Według wyników BSGR, liczba gospodarstw rolnych w czerwcu 2016 r. wynosiła 1410,7 tysięcy. Z tej liczby 99,7% (1406,6 tys.) stanowiły gospodarstwa indywidualne, które posiadały 91,4% ogółu użytków rolnych oraz 88,9% ogółu przeliczeniowych sztuk dużych zwierząt gospodarskich znajdujących się w gospodarstwach rolnych. W gospodarstwach indywidualnych pracowało w badanym roku 97,5% ogółu pełnozatrudnionych (liczonych w AWU) w gospodarstwach rolnych.
W porównaniu z wynikami BSGR 2013, w 2016 r. liczba gospodarstw rolnych ogółem zmniejszyła się o 18,3 tys., tj. o 1,3%.
Tabl. 1. Liczba gospodarstw rolnych w latach 2010, 2013 i 2016
Lata Ogółem Gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych w ha
≤ 1 1 – 2 2 – 3 3 – 5 5 – 10 10 – 15 15 – 20 20 – 50 ≥ 50 Ogółem w tysiącach 2010 1509,1 24,9 300,6 213,3 276,5 346,3 151,5 72,0 97,0 27,0 2013 1429,0 34,4 277,6 199,0 256,3 315,2 141,3 70,2 103,2 31,8 2016 1410,7 22,8 271,2 201,7 264,2 309,9 137,3 66,9 102,0 34,7 2010 = 100 2013 94,7 138,2 92,3 93,3 92,7 91,0 93,3 97,5 106,4 117,7 2016 93,5 91,5 90,2 94,6 95,6 89,5 90,6 92,9 105,1 128,2 2013 = 100 2016 98,7 66,2 97,7 101,4 103,1 98,3 97,2 95,3 98,8 108,9 Gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha UR
w tysiącach 2010 1480,2 - 300,5 213,2 276,3 346,1 151,4 71,9 96,6 24,3 2013 1391,1 - 277,5 198,9 256,1 315,0 141,2 70,1 102,9 29,3 2016 1383,9 - 271,1 201,7 264,0 309,7 137,0 66,8 101,6 32,1 2010 = 100 2013 94,0 - 92,3 93,3 92,7 91,0 93,3 97,5 106,5 120,7 2016 93,5 - 90,2 94,6 95,6 89,5 90,5 92,9 105,1 132,1 2013 = 100 2016 99,5 - 97,7 101,4 103,1 98,3 97,1 95,2 98,7 109,4
Największą dynamikę spadku odnotowano w grupie gospodarstw najmniejszych i jednocześnie najmniej licznych (tj. o powierzchni do 1 ha UR włącznie) – o ponad 1/3 oraz o powierzchni 15-20 ha – o prawie 5%.
Należy zauważyć odwrócenie tendencji zmian liczby gospodarstw w porównaniu z 2013 rokiem. Zahamowany został spadek lub nastąpił wzrost liczby gospodarstw o powierzchni w przedziale powyżej 1 ha do 15 ha UR oraz pogłębił się spadek gospodarstw o powierzchni 15-20 ha. Po wzroście w 2013 r., nastąpił spadek liczby gospodarstw o powierzchni 20-50 ha. Zmniejszyła się dynamika wzrostu gospodarstw o powierzchni 50 ha i więcej z ok. 18% w 2013 r. do ok. 9% w 2016 roku.
Liczba gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha UR w porównaniu z rokiem 2013 pozostała na prawie niezmienionym poziomie (nieznaczny spadek o 0,5 %).
Obserwowany trend spadku liczby gospodarstw, znalazł swoje odzwierciedlenie we wzroście średniej powierzchni użytków rolnych przypadającej na 1 gospodarstwo –
z 9,85 ha w 2010 r. i 10,22 ha w 2013 r. do 10,31 ha w 2016 roku.
