Analiza statystyczna metodą regresji Coxa pokazała, że pięć z sześciu tematów psychologicznych oszacowanych jakościowo ma istotny statystycznie związek z czasem przeżycia pacjentów. Były to: zdolność do zmiany, wola
T a b e l a 3. Graficzna reprezentacja ocen pacjentów dla każdego tematu T a b l e 3. Graphic presentation of patient score in each theme
Pacjent
Patient CP/MPCP Oszacowanie Evaluation
Zdolność do zmiany
Ability to change
Chęć zmiany
Will to change Zastosowanie Implementation
Relacje z innymi Relations with others
Jakość doświadczenia
Quality of experience
Wynik łączny Total
7. 5,17*
5. 4,31
25. 4,23 ● ● ●
23. 3,17 ● ● ● ● ●
4. 3,12
21. 3,01 ● ● ● ● ● ●
1. 2,84 ● ● ● ● ●
28. 2,80
10. 2,71 ● ● ● ● ● ● ●
2. 2,25 ● ● ● ● ● ● ●
16. 2,24
12. 2,12 ● ● ● ●
26. 2,03 ● ● ● ● ● ●
11. 1,81 ● ● ●
6. 1,73 ● ● ● ● ●
15. 1,68 ● ● ● ●
22. 1,64 ● ● ● ● ● ● ●
20. 1,24 ● ● ● ● ● ●
8. 0,96 ● ● ● ● ● ●
17. 0,97 ● ● ● ● ● ● ●
9. 0,87 ● ● ● ● ● ● ●
3. 0,64 ● ● ● ● ● ● ●
*Osoby badane uszeregowano w malejącym porządku według iloczynu: czas przeżycia/mediana przewidywanego czasu przeżycia, a ich wyniki w zakresie poszczególnych tematów zapreprezentują w następujący sposób: / Patients are listed in decreasing order of the value equal to survival time divided by median prognosed survival time and their results regarding each theme are presented as foolows: 80–100% 60–79% ● 40–59% ● 20–39%
CP – czas przeżycia / survival time; MPCP – mediana przewidywanego czasu przeżycia. Iloczyn CP/MPCP równy 5,17 oznacza, że pacjent żył 5,17 razy dłużej niż przewidywano / prognosed survival time. CP/MPCP equal to 5.17 means that the patient lived 5.17 times longer than prognosed.
zmian, opracowanie własnego programu, relacje z innymi oraz jakość życiowych doświadczeń. Jedynym tematem, którego zmienność nie była istotnie statystycznie powiązana z czasem przeżycia było oszacowanie zagrożenia życia.
Świadczy to o trudnościach lub niemożliwości „nieżycze-niowego” oszacowania własnego zagrożenia i w związku z tym świadomością potrzebnych zmian. Wszystkie wy-odrębnione tematy, pomimo odmienności i niezależności w oszacowywaniu zjawisk psychologicznych, cechowały się wysoką współzależnością. Wynik ten pokazuje, że w warun-kach tego eksperymentu wyodrębnione tematy wzajemnie się przenikają, wspólnie tworząc zbiór postaw i zachowań, które możnaby nazwać psychologicznym zaangażowaniem w ukształtowanie własnego programu życia z zaawansowaną chorobą nowotworową.
Dyskusja
Celem projektu badawczego przeprowadzonego przez Cunninghama i wsp. było zbadanie, jakie czynniki psy-chologiczne mogą wpływać na proces chorobowy u osób cierpiących na nieuleczalną chorobą nowotworową.
Prze-TERAPIA PSYCHOLOGICZNA W ZAAWANSOWANEJ CHOROBIE NOWOTWOROWEJ 117 prowadzony eksperyment ma wiele pozytywnych stron:
jest badaniem prospektywnym, w którym udowodniono zależność pomiędzy zaangażowaniem w działania psycho-logiczne a czasem przeżycia pacjentów z zaawansowaną chorobą nowotworową. Ponadto autorzy w sposób bardzo przemyślany wykorzystują dokumentację medyczną, co przy zróżnicowanej diagnostycznie populacji jest niezbęd-ne, aby mieć pewność, że uzyskana zmiana jest wynikiem procesu terapeutycznego, a nie czynników biologicznych.
Warto podkreślić, że zebrany materiał do analiz psycholo-gicznych jest bardzo rzetelny – bazuje na cotygodniowych spotkaniach z pacjentami przez okres jednego roku.
Połączenie schematu ilościowego i jakościowego pozwoliło na uzyskanie znacznej ilości różnorodnych danych psychologicznych, zarówno o charakterze ja-kościowym, jak i ilościowym. Zastosowanie otwartej formuły badawczej w ramach schematu jakościowego dało możliwość zebrania danych obejmujących szerokie spektrum problemów istotnych dla tych chorych, które później w opracowaniu naukowym zostały zweryfikowane poprzez długotrwały, rzeczywisty, podlegający ciągłej kontroli kontakt z chorymi.
Przyjęty w niniejszym projekcie badawczym schemat korelacyjny pozwolił na odejście od modelu eksperymen-talnego, który – aczkolwiek bardziej wiarygodny dla po-równywania skuteczności różnych metod leczenia – wydaje się zbyt schematyczny w odniesieniu do egzystencjalnych problemów tych pacjentów.
Opisane badania mają swoje ograniczenia: przebadana została niewielka populacja, w badanej grupie występowała duża różnorodność chorób nowotworowych, wszyscy pa-cjenci wyrazili zgodę na uczestnictwo w programie psycho-terapeutycznym, co świadczy o ich wstępnym przekonaniu o potrzebie i słuszności tego typu interwencji.
