. Wynagrodzenie w 2004 roku w miastach na prawach powiatu.

Sektor Usługi Wyszczególnienie Ogółem

publiczny prywatny

Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo;

rybactwo

Przemysł i

budownictwo rynkowe nierynkowe

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w zł.

Bytom 2005,36 2153,92 1932,47 1334,72 2176,73 1966,07 2033,60 Chorzów 2062,53 2292,37 1855,67 977,03 2326,33 1760,64 2227,82 Dąbrowa Górnicza 2519,76 2681,67 2353,53 2017,59 2643,06 2366,66 2409,96

Gliwice 2579,36 2677,69 2503,62 2141,84 2618,01 2400,44 2725,62 Jaworzno 2539,98 2908,61 2074,06 --- 3020,47 2156,39 2201,66 Katowice 3272,16 3566,54 2620,66 2517,08 3605,87 2781,79 2718,30 Mysłowice 1951,77 2072,64 1900,60 1157,09 2121,90 1768,68 2086,64 Piekary Śląskie 1958,47 2083,53 1828,76 2581,25 2146,87 1701,26 2000,81 Ruda Śląska 2060,76 2173,19 1961,50 --- 2023,85 1988,04 2167,29 Siemianowice Śląskie 2041,54 2103,50 2002,05 --- 2094,91 1943,17 2083,70 Sosnowiec 2133,39 2284,71 2009,94 1489,09 2258,82 1993,76 2096,97 Świętochłowice 2036,42 2189,65 1906,12 --- 1655,33 2087,79 2095,51

Tychy 2264,05 2289,37 2254,45 1501,79 2458,41 2086,87 2109,63 Zabrze 2343,34 2488,92 2165,88 --- 2553,68 2130,61 2238,36

Źródło: Urząd Statystyczny. Katowice. Województwo Śląskie 2005, s.155.

Problem niedostatku obejmuje aspekt nie tylko ekonomiczny, ale i kulturalny, społeczny i zdrowotny. Niski poziom dochodów rodziny może wpłynąć niekorzystnie na rozwój fizyczny, psychiczny dzieci i młodzieży, nawet przy stabilnym stylu życia rodziny. Trudne warunki materialne obniżają odporność psychiczną rodziny, tworzą klimat ambiwalencji życiowej, zakłócają stosunki wewnątrzrodzinne, zaniedbują zadania związane z funkcją psychohigieniczną, dającą poczucie bezpieczeństwa, pewności, stabilizacji, przynależności uczuciowej, miłości, uznania⁷⁷. Od zasobów materialnych, jakimi rodzina dysponuje, zależy sposób radzenia sobie z chorobą ⁷⁸.

Choroba członka rodziny wyodrębnia sytuacje ulegające zmianie takie jak:

dochody, korzystanie z usług instytucji lub innych osób, udział chorego w pracach

77 A. Zawada; Sytuacja dziecka w rodzinie lokującej się w sferze ubóstwa [W:] J. Stochmiałek (red.); Rozwój pracy socjalno-opiekunczej.Cieszyn 2000, s. 54.

78 I.Taranowicz: Rodzina a problem zdrowia i choroby. [W:] J.Barański, Wł. Piątkowski(red.): Zdrowie i choroba. Wybrane elementy socjologii medycyny. Wrocław 2002, s. 112.

domowych⁷⁹. Konieczność wprowadzenia zmian życiowych, przerwanie lub ograniczenie pracy przez jednego z rodziców, celem sprawowania opieki nad chorym dzieckiem, w sposób pośredni lub bezpośredni wpływa na sytuację materialną rodziny⁸⁰. Większość rodzin z trudnościami materialnymi doświadcza kryzysowego stylu życia. Wynikająca z niedostatku materialnego konieczność ograniczenia potrzeb konsumpcyjnych przyczynia się do ograniczenia przez rodzinę uczestnictwa w życiu kulturalnym, edukacji, współżyciu społecznym⁸¹.

