Według wyników BSGR 2016 r. w ciągniki wyposażonych było ok. 954 tys. (ok. 68% wobec ok. 67% w 2013 r.) gospodarstw rolnych. W gospodarstwach tych znajdowało się 1492 tys. ciągników, w tym w gospodarstwach indywidualnych – ponad 1473 tys. szt., tj. blisko 99% ogólnej liczby ciągników.
W ogólnej liczbie gospodarstw z ciągnikami, najwięcej gospodarstw wyposażonych było w ciągniki o mocy: 15-25 kW lub 25-40 kW lub 40-60 kW. Jednostki w których spisano środki transportowe w/w mocy, stanowiły odpowiednio ok. 39%, ok. 34% i ok. 36%. Gospodarstwa z ciągnikami o mocy 60-100 kW stanowiły ok. 19%. Najmniej odnotowano gospodarstw z ciągnikami zarówno o najniższej (do 15 kW), jak i o najwyższej mocy (powyżej 100 kW). Ich udział w ogólnej liczbie gospodarstw wyposażonych w ciągniki wynosił odpowiednio ok. 4% i ok. 6%.
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 1-499 500-9999 10000 i więcej
liczba gospodarstw pogłowie brojlerów
%
W strukturze ciągników według mocy silnika dominowały ciągniki o mocy: 40-60 kW – ok. 27%, 15-25 kW– 26,0% i 25- 40 kW– ok. 24%. Razem stanowiły one w ogólnej liczbie ciągników 77,0%.
Wykres 33. Struktura ciągników według mocy silnika
W gospodarstwach rolnych obserwuje się zróżnicowanie liczby posiadanych ciągników, jak również ich mocy przede wszystkim w zależności od powierzchni użytkowanych gruntów oraz związanej z tym specjalizacji i racjonalizacji produkcji. Biorąc pod uwagę efektywność wykorzystania ciągników pod względem ich parametrów technicznych, udział ciągników o mocy ponad 100 kW w ogólnej liczbie ciągników był niewielki (ok. 6%) i wzrastał proporcjonalnie do wzrostu powierzchni użytkowanych gruntów od 1,7% w grupie gospodarstw 0-1 ha do ok. 38% w gospodarstwach użytkujących ponad 100 ha użytków rolnych. Generalnie w gospodarstwach dużych o powierzchni ponad 50 ha znajdowało się ok. 60% środków transportowych tego typu.
Ciągniki do 15 kW najczęściej występowały w gospodarstwach najmniejszych. W ogólnej liczbie ciągników spisanych w gospodarstwach o powierzchni do 1 ha użytków rolnych włącznie, ciągniki o mocy do 15 kW stanowiły ok. 11%. W grupach gospodarstw o powierzchni UR: do 5 ha, 1-15 ha i 10-50 ha i ponad 50 ha najliczniej wystąpiły ciągniki o mocy odpowiednio: 15- 25 kW, 25-40 kW, 40-60 kW i 60-100 kW. Ich udział w liczbie ciągników w omawianych grupach obszarowych gospodarstw wynosił odpowiednio: ponad 42%, ok. 27%, ok. 32% i ok. 33%.
2,7% 26,0% 23,9% 27,1% 14,8% 5,5% do 15 kW 15 – 25 kW 25 – 40 kW 40 – 60 kW 60 – 100 kW 100 kW i więcej
Rys. 6. Powierzchnia użytków rolnych przypadająca na 1 ciągnik
Średnio w kraju, na jedno gospodarstwo wyposażone w ciągniki przypadało 1,6 szt. ciągnika. Wskaźnik ten wzrastał systematycznie od 1,1 szt. w grupach gospodarstw o powierzchni poniżej 5 ha UR, do 4,7 szt. w grupie gospodarstw o powierzchni ponad 100 ha użytków rolnych.
