W 2016 r. ogólna powierzchnia gruntów w użytkowaniu gospodarstw rolnych wyniosła 16,2 mln ha i zmniejszyła się w porównaniu do 2013 r. o 0,3 mln ha, tj. o 1,5%.
Wykres 1. Struktura użytkowania gruntów w gospodarstwach rolnych
Średnia powierzchnia ogólna gospodarstwa rolnego wyniosła 11,51 ha i była
porównywalna do średniej z 2013 r. (11,54 ha). Średnia powierzchnia ogólna w gospodarstwach o powierzchni UR powyżej 1 ha w 2016 r. wyniosła 11,67 ha (w 2013 r. – 11,79 ha).
Areał użytków rolnych w gospodarstwach rolnych wynosił 14,5 mln ha, a liczba gospodarstw użytkujących użytki rolne wyniosła 1407,3 tys., w tym 1387,9 tys. gospodarstw posiadało powyżej 1 ha UR, a 19,3 tys. gospodarstw posiadało powierzchnię użytków rolnych do 1 ha włącznie. W ciągu 3 lat – to jest od badania struktury gospodarstw rolnych w 2013 r. nastąpiło zmniejszenie powierzchni użytków rolnych o około 65,9 tys. ha, tj. o 0,4% oraz liczby gospodarstw rolnych posiadających użytki rolne o 18,4 tys., tj. o 1,3%. Średnia
powierzchnia użytków rolnych ogółem w gospodarstwach rolnych posiadających użytki rolne zwiększyła się nieznacznie z 10,25 ha w 2013 r. do 10,33 ha w 2016 roku.
Z ogólnej powierzchni użytków rolnych – ponad połowa (52,5%) znajdowała się w gospodarstwach rolnych o powierzchni 20 ha i więcej UR, choć gospodarstwa te stanowiły zaledwie 9,7% ogólnej liczby gospodarstw użytkujących użytki rolne. W grupie obszarowej 100 ha i więcej UR znajdowało się 21,1% ogólnej powierzchni użytków rolnych i niespełna 0,9% ogólnej liczby gospodarstw z użytkami rolnymi.
89,6%
5,8% 4,6%
użytki rolne lasy i grunty leśne pozostałe grunty
Wykres 2. Liczba gospodarstw rolnych i powierzchnia użytków rolnych w dobrej kulturze rolnej według grup obszarowych użytków rolnych
Największą powierzchnię użytków rolnych ogółem w gospodarstwach rolnych posiadających użytki rolne odnotowano w województwach: mazowieckim (1,9 mln ha) i wielkopolskim (1,7 mln ha), a najmniejszą – w śląskim, lubuskim (po 0,4 mln ha) i świętokrzyskim (0,5 mln ha).
W strukturze użytkowania gruntów dominowała powierzchnia zasiewów, która stanowiła 73,9% powierzchni użytków rolnych w dobrej kulturze rolnej.
Zróżnicowanie wielkości udziału powierzchni zasiewów w powierzchni użytków rolnych w dobrej kulturze rolnej w poszczególnych województwach było dość znaczne. W województwie małopolskim powierzchnia zasiewów stanowiła zaledwie 54,5% powierzchni użytków rolnych w dobrej kulturze rolnej, ale aż 35,8% stanowiły łąki trwałe i 5,8% pastwiska trwałe, natomiast w województwie opolskim pod zasiewami było 91,2% powierzchni użytków rolnych w dobrej kulturze rolnej, a trwałe użytki zielone zajmowały łącznie 8,1% powierzchni omawianych użytków rolnych.
Wyniki BSGR wykazały, że w kraju 85 tys., tj. 6,1% gospodarstw rolnych z użytkami rolnymi w dobrej kulturze posiadało grunty ugorowane łącznie z powierzchnią upraw na przyoranie uprawianych w plonie głównym, a powierzchnia tych gruntów stanowiła ok. 1,1% ogólnej powierzchni użytków rolnych utrzymywanych w dobrej kulturze rolnej.