Mama Darka, która wychowuje syna razem ze swoją mamą (ojciec chłopca zginął tragicznie, gdy Darek miał miesiąc), ocenia swoją sytuację finansową jako trudną. Utrzymuje się z renty rodzinnej, koszty leczenia syna są bardzo wysokie, a przebieg choroby nie pozwala jej na podjęcie pracy zarobkowej.

Dużym obciążeniem dla budżetu domowego są koszty leczenia dwójki dzieci.

Rodzice Weroniki i jej, również chorującego na alergię, brata pracują, ale koszty leczenia zdecydowanie uszczuplają miesięczny budżet rodziny. Wysokie są koszty leczenia Martyny chorej na astmę i jej młodszego brata również chorego na astmę. Leczenie dwójki dzieci w sytuacji zatrudnienia tylko ojca dzieci są oceniane przez rodziców jako „bardzo drogie”. Rodzice Macieja i Bartosza, obydwoje z wyższym wykształceniem pracują, oceniają ogólnie swoją sytuację materialną jako bardzo dobrą. Niestety, koszt leczenia chłopców, szczególnie w okresie zaostrzenia objawów chorobowych, niejednokrotnie zmusza ich do zrezygnowania z innych zaplanowanych wydatków. Rodzice Ani i jej starszej siostry, również chorej na alergię, dzięki pomocy finansowej dziadków, stworzyli dziewczynkom jak najlepsze warunki rozwoju. Zawsze mogą liczyć na pomoc finansową dziadków dziewczynek.

Również dziadkowie Michała udzielają rodzinie pomocy finansowej. Pracuje tylko ojciec Michała, a koszty leczenia niejednokrotnie stanowią jedną trzecią budżetu domowego. Rodzice Maćka oceniają swoją sytuację materialną jako złą. Rodzina z trójką dzieci (Maciek ma dwie starsze siostry) utrzymuje się z renty mamy i emerytury ojca. Ojciec Oliwi rencista, pracujący w niepełnym wymiarze godzin, podobnie jak mama, otrzymują pomoc od rodziny. Jest to pomoc rzeczowa, ale dzięki niej mogą zakupić córce kosztowne leki. Jako trudną oceniają swoją sytuację finansową rodzice Dominika. Pracuje tylko jako pracownik fizyczny ojciec chłopca. Rodzina nie wyjeżdża na wakacje,

79 Z.Kawczyńska-Butrym: Funkcjonowanie rodziny a choroba: analiza socjologiczna. Lublin 1987. s. 139.

80 R. Szczepanik: Rodzina wobec chorego dziecka. „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 8,IX,2000, s.35-38.

81 Cyt. za: Z. Bielan: Zagrożenia i kryzys współczesnej rodziny. [W:]A.W.Janke (red.): Pedagogika rodziny na progu XXI wieku. Toruń 2004,s.248.

koszty leczenia dziecka są tak znaczne, że nie pozwalają na skromny wyjazd.

Aktualnie mama stara się o wyjazd z Dominikiem do sanatorium.

Duży jest koszt leczenia Ani. Mimo że pracują obydwoje rodzice, a Ania jest jedynaczką to zrealizowanie wszystkich wymogów leczenia zdecydowanie ogranicza miesięczny budżet. Chorobę Agatki rodzice przyjęli ze zmartwieniem. Pytali, „skąd weźmiemy pieniądze na leczenie”. Ojciec dziewczynki stracił pracę. Rodzina utrzymuje się ze skromnej pensji mamy.

Rodzice Basi nie liczą się z wydatkami na leczenia, nie muszą korzystać z pomocy finansowej rodziny. Obydwoje pracują na stanowiskach kierowniczych.

Ich dochody w zupełności wystarczają na utrzymanie rodziny i kosztowne leczenie. Dla rodziców Kasi i Tomka obydwojga z alergią całoroczną, koszty leczenia dwójki dzieci są bardzo duże, stanowią 1/3 miesięcznych dochodów.

Stąd bezcenna jest pomoc materialna, jaką rodzina otrzymuje od dziadków.