Tabl. 4. Ciągniki według grup obszarowych użytków rolnych w latach 2013 i 2016 Grupy
obszarowe użytków rolnych
Gospodarstwa z ciągnikami Liczba ciągników
2016 2013=100 2016 2013=100 Ogółem 953906 100,0 1491679 103,9 w tym: 1 – 5 ha 376519 104,2 410821 105,7 5 – 10 253300 97,0 339057 101,1 10 – 15 124546 96,3 219666 102,6 15 – 20 62737 95,5 133992 101,4 20 – 50 96290 97,9 257310 103,3 50 – 100 21282 110,2 69231 114,2 100 ha i więcej 11162 112,7 52654 114,8
Powolne przeobrażenia zachodzące w strukturze gospodarstw rolnych, jak również zmiany w zakresie specjalizacji produkcji znajdują odzwierciedlenie w przemianach zachodzących w wyposażeniu gospodarstw w maszyny i urządzenia rolnicze. W porównaniu
z wynikami BSGR 2013, w 2016 r. odnotowano wzrost liczby ciągników we wszystkich grupach obszarowych gospodarstw, przy czym największy w grupie gospodarstw o powierzchni 50-100 ha UR (ok. 14%) i ponad 100 ha UR (ok. 15%).
W warunkach sprzyjających poprawie opłacalności produkcji zachodzi stopniowy proces zwiększania powierzchni gospodarstw, jak również postęp w wyposażeniu gospodarstw w nowoczesny i wydajny sprzęt. Wzrost inwestycji związanych z restrukturyzacją i mechanizacją gospodarstw umożliwiało z pewnością wsparcie udzielone w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich.
Wykres 34. Ciągniki i gospodarstwa wyposażone w ciągniki według grup obszarowych
Od 2013 r. liczba gospodarstw wyposażonych w ciągniki rolnicze zwiększyła się nieznacznie. W 2016 r. udział gospodarstw z ciągnikami w ogólnej liczbie gospodarstw w grupie zwiększał się systematycznie od ok. 35% w gospodarstwach najmniejszych (do 1 ha UR włącznie) do ponad 90% w gospodarstwach o powierzchni 10 ha UR i więcej. W porównaniu z 2013 r., wzrost liczby gospodarstw z ciągnikami wystąpił w grupach obszarowych UR 50 ha i więcej (o ok. 11%) i 1-5 ha (o ok. 4%). W tych grupach obszarowych odnotowano również najwyższy wzrost liczby ciągników. W pozostałych grupach obszarowych UR liczba gospodarstw z ciągnikami zmniejszyła się w stosunku do 2013 r. od ok. 2% do ok. 4%.
W poszczególnych województwach udział gospodarstw z ciągnikami w ogólnej liczbie gospodarstw w województwie wahał się od ok. 57% (śląskie) do ok. 75% ( świętokrzyskie).
0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 1-5 5-10 10-15 15-20 20-50 50-100 100 ha i więcej w tysiącach
grupy obszarowe użytków rolnych
Wykres 35. Ciągniki według grup obszarowych użytków rolnych w latach 2013 i 2016
Około 65% użytkowników gospodarstw wyposażonych w ciągniki posiadało 1 środek transportowy tego typu (w 2013 r. ok. 67%). Dwa ciągniki spisano w ok. 22% gospodarstw rolnych, trzy – w blisko 9%, cztery – w 3%. Ponad pięć ciągników odnotowano tylko w gospodarstwach największych o powierzchni ponad 100 ha UR, których udział w ogólnej liczbie gospodarstw wyposażonych w ciągniki wynosił ok. 2%.
Wykres 36. Gospodarstwa rolne według ilości ciągników i grup obszarowych użytków rolnych
Przy wzroście liczby ciągników, średnia powierzchnia użytków rolnych
przypadająca na 1 ciągnik w 2016 r. wynosiła 9,7 ha wobec 10,2 ha w 2013 roku. 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 1 – 5 5 – 10 10 – 15 15 – 20 20 – 50 50 – 100 100 ha i więcej w tys. szt. 2013 2016 0 20 40 60 80 100 1 2 3 4 5 szt. i więcej 65 ,2 21 ,5 8,7 3,0 1,7 % gospodar st w a rol ne z ci ągni kam i 1-15 15 -100 100 ha i więcej ciągniki gospodarstwa rolne ciągniki
Najwięcej gospodarstw z 1 ciągnikiem spisano w grupie jednostek o powierzchni 1-2 ha UR, tj. ok. 96% ogółu gospodarstw z ciągnikami w tej grupie obszarowej i stosownie: z 2 ciągnikami – w grupie 15-20 ha ponad 44%, z 3 ciągnikami w grupie 30-50 ha – ok. 34%, z 4 ciągnikami – w grupie 50-100 ha – ponad 23% i z 5 i więcej ciągnikami w grupie ponad 100 ha UR – 37%.