Powierzchnia łąk trwałych w gospodarstwach rolnych wyniosła 2,7 mln ha i w porównaniu do 2013 r. zwiększyła się o 5,2%. Łąki trwałe znajdowały się w ok. 0,9 mln gospodarstw rolnych. W gospodarstwach rolnych użytkujących od 10 do 100 ha UR znajdowało się 50,6% ogólnej powierzchni łąk trwałych.
W strukturze użytkowania gruntów łąki trwałe stanowiły 18,7% powierzchni użytków rolnych w dobrej kulturze rolnej. Nadal obserwuje się duże zróżnicowanie regionalne omawianego odsetka. Jego wartość przekroczyła 30% w trzech województwach: małopolskim – 35,8%, podkarpackim – 34,9% oraz podlaskim– 30,4%, a najniższy poziom (7,3%) osiągnęła w województwie opolskim (gdzie najwyższy w skali kraju udział w użytkowaniu gruntów ma powierzchnia zasiewów – 91,2%).
5000 205000 405000 605000 805000 1005000 1205000 1405000 1605000 200000 700000 1200000 1700000 2200000 2700000 3200000 1-5 5-10 10-20 20-50 50-100 100 i więcej
powierzchnia użytków rolnych w dobrej kulturze w ha liczba gospodarstw liczba powierzchnia
Wykres 3. Udział powierzchni zasiewów w powierzchni użytków rolnych w dobrej kulturze rolnej według województw
Średnia powierzchnia łąk trwałych w gospodarstwach rolnych je utrzymujących wynosiła 3,04 ha, przy czym największy areał łąk trwałych przypadał na jedno gospodarstwo w województwach: zachodniopomorskim (8,39 ha), warmińsko-mazurskim (7,66 ha) oraz lubuskim (6,72 ha), natomiast najmniejszy – w województwie świętokrzyskim (1,69 ha).
Odsetek gospodarstw posiadających łąki wzrastał od 0,8% w gospodarstwach o powierzchni 100 ha UR i więcej, 18,2% wśród gospodarstw o powierzchni 3-5 ha UR, do 23,6% w gospodarstwach rolnych należących do grupy obszarowej 5-10 ha użytków rolnych.
Powierzchnia pastwisk trwałych wyniosła 477,5 tys. ha i było to o 25,6% mniej niż w 2013 roku. Pastwiska trwałe znajdowały się w 130,8 tys. gospodarstw rolnych, gdzie ich średnia powierzchnia wynosiła 3,65 ha i stanowiły 3,3% ogólnej powierzchni użytków rolnych. Największy areał pastwisk trwałych przypadał na jedno gospodarstwo w województwach: lubuskim (8,99 ha), warmińsko-mazurskim (8,95 ha) oraz zachodniopomorskim (6,09 ha), natomiast najmniejszy – w województwach: świętokrzyskim (1,73 ha), łódzkim (1,90 ha) oraz małopolskim (1,95 ha).
Najwięcej gospodarstw rolnych użytkujących pastwiska odnotowano w grupie obszarowej 5-10 ha (24,7%), a następnie wśród gospodarstw w grupie obszarowej 2-5 ha UR (ok. 23,0%). Zaledwie 1,6% ogólnej powierzchni pastwisk trwałych znajdowało się w gospodarstwach rolnych użytkujących 100 ha i więcej użytków rolnych. W strukturze użytkowania gruntów najwyższy udział powierzchni pastwisk trwałych miały województwa warmińsko-mazurskie – 11,6%, małopolskie – 5,8% oraz podlaskie – 5,1%, a najniższy – tak jak dla łąk trwałych – województwo opolskie – 0,8%.
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
Dolnośląskie Kujawsko- Pomorskie
Lubelskie Lubuskie Łódzkie
Małopolskie Mazowie
cki
e
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie Pomorskie Śląskie
Św ię tokrzys kie Warmińsko- M azur ski e Wielkopolskie Zachodniopomorskie Powi erzchni a uży tków rol ny ch w dobrej kul tu rze rol nej = 100%
Łączna powierzchnia upraw trwałych w gospodarstwach rolnych wyniosła 393,5 tys. ha i było to 2,7% użytków rolnych w dobrej kulturze rolnej, z czego powierzchnia sadów wynosiła 376,5 tys. ha, tj. 2,6% omawianych użytków rolnych. Uprawy trwałe posiadało co piąte gospodarstwo z grupy obszarowej UR 3-5 ha, a tylko 1,1% gospodarstw z grupy 50-100 ha użytków rolnych. Średnia powierzchnia upraw trwałych przypadająca na jedno gospodarstwo wynosiła 2,26 ha.