Leczenie Justyny stanowi 20% miesięcznego budżetu rodziny, a w okresie nasilenia objawów chorobowych koszty zdecydowanie rosną, co zmusza rodzinę do rezygnacji z innych wydatków. Dla rodziny Mateusza, utrzymującej się tylko z pensji mamy, koszty leczenia dziecka są „dotkliwie odczuwane przez rodzinę”. Jako „trudną, ale nie tragiczną” ocenia swoją sytuację materialną mama samotnie wychowująca Tomka. Wsparcie finansowe otrzymywane z zakładu pracy mamy pozwala na zakup kosztownych leków i zaspokojenie potrzeb wynikających z choroby. Koszty leczenia Marka były zdecydowanie odczuwalne przed wprowadzeniem odczulania, gdy przyjmował leki wziewne.

„Aktualnie wydatki związane z leczeniem Marka nie stanowią dużego wydatku dla rodziny”. Choroba Natalki, która jest jedynaczką i której obydwoje rodzice pracują zawodowo „stanowi duże obciążenie finansowe dla rodziny.

Dziewczynka często choruje na infekcje górnych dróg oddechowych, co w połączeniu z leczeniem alergicznym, dietą eliminacyjną podwyższa koszty leczenia”. Podobnie koszty leczenia Oskara są znaczne dla rodziny. U chłopca alergia objawia się zmianami skórnymi, co wymaga nie tylko leczenia farmakologicznego, ale i zakupu antyalergicznych kosmetyków, środków chemicznych.

Konieczność stałego czy okresowego leczenia, rehabilitacji, zakup aparatury wspomagającej leczenie, konieczność dostosowania mieszkania do potrzeb chorego dziecka czy rezygnacji z zatrudnienia jednego z rodziców, najczęściej matki, w celu sprawowania ciągłej opieki nad dzieckiem, zmusza rodzinę do reorganizacji planu wydatków. Rezygnacja z realizacji potrzeb konsumpcyjnych zarówno chorego jak, i innych członków rodziny może przyczynić się do zachwiania poczucia bezpieczeństwa i harmonijnego rozwoju dziecka oraz do pogłębienia niedostatku materialnego rodziny.

Badane rodziny w zdecydowanej większości oceniają swoją sytuację materialną jako dobrą. Dla 65 rodzin, co stanowi 47,7% koszty leczenia stanowią duże obciążenie dla budżetu rodziny. 44,8%, czyli 61 badanych rodzin nie odczuwa obciążeń finansowych związanych z leczeniem dziecka alergicznego. 10 ankietowanych rodzin, stanowiących 4,4% podaje, że wydatki na leczenie są „stałe”, czyli zaplanowane w budżecie rodziny. Koszty leczenia i związane z tym wydatki rodzinne są uwarunkowane zatrudnieniem i dochodami rodziny, rodzajem i przebiegiem alergii, .

4. Reakcja rodziny na chorobę dziecka a postawy rodzicielskie

Oczekiwaniem każdego rodzica jest zdrowe, silne dziecko, dobrze rozwijające się zgodnie z jego pragnieniami. Choroba przewlekła dziecka bywa dla rodziców szokiem, może budzić strach, żal, rozczarowanie lub kształtować niewłaściwe postawy rodzicielskie⁸².

Reakcja członków rodziny na wiadomość o chorobie ma swoją dynamikę, zmieniając się z upływem czasu, zależy od czasu, jaki upłynął od zachorowania do zdiagnozowania i od postawienia pełnej diagnozy do teraz, psychicznych właściwości danej osoby, więzi emocjonalnych, w jakich pozostaje z dzieckiem i całokształtu kulturowo-społecznej i materialnej sytuacji, w której rodzina żyje⁸³.

Pojawienie się choroby dziecka jest dla całej rodziny trudną próbą.