Wyniki autorów wpisują się w nurt psychologii poznaw-czej, w którym podkreślane jest wprowadzanie zmiany za-chowań poprzez zmianę przekonań. Jednym z celów terapii poznawczo-behawioralnej jest tworzenie nowych przekonań dotyczących zdrowia poprzez proponowanie pacjentowi zadań domowych. Warunkiem powodzenia takiej pracy jest dostosowanie zadania do umiejętności oraz potrzeb pacjentów. W nurcie psychologii poznawczo-behawioralnej podkreśla się znaczenie racjonalnych przekonań, ponie-waż tylko takie nie powodują negatywnych doświadczeń w postaci lęku, przygnębienia czy złości [5]. Proponowaną przez autorów terapię można uznać za jedną z najnowocze-śniejszych technik pomagania, w której umysł dominuje nad uczuciami. Może się ona dokonać, jeśli dominującym wzorem osobowości jest otwarcie i elastyczność, które pro-mują wolę wprowadzenia zmian w sposobie życia. Najsku-teczniejszą techniką wprowadzenia zmian jest opracowanie przez pacjentów własnego programu dalszego życia. Do tego celu autorzy wykorzystali elementy techniki narracyjnej.
Wnioski z badań, podkreślające znaczenie jakościowych analiz badawczych otwierają perspektywy dla poszukiwania indywidualnych form pomocy każdemu choremu. Do tego
celu przydatna może być technika narracji autobiograficznej, która polega na rekonstruowaniu i modyfikowaniu narra-cyjnych wzorów, w ramach których osoba strukturalizuje własne doświadczenia w chorobie. „W autonarracji fakty związane z własną osobą są doświadczane i zapamięty-wane jako elementy określonej opowieści (…). W ramach rozwijającej się autonarracji lub w trakcie refleksji nad nią próbujemy wyjaśnić własne zachowania, tłumaczymy się z nich, żądamy dla nich aprobaty [6]. Terapia narracyjna wykracza poza definiowanie zdrowia psychicznego w kate-goriach subiektywnego poczucia dobrostanu pacjenta i po-szerza go o wymiar egzystencjalny, bowiem motywuje go do odnalezienia „(…) indywidualnego, narracyjnego sposobu nadawania spójności” [7], znaczenia i sensu doświadczenia własnego życia.
Wnioski
1. Badania przeprowadzone przez Cunninghama i wsp.
wskazują, że interwencja psychologiczna może mieć nie tylko walor wspierający, ale także w znaczący sposób prze-dłużać życie osób chorych.
2. Doświadczenia terapeutyczne i wyniki tych badań powinny służyć refleksji nad ułomnościami badań ilościo-wych przy badaniu pacjentów z chorobą nowotworową.
W badaniach tych ustalono, że nie ma istotnego związku pomiędzy danymi zebranymi w badaniach ankietowych a czasem przeżycia osób. Można sądzić, że zagadnienia związane ze świadomym, intelektualnym odnoszeniem się do zagrożenia własnego życia i spodziewanej śmierci nie nadają się do badań ilościowych, gdyż są to takie momen-ty w życiu, w których uogólnione odpowiedzi nie opisują prawdziwych myśli, uczuć i dążeń tych chorych.
3. Subiektywność doświadczania cierpienia, bólu i lę-ku w chorobie nowotworowej nie jest możliwa do badania metodami wystandaryzowanymi, dlatego konieczne jest rozwijanie nowych, jakościowych metod badawczych i te-rapeutycznych, np. analizy fenomenologicznej czy herme-neutycznej analizy doświadczeń.
4. Równoległa terapia medyczna i psychologiczna pa-cjentów z nieuleczalną chorobą nowotworową może wy-dłużyć czas przeżycia tych osób oraz rozwinąć umiejęt-ności samodzielnego określania znaczenia i sensu życia.
Człowiek chorujący na nieuleczalną chorobę nowotworową może poprzez proces zmian psycho-społeczno-duchowych odzyskać poczucie podmiotowości w ograniczonej prze-strzeni czasu życia.
Piśmiennictwo
1. Cunningham A.J., Edmonds C.V., Phillips C., Soots K.I., Hedley D., Lockwood G.A.: A prospective, longitudinal study of the relationship of psychological work to duration of survival in patients with metastatic cancer. Psychooncology, 2000, 9, 323–339.
2. Cunningham A.J.: A new approach to testing the effects of group psy-chological therapy on length of life in patients with metastatic cancers, Advances, 2002, 18 (2), 5–9.
3. Cunningham A.J.,Watson K.: How psychological therapy may prolong survival in cancer patients: new evidence and a simple theory. Integr.
Cancer Ther., 2004, 3 (3), 214–229.
4. Cunningham A.J., Oreher H.: A new study on “fighting spirit” and breast cancer. Adv. Mind Body Med. 2000, 16, 2.
5. Padesky C.A., Greenberg D.: Umysł ponad nastrojem. Wyd. Uniw.
Jagiell. Kraków 2004.
6. Trzebiński J.: Narracyjne konstruowanie rzeczywistości. In: Narracja jako sposób rozumienia świata. Ed.: J. Trzebiński. GWP, Gdańsk 2002, 17–42, 36.
7. Tokarska U.: Narracja autobiograficzna w terapii i promocji zdrowia.
In: Narracja jako sposób rozumienia świata. Ed. J. Trzebiński. GWP, Gdańsk 2002, 221–226, 226.
ANNALES ACADEMIAE MEDICAE STETINENSIS
R O C Z N I K I P O M O R S K I E J A K A D E M I I M E D Y C Z N E J W S Z C Z E C I N I E ANNALS OF THE POMERANIAN MEDICAL UNIVERSITY
2006, 52, 1, 119–124
ALEKSANDRA ŻUKROWSKA