Należy podkreślić, że dominująca w powierzchni upraw trwałych powierzchnia plantacji drzew i krzewów owocowych łącznie z ich szkółkami w porównaniu do 2013 r. zwiększyła się o 3,8%, a liczba gospodarstw użytkujących sady zmniejszyła się o 3,4% i wyniosła 168,9 tys.
Średnia powierzchnia sadów przypadająca na 1 gospodarstwo zwiększyła się w porównaniu do 2013 r. i wyniosła 2,23 ha (w 2013 r. – 2,07 ha). Obserwuje się wyraźne zróżnicowanie regionalne występowania upraw sadowniczych, a od 2010 r. zanotowano dalsze znaczące zmiany w strukturze obszarowej gospodarstw sadowniczych. Następuje zwiększanie upraw sadowniczych w gospodarstwach o dużym areale użytków rolnych utrzymywanych w dobrej kulturze rolnej. Nieco ponad 79% powierzchni uprawy drzew owocowych znajdowało się w gospodarstwach, które prowadziły ich uprawę na powierzchni 5 ha i więcej, natomiast powierzchnia plantacji krzewów owocowych w tych gospodarstwach stanowiła 75,7% łącznego areału krzewów owocowych.
Wykres 4. Udział powierzchni uprawy drzew owocowych, krzewów owocowych oraz szkółek drzew i krzewów owocowych w ogólnej powierzchni sadów
W strukturze upraw w sadach nieznacznie zwiększył się udział plantacji drzew i krzewów owocowych, natomiast znacznie zwiększył się udział powierzchni szkółek drzew i krzewów owocowych. W porównaniu do 2013 r. powierzchnia uprawy drzew owocowych w sadach zmniejszyła się o 5,8% i wyniosła 251,7 tys. ha. Powierzchnia uprawy krzewów
66,9% 29,7%
3,4%
drzewa owocowe krzewy owocowe szkółki drzew i krzewów
owocowych uległa w tym okresie wzrostowi aż o 23,3% i wyniosła 111,9 tys. ha. Drzewa owocowe w sadach uprawiano w 107,6 tys. gospodarstw rolnych, tj. 20,0 tys. gospodarstw mniej niż w 2013 r. (o 15,6%). Znacznie wzrosła średnia powierzchnia uprawy drzew w sadach i zaobserwowano powiększanie areału drzew owocowych, szczególnie w dużych gospodarstwach sadowniczych. Średnia powierzchnia uprawy drzew owocowych w sadach zwiększyła się z 2,10 ha w 2013 r. do 2,34 ha w 2016 r.
W porównaniu do 2013 r. zaobserwowano znaczące zmiany w strukturze obszarowej sadów obsadzonych drzewami owocowymi. Nastąpił znaczny spadek powierzchni uprawy drzew owocowych w sadach o powierzchni do 1 ha. Sady te stanowiły 7,9% ogólnej powierzchni uprawy drzew w sadach (w 2013 r. – 9,6%).
Najwięcej gospodarstw w skali kraju, które zajmowały się uprawą drzew owocowych w sadach zanotowano w województwach: mazowieckim (21,9% ogółu gospodarstw z sadami), lubelskim (16,6%) i świętokrzyskim (14,9%), a najmniej w województwach: opolskim (0,4%) oraz pomorskim (0,7%).
Areał uprawy krzewów owocowych w gospodarstwach rolnych wyniósł ok. 111,9 tys. ha, co stanowiło 29,7% łącznej powierzchni sadów. Krzewy owocowe w sadach uprawiało 78,8 tys. gospodarstw rolnych, a ich liczba, mimo niewielkiego wzrostu powierzchni uprawy krzewów owocowych w sadach, zwiększyła się znacznie w porównaniu do 2013 r. – o 11,3 tys. gospodarstw, tj. o 16,7%. Średnia powierzchnia gospodarstwa sadowniczego z uprawą krzewów owocowych zwiększyła się z 1,35 ha w 2013 r. do 1,42 ha w 2016 r.