Rys. 1. Średnia powierzchnia użytków rolnych przypadająca na 1 gospodarstwo rolne
Struktura gospodarstw rolnych nie uległa, w omawianym okresie, znaczącym
zmianom. Nadal ponad połowę (ok. 54% ogółu) stanowią gospodarstwa najmniejsze, tj. o powierzchni UR do 5 ha. Wzrost odsetka gospodarstw odnotowano tylko w przypadku dwóch grup obszarowych UR, tj. 2-5 ha (o 1,2 pkt proc.) oraz 50 ha i więcej (o 0,2 pkt proc.). Udział grupy 20-50 ha w ogólnej liczbie gospodarstw utrzymał się na tym samym, co w 2013 r., poziomie (ok. 7%), a w pozostałych grupach obszarowych nastąpił spadek omawianego udziału.
Podobnie jak w 2013 r., najwięcej gospodarstw rolnych odnotowano w następujących województwach: mazowieckim (15,1% ogółu gospodarstw w kraju), lubelskim (12,8%) i małopolskim (9,9%), a najmniej w województwach: lubuskim (1,4%), opolskim (1,9%) i zachodniopomorskim (2,1%).
Nadal utrzymuje się regionalne zróżnicowanie struktury gospodarstw rolnych. Najwyższy udział gospodarstw o powierzchni do 2 ha UR w ogólnej liczbie gospodarstw województwa odnotowano na południu kraju (w podkarpackim – 37,9%, małopolskim – 37,6% oraz śląskim – 35,2%). Omawiany udział był najmniejszy w podlaskim (7,7%) i warmińsko-mazurskim (10,9%).
Odsetek gospodarstw o powierzchni 50 ha i więcej był najwyższy w: zachodnio- pomorskim – 12,2%, warmińsko-mazurskim – 9,0% oraz lubuskim – 8,2%. Odsetek ten był najniższy w przypadku następujących województw: małopolskie, świętokrzyskie, podkarpackie i łódzkie (odpowiednio od 0,4% do 0,8%).
Wśród ogółu gospodarstw:1407,3 tys. (99,8%) posiadało użytki rolne, 1405,2 tys. (99,6%) – użytki rolne w dobrej kulturze rolnej, a 718,6 tys. (ok. 51%) utrzymywało
zwierzęta gospodarskie. W porównaniu do BSGR 2013 odsetek gospodarstw z użytkami rolnymi pozostał na tym samym poziomie, natomiast zmniejszył się odsetek gospodarstw posiadających zwierzęta gospodarskie (w 2013 r. wynosił ok. 56%).
Ponad 84% ogółu gospodarstw posiadało powierzchnię pod zasiewami. Wśród upraw najbardziej popularne były zboża, które produkowało 75,5% jednostek.
Bydło utrzymywała prawie ¼ ogółu gospodarstw, ok. 12% posiadało świnie, a prawie 36% prowadziło produkcję drobiu.
W połowie gospodarstw rolnych prowadzona była zarówno produkcja roślinna jak i zwierzęca, w blisko połowie prowadzona była wyłącznie produkcja roślinna, a zaledwie w 0,3% – wyłącznie produkcja zwierzęca.
Należy zauważyć, że gospodarstwa najmniejsze (do 2 ha UR włącznie) stanowiły ponad 1/5 ogółu gospodarstw rolnych, a użytkowały niecałe 3% ogólnej powierzchni użytków rolnych w dobrej kulturze i posiadały niespełna 8% ogółu sztuk dużych zwierząt gospodarskich. Ponad 60% ogólnej powierzchni użytków rolnych w dobrej kulturze i ogółu sztuk dużych zwierząt gospodarskich znajdowało się w jednostkach o powierzchni UR 15 ha i więcej, które stanowiły 14,4% ogółu gospodarstw rolnych.
W 2016 roku 40,8 tys. gospodarstw rolnych (2,9% ogółu gospodarstw) prowadziło
działalność inną niż rolnicza bezpośrednio związaną z gospodarstwem rolnym.
W porównaniu do roku 2013, liczba omawianych gospodarstw zwiększyła się o 10,6%. Należy podkreślić, że średnia powierzchnia tych gospodarstwa była prawie dwukrotnie większa niż średnia dla ogółu gospodarstw rolnych i wynosiła 19,06 ha użytków rolnych. Największe powierzchniowo gospodarstwa rolne (średnia powierzchnia UR – 97,88 ha) produkowały energię odnawialną, najmniejsze (6,39 ha) zajmowały się rękodziełem.