Wyniki BSGR 2016 wskazują na utrzymujące się duże zróżnicowanie wyposażenia gospodarstw w ciągniki rolnicze w ujęciu terytorialnym, przy czym w większości województw na 1 gospodarstwo przypadał co najmniej jeden ciągnik. Tylko w trzech województwach: podkarpackim, małopolskim i śląskim znalazły się gospodarstwa bez ciągnika. Najwięcej ciągników na 100 gospodarstw przypadło w województwach kujawsko- -pomorskim – 146 szt., opolskim – 137 szt. i podlaskim – 136 szt. (wobec odpowiednio 137 szt., 135 szt., 132 szt. w 2013 r.).
Nawozy
Wyniki BSGR wykazały, że 1194 tys. użytkowników gospodarstw rolnych (84,6%) stosowało nawozy mineralne, wapniowe lub naturalne pod zbiory 2016 roku.
Nawozy azotowe, jako podstawowy czynnik plonotwórczy, stosowało 61,3% gospodarstw. Z uwagi na szersze działanie, użytkownicy równie często wykorzystywali nawozy wieloskładnikowe – 51,3% gospodarstw. Znacznie mniej rolników wzbogacała zawartość gleby nawozami zawierającymi fosfor i potas. Nawozy fosforowe i potasowe stosowane były odpowiednio w 3,7% i 6,2% gospodarstw. Nawozy wapniowe, niezwykle ważne ze względu na stan zakwaszenia polskich gleb, wprowadziło do gleby 10,4% użytkowników gospodarstw.
Wraz ze wzrostem powierzchni użytków rolnych wzrastał odsetek gospodarstw stosujących:
nawożenie mineralne – od ok. 47% w gospodarstwach o powierzchni 0-1 ha UR do ponad 80% w jednostkach o powierzchni 5 ha UR i więcej, w tym w grupie gospodarstw 30-50 ha UR blisko 90%,
nawożenie wapniowe – od 2,6% w grupie 0-1 ha UR do i 29,5% w gospodarstwach o powierzchni ponad 100 ha użytków rolnych.
Wśród gospodarstw stosujących nawożenie mineralne największy odsetek gospodarstw stosujących poszczególne rodzaje nawozów wystąpił w następujących grupach obszarowych UR:
nawozy azotowe – ponad 90% w gospodarstwach o powierzchni powyżej 15 ha UR,
nawozy fosforowe – ponad 8% w grupach gospodarstw od 20 do 30 ha UR,
nawozy potasowe – około 26% w gospodarstwach największych (100 ha UR i więcej),
Zużycie nawozów mineralnych pod zbiory 2016 r. w przeliczeniu na 1 ha UR w dobrej kulturze osiągnęło poziom 131,6 kg czystego składnika NPK. Jednocześnie ze wzrostem użytkowanych gruntów wzrastało zużycie nawozów na jednostkę powierzchni. Nawożenie zwiększało się od 63,1 kg NPK na 1 ha UR w dobrej kulturze w grupie gospodarstw o powierzchni 1-2 ha do 161,5 NPK w gospodarstwach największych (100 ha UR i więcej). Intensywne nawożenie – wyższe od średniej krajowej – odnotowano w gospodarstwach należących do największych grup obszarowych UR, tj.: 20-30, 30-50, 50-100 oraz 100 ha i więcej).
Z uwagi na duże regionalne zróżnicowanie intensywności produkcji roślinnej istnieją znaczne różnice zużycia nawozów mineralnych pod względem terytorialnym. W połowie województw (dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, lubelskim, łódzkim, opolskim, pomorskim, wielkopolskim, zachodniopomorskim) nawożenie było wyższe od średniego zużycia w kraju. Największe zużycie odnotowano w województwie opolskim – 203,8 kg/ha, a najmniejsze w województwie podkarpackim – 72,0 kg.