Rodzice, którzy doświadczyli choroby dziecka, gdy zajęło ono już pewną pozycję w strukturze rodziny jako zdrowe, odczuwają poczucie straty, rozpaczy, depresji, szoku - w chwili przekazania diagnozy⁸⁴. Rodzice moment rozpoznania choroby określają jako uderzenie informacją, wyrok na własne dziecko, klęskę, poczucie, że świat się zawalił⁸⁵. Choroba przewlekła stawia rodzinę w nowej sytuacji, której przystosowaniu może towarzyszyć: szok, panika, zaprzeczenie, żal, rozpacz, opłakiwanie utraty zdrowia dziecka bądź akceptacja i aktywne działanie. Choroba jest sytuacją stresową, wymaga reorganizacji życia rodziny, zmian w jej strukturze, co wynika z konieczności poświęcenia dziecku większej uwagi. Więzi emocjonalne stają się silniejsze⁸⁶. W przypadku trwającego

82 B. Bogusz: Opieka nad dzieckiem przewlekle chorym. „Magazyn Pielęgniarki i Położnej” 2001, nr 6, s. 20-21, E.Góralczyk; Choroba dziecka w twoim życiu W-wa 1996, s.11-12..

83 A. Maciarz: Psychoemocjonalne i wychowawcze problemy dzieci przewlekle chorych. Kraków 2001, s. 39.

84 E. Wielgosz: Wychowywanie dzieci niesprawnych somatycznie [W:] I. Obuchowska (red.): Dziecko niepełnosprawne w rodzinie. W-wa 1995, s. 411.

85 M.B. Pecyna: Dziecko i jego choroba. W-wa 2000, s. 56.

86 R. Szczepanik: Rodzina wobec chorego dziecka. „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”

2000, nr 8, IX s. 35-38.

konfliktu między rodzicami, wystąpienie lub nasilenie objawów chorobowych u dziecka może przyczynić się do stabilizacji stosunków między rodzicami i tymczasowej harmonii⁸⁷.

Na podstawie analizy literatury przedmiotu reakcję rodziców na wiadomość o chorobie dziecka można podzielić na ⁸⁸:

- okres diagnozowania, któremu towarzyszą reakcje buntu, irytacji, rozdrażnienia, zdenerwowania, żalu do leczących lekarzy, braku wiary w ich kompetencje, utratę zaufania. Zaczyna się poszukiwanie winnych, zniecierpliwienie, pasywność, poczucie beznadziejności, zmęczenie nową sytuacją;

- okres przystosowania do choroby i chorowania, w którym można wyróżnić kilka faz adaptacji do chorowania dziecka, min:

1. szok- towarzyszący postawieniu diagnozy z ostrym stanem kryzysu, często odrętwieniem i wstrząsem, poczuciem nierealności, często automatycznym funkcjonowaniem.;

2. kryzys emocjonalny- depresja połączona z bezradnością. Rodzicom trudno jest zrozumieć przekazywane przez lekarza informacje, mają kłopoty z koncentracją uwagi. Jest to jednocześnie okres, w którym rodzice zmuszeni są podejmować decyzje związane z leczeniem, zabiegami, często wyrażają potrzebę wsparcia ze strony rodziny, jak i zespołu leczącego;

3. pozorne przystosowanie się - doinformowani rodzice mechanicznie wykonują polecenia lekarzy, nie potrafiąc skoncentrować się na innych problemach, są smutni i rozgoryczeni;

4. konstruktywne przystosowanie się do sytuacji, następuje stopniowe przechodzenie od pytania; „dlaczego to spotkało właśnie mnie i moje dziecko?” do pytania „w jaki sposób możemy pomóc naszemu dziecku?”, reorganizacja życia rodziny poprzez mobilizację do działania, podejmują aktywne starania zarówno o leki, aparaturę medyczną lub kontakt z dzieckiem, gwarantujący poczucie bezpieczeństwa.

87 B. de Barbaro: Pacjent w swojej rodzinie. W-wa 1997, s.98.

88 Cyt. za: M.B. Pecyna: Dziecko i jego choroba. W-wa 2000, s. 56, E. Góralczyk: Choroba dziecka w twoim życiu. W-wa 1996, s.14-16.