Odsetek gospodarstw prowadzących działalność inną niż rolnicza wynosił w gospodarstwach do 1 ha UR prawie 4%, a w przypadku gospodarstw o powierzchni UR powyżej 1 ha, wzrastał od ok. 3% w grupie 1-2 ha do ok. 10% wśród gospodarstw największych, tj. o powierzchni 100 ha i więcej.
Rys.2. Odsetek gospodarstw rolnych prowadzących działalność inną niż rolnicza, w tym z przeważającymi dochodami z działalności innej niż rolnicza
Najwyższy odsetek gospodarstw prowadzących działalność inną niż rolnicza odnotowano w przypadku:
działalności usługowej z wykorzystaniem własnego sprzętu (usługi rolnicze i nierolnicze) – w grupie obszarowej 50-100 ha UR (48,7% ogółu gospodarstw tej grupy prowadzących działalność inną niż rolnicza),
agroturystyki – w grupie obszarowej 5-10 ha (32,1%),
przetwórstwa produktów rolnych – w grupie obszarowej 10-15 ha (9,8%) rękodzieła – w grupie obszarowej 2-3 ha (6,5%),
świadczenia usług zdrowotnych, socjalnych i edukacyjnych – w grupie obszarowej 1-2 ha (6,3%),
akwakultury – w grupie obszarowej 10-15 ha i więcej (6,0%), przetwarzania drewna – w grupie obszarowej 5-10 ha (5,6%),
wytwarzania energii odnawialnej na rynek – w grupie obszarowej 100 ha i więcej (3,6%), innych działalności (np. prowadzenie sklepu, w którym są sprzedawane produkty
gospodarstwa rolnego) – w grupie obszarowej 0-1 ha (73,3% ogółu gospodarstw tej grupy prowadzących działalność inną niż rolnicza).
Udział przychodów ze sprzedaży wyrobów i usług z działalności innej niż rolnicza bezpośrednio związanej z gospodarstwem rolnym w ogólnej sprzedaży gospodarstwa rolnego: nie przekraczał 10% w przypadku 45,6% ogółu gospodarstw prowadzących działalność
inną niż rolnicza,
mieścił się w przedziale 11-50% dla 25,7% omawianych gospodarstw,
wynosił ponad 50% w przypadku 28,7% gospodarstw prowadzących działalność inną niż rolnicza.
Przychody z działalności innej niż rolnicza były większe niż z działalności rolniczej przede wszystkim w gospodarstwach najmniejszych do 5 ha UR (36,2% ogółu omawianych gospodarstw). Dla porównania, sytuacja ta dotyczyła 13,2% jednostek o powierzchni użytków rolnych 30 ha i więcej.
Według wyników BSGR 2016 prawie 20 tys. gospodarstw rolnych (1,4% ogółu gospodarstw) posiadało certyfikat rolnictwa ekologicznego nadany przez jednostkę certyfikującą lub było w trakcie przestawiania na ekologiczne metody produkcji rolniczej.
Zdecydowana większość omawianych gospodarstw stosowała ekologiczne metody produkcji wyłącznie w uprawie roślin (86,7% ogółu gospodarstw ekologicznych), a pozostałe zarówno w produkcji roślinnej, jak i zwierzęcej (zaledwie kilka gospodarstw stosowało ekologiczne metody produkcji tylko w chowie zwierząt gospodarskich).
Odsetek gospodarstw ekologicznych wzrastał wraz ze wzrostem powierzchni użytków rolnych z 0,1% w grupie 0-2 ha do 14,9% w grupie obszarowej 100 ha i więcej. Znalazło to swoje odzwierciedlenie w średniej powierzchni UR w gospodarstwie ekologicznym, która wynosiła 39,66 ha (była prawie 4-krotnie wyższa niż średnia dla gospodarstw ogółem).
W przekroju terytorialnym, największy udział gospodarstw ekologicznych w ogólnej liczbie gospodarstw rolnych w województwie odnotowano w warmińsko-mazurskim (8,3%) i zachodniopomorskim (7,5%). Omawiany odsetek był najniższy w opolskim (0,2%) oraz śląskim (0,3%).