Rys. 7. Zużycie nawozów mineralnych na 1 ha użytków rolnych
Wyniki badania wykazały, w 146,6 tys. gospodarstw zużyto 995,1 tys. ton nawozów
wapniowych w przeliczeniu na czysty składnik. Najwięcej nawozów wapniowych stosowali
rolnicy użytkujący ponad 30 ha UR – ok. 27% ogólnej liczby gospodarstw w tej grupie obszarowej.
Przeciętne w kraju zużycie nawozów wapniowych i wapniowo-magnezowych kształtowało się na poziomie ok. 69 kg/ha UR w dobrej kulturze rolnej. Najwyższy poziom zużycia tego rodzaju nawozów (blisko 30,5% zużycia ogółem) wystąpił w gospodarstwach największych (100 ha UR i więcej), w których przeciętnie na 1 ha UR w dobrej kulturze
zastosowano 99,8 kg. Zużycie nawozów wapniowych na 1 ha UR w dobrej kulturze w ilości ponad 90 kg odnotowano również w gospodarstwach należących do grup obszarowych 30 - 50 i 50 - 100 ha UR, w których wynosiło odpowiednio ok. 92 kg i ok. 96 kilogramów.
Wykres 37. Zużycie nawozów mineralnych i wapniowych według województw
Zużycie nawozów wapniowych, podobnie jak nawozów mineralnych jest silnie zróżnicowane regionalnie. W 2016 r. największe jednostkowe zużycie wapna nawozowego w kg na 1 ha UR w dobrej kulturze odnotowano w województwach wielkopolskim – 209,6 i opolskim – 137,0. Niezwykle niski poziom wapnowania gleb wystąpił natomiast w województwach podlaskim i małopolskim po 16,7 kg/ ha UR w dobrej kulturze.
W sezonie 2015/16 ok. 674 tys. użytkowników gospodarstw zastosowało nawozy
naturalne, przy czym obornik – ok. 662 tys. gospodarstw, gnojówkę – ok. 116 tys.,
a gnojowicę – ok. 48 tys. gospodarstw. Zdecydowana większość gospodarstw stosuje nawozy naturalne rozrzutowo. Spośród nich w ponad połowie gospodarstw (ok. 342 tys.) nawozy zostały przyorane po 4 godzinach od aplikacji, a w blisko 40% (260 tys.) gospodarstw nawozy zostały przyorane w ciągu 4 godzin. W ok. 138 tys. gospodarstw (ok. 20%) po rozrzutowym zastosowaniu nawozów nie zostały one przyorane (np. na użytkach zielonych) lub przyorane po 24 godzinach od aplikacji. Pasmową i doglebową metodę aplikacji nawozów naturalnych ograniczającą emisję amoniaku stosuje znacznie mniej gospodarstw. Metodę pasmową z użyciem węży wleczonych wykorzystało ok. 6 tys. gospodarstw i redlicy lub płozy – 1,2 tys. gospodarstw. Aplikację doglebową przez dozowanie płytkie nawozów naturalnych zastosowało ok. 5 tys. gospodarstw. Tylko w 900 gospodarstwach zastosowano nawozy naturalne przez dozowanie głębokie. Do nawożenia zużyto ok. 50 mln ton obornika,
0,0 50,0 100,0 150,0 200,0 250,0 w kg/1 ha UR w dobrej kulturze NPK CaO
i po ok. 10 m3 gnojówki i gnojowicy, co w przeliczeniu na czysty składnik wzbogaciło użytki rolne w dobrej kulturze o ponad 48 kg NPK.
Ponad 130 tys. gospodarstw stosujących nawożenie naturalne w roku gospodarczym 2015/16 wykorzystało ok. 18 mln ton nawozów naturalnych (obornika, gnojówki i gnojowicy) spoza gospodarstwa. Wywóz (eksport) ponad 74 mln ton wyprodukowanych w gospodarstwie nawozów naturalnych zadeklarowało blisko 61 tys. gospodarstw.