W porównaniu do 2013 r. zmniejszyła się powierzchnia ogrodów przydomowych (o 0,8 tys. ha) i wyniosła 31,1 tys. ha. Prowadzenie upraw w ogrodach przydomowych zadeklarowało 322 tys. gospodarstw rolnych (22,8% ogółu gospodarstw rolnych posiadających powierzchnię ogólną).
Odsetek gospodarstw posiadających ogrody przydomowe wahał się od 34,4% w gospodarstwach użytkujących od 2 do 5 ha UR do 0,3% w gospodarstwach największych posiadających 100 ha i więcej użytków rolnych. Średnia powierzchnia ogrodu przydomowego mieściła się w granicach 10-11 arów we wszystkich grupach obszarowych UR z wyjątkiem grupy 100 ha i więcej UR, gdzie wynosiła 0,22 ha.
Lasy i grunty leśne w gospodarstwach rolnych zajmowały ponad 0,9 mln ha i w ciągu
3 lat jakie minęły od ostatniego badania z 2013 r., ich powierzchnia zmniejszyła się o 89,1 tys. ha (o 8,6%). Zmniejszenie powierzchni lasów i gruntów leśnych w gospodarstwach rolnych świadczy o tym, że część gospodarstw rolnych przeznaczyła pod zalesianie wszystkie użytki rolne i obecnie posiada tylko powierzchnię lasów. Gospodarstwa posiadające tylko lasy i grunty leśne nie są zaliczane do gospodarstw rolnych. Średnia powierzchnia lasów i gruntów leśnych przypadająca na jedno gospodarstwo rolne w 2016 r. wynosiła 1,60 ha i w porównaniu do 2013 r. zmniejszyła się o 1,8%.
Użytkowanie powierzchni lasów i gruntów leśnych odnotowano w ok. 42% ogólnej liczby gospodarstw rolnych (o ok. 44,4 tys. gospodarstw rolnych mniej niż w 2013 r.).
Lasy i grunty leśne posiadało 13,3% gospodarstw posiadających użytki rolne ogółem o powierzchni od 1 ha do 2 ha UR, natomiast tylko 0,9% gospodarstw rolnych o powierzchni 100 ha UR i więcej, które użytkowały 6,4% powierzchni lasów i gruntów leśnych znajdujących się w posiadaniu gospodarstw rolnych.
Pozostałe grunty (tj. powierzchnia pod zabudowaniami, podwórzami, placami,
ogrodami ozdobnymi, parkami, torfowiskami, nieużytkami itp.) stanowiły 4,6% ogólnej powierzchni gruntów znajdujących się w użytkowaniu gospodarstw rolnych i zajmowały 748,9 tys. ha. W porównaniu do 2013 r. powierzchnia gruntów pozostałych zmniejszyła się o 96,3 tys. ha (o 11,4%). Zmniejszyła się również liczba gospodarstw rolnych posiadających grunty pozostałe (o ok. 1%). Najwięcej gospodarstw posiadających grunty pozostałe znajdowało się w grupie posiadającej od 3 do 5 ha UR, gospodarstwa te stanowiły 18,8% wszystkich gospodarstw, w których znajdowały się pozostałe grunty.
Średnia powierzchnia pozostałych gruntów w gospodarstwach rolnych posiadających użytki rolne ogółem wynosiła 0,59 ha, przy czym w gospodarstwach o powierzchni 100 ha i więcej UR, średnia powierzchnia gruntów pozostałych wynosiła 10,31 ha.
Nadal obserwuje się znaczne zróżnicowanie regionalne w sposobie użytkowania gruntów. Jest to związane z zaznaczającą się specjalizacją danego regionu, np. gospodarstwa sadownicze skupione są w województwach: mazowieckim, lubelskim, świętokrzyskim i łódzkim, w których są najlepsze warunki do uprawy drzew i krzewów owocowych.