Nieco ponad połowa użytkowników gospodarstw rolnych w okresie ostatnich 3 lat korzystała ze środków wsparcia (ujętych w badaniu) w ramach Programu Rozwoju
Obszarów Wiejskich (PROW). Średnia wielkość użytków rolnych w omawianych
jednostkach była o prawie 1,5 ha wyższa niż w gospodarstwach ogółem i wynosiła 11,74 ha. Odsetek gospodarstw korzystających z PROW wzrastał wraz ze wzrostem powierzchni użytków rolnych od ok. 24% w grupie obszarowej do 1 ha i ok. 35% w grupie 1-2 ha do ok. 70% wśród gospodarstw o powierzchni 15-100 ha, po czym malał do 64% w grupie gospodarstw o powierzchni 100 ha i więcej.
W przekroju terytorialnym, największy udział gospodarstw korzystających z PROW w ogólnej liczbie gospodarstw rolnych w województwie odnotowano w podlaskim (88,7%) i lubuskim (81,2%), a najniższy w opolskim (27,7%).
Wyniki BSGR 2016 wykazały, że
¾
ogółu gospodarstw (1066,5 tys.) produkowałona rynek, a 2/3 (945,3 tys.) głównie (w tym wyłącznie) na sprzedaż. W przypadku
gospodarstw indywidualnych ok. 67% produkowało głównie (w tym wyłącznie) na sprzedaż, ok. 18% głównie na samozaopatrzenie żywieniowe gospodarstwa domowego (w tym ok. 10% wyłącznie na samozaopatrzenie), a ok. 15% nie wykazało sprzedaży ani zużycia na samozaopatrzenie, ze względu na to, że działalność rolnicza ograniczona była tylko do utrzymywania gruntów w dobrej kulturze rolnej lub produkcja rolnicza była w toku.
Według danych uzyskanych w badaniu struktury 44,8% (w 2013 r. – 47,8%) osób
kierujących gospodarstwem rolnym posiadało wykształcenie rolnicze lub kurs rolniczy.
w grupie 1-2 ha UR do 75,7% dla gospodarstw o powierzchni UR 100 ha i więcej. Wśród gospodarstw najmniejszych, tj. do 1 ha UR, omawiany odsetek wynosił 34,2%.
Ukończeniem kursu rolniczego (jako najwyższym poziomem wykształcenia rolniczego) legitymowało się 17,3% ogółu osób kierujących (w 2013 r. – 22,2%). Najwyższy odsetek omawianych osób odnotowano wśród gospodarstw o powierzchni 3-10 ha UR (ponad 18%), a najniższy w grupie gospodarstw największych o powierzchni 100 ha i więcej (11,4%).
W porównaniu z wynikami BSGR 2013 wzrosła liczba osób kierujących z wyższym wykształceniem rolniczym, jednak nadal ich udział w ogólnej liczbie kierujących był niewielki i wynosił 2,8% (w 2013 r. – 2,6%). Udział ten był najniższy w grupie obszarowej UR 1-2 ha (1,4%), a najwyższy w grupie 100 ha i więcej (24,2%).
Osobami kierującymi gospodarstwami rolnymi byli przede wszystkim mężczyźni, którzy stanowili 70% ogółu kierujących. Co piąty kierujący nie przekroczył 40 lat, a wiek większości (68,0% ogółu kierujących) mieścił się w przedziale 40-64 lata.
Gospodarstwa rolne o powierzchni 20 ha i więcej prowadzone były w zdecydowanej większości (ok. 90%) przez mężczyzn. Najwyższy odsetek kierujących kobiet odnotowano w grupach obszarowych do 1 ha UR oraz 1-2 ha (ok. 40%).
Rys. 3. Odsetek osób kierujących gospodarstwem rolnym z wykształceniem rolniczym, w tym z wyższym wykształceniem rolniczym
Najwięcej młodych kierujących gospodarstwami rolnymi odnotowano wśród gospodarstw rolnych o powierzchni 50-100 ha UR (30,2% ogółu kierujących w tej grupie obszarowej). Co piąty kierujący gospodarstwem o powierzchni do 1 ha UR włącznie i 1-2 ha miał 65 i więcej lat.
W zdecydowanej większości gospodarstw indywidualnych (95,5% ogółu) użytkownik