CZYLI CO TO JEST ZIEMIA MIĘDZYRZECKA ?

artykule pt. „Muzea a tożsamość lokalna na Środkowym Nadodrzu” Zbi-gniew Mazur określił programowe upowszechnianie takich nazw jak Śląsk Lubuski, Nowa Marchia, Ziemia Międzyrzecka jako odbicie fragmentaryzacji toż-samości regionalnej¹. Owa opinia skłoniła mnie do refleksji, na ile istotnie jest to fragmentaryzacja, a na ile próba wybrnięcia ze złożoności problemu w perspekty-wie specyfiki tworu, jakim jest obecne województwo lubuskie. Jako swoistym materiałem badawczym posłużyłem się tu nieprzypadkowo tzw. Ziemią Między-rzecką. Przywołując a priori w tytule wspomniany przykład przyjęto, że z obiek-tywnego punktu widzenia funkcjonuje on w percepcji, nieznany jest jednak szcze-gółowy krąg występowania. Stąd zasadnym jest także kolejne pytanie: czym w istocie jest przedmiot podjętego określenia w jego szerokim aspekcie znacze-niowym na tle problemu kształtowania tożsamości lokalnej w obszarze obec-nego województwa lubuskiego?

Zagadnienie, które tutaj wywołałem, tylko pozornie jest łatwe - ale sądzę też, że tylko pozornie sztuczne. Dla mieszkańców obecnego województwa lubuskiego, a wcześniej zielonogórskiego, następnie zielonogórskiego i gorzowskiego, nadto chyba równocześnie Ziemi Lubuskiej i Środkowego Nadodrza, powyższy akapit jasno odwołuje się do problemów tożsamości, które są tu obecne od 1945 roku². Dyskusja na ten temat, która toczy się już bardzo długo, pozostawiła po sobie obszerną spuściznę i jak się wydaje - daleko jeszcze do konsensusu, jeśli taki w ogóle nastąpi. W każdym razie po pewnym wyciszeniu spowodowanym utwo-rzeniem w 1999 roku województwa lubuskiego już w ramach tego obszaru - we-dług jednych tylko administracyjnego, a innych regionu, słychać głosy odwołu-jące się do tożsamości związanej z mikroregionami. Trzeba przyznać, że nie jest to zresztą zjawisko nowe, lecz jedynie podejmowane ponownie w obliczu zmie-nionej sytuacji społeczno-ustrojowej po 1989 roku. Niech dowodem na to będzie publikacja Stanisławy Zajchowskiej z 1959 roku, w której autorka wskazała, że nazwa Ziemia Lubuska wobec terytoriów, które zostały tak określone, jest „właściwie

1 Z. Mazur, Muzea a tożsamość lokalna na Środkowym Nadodrzu, Siedlisko, nr 1, 2005, s. 25 i n.

2 Na temat zagadnień związanych z problematyką tzw. Ziem Zachodnich i Północnych zob. pracę Cz. Osękowskiego, Ziemie Odzyskane w latach 1945-2005. Tamże literatura przed-miotu i stan badań.

W

Podziały administracyjne a tożsamość lokalna...

180

bezzasadna”³. Obecnie najlepiej problemy te - moim zdaniem - wyraża znana już także poza Ziemią Lubuską dyskusja nad propozycją Andrzeja Toczewskiego związana z ideą nazwy Śląska Lubuskiego⁴. Głośna debata, która przewinęła się nie tylko przez środowisko naukowe, ale również lokalne media i politykę, po-kazała jak trudnym zjawiskiem jest proces tworzący lokalne nazewnictwo w obli-czu braku jednorodności historycznej, geograficznej czy kulturowej określonych tworów w kontekście społecznym⁵. Problem ten obrazuje także w istocie rzeczy swoisty związek między tzw. tożsamością obywatelską - poczuciem przynależ-ności do miejsca, zaangażowaniem się w sprawy lokalne związane z potrze-bami tej społeczności i otoczenia oraz tożsamością nostalgiczną, czyli posiada-niem biografii i naturalnym poczuciem własnych korzeni⁶. Wszak nie ulega chyba wątpliwości, że tylko identyfikowanie się szerszej grupy społecznej z określo-nym terenem i jego nazwą w wymiarze umowokreślo-nym albo powszechnie przyjęte szczególne argumenty natury historycznej, geograficznej itd., mogą być wyznaczni-kiem zasadności jej stosowania. Tu zresztą w istocie zachodzi znak równości, choć zapewne uzasadnić jakoś też można wszystko. W innym przypadku przywołany problem staje się bądź bezzasadny, bądź jest przywilejem wybranej grupy znaw-ców i funkcjonuje w istocie poza społeczeństwem. Rodzi się zresztą w tym miej-scu pytanie - na ile w ogóle kwestie te wykraczają poza grupę znawców, a na ile są tylko sztuczną potrzebą szerszego dookreślenia na potrzeby badań np. histo-rycznych, subiektywnej identyfikacji w obrębie tzw. małej ojczyzny i jednocześnie pozostają abstrakcyjne albo względnie przypadkowe dla mieszkańców danego terenu?

Wszystkie te uwagi ze swoją największą mocą odnoszą się do przywołanej w tytule Ziemi Międzyrzeckiej. Problem zdaje się tym istotniejszy, że określenie to, w przeciwieństwie do chociażby Śląska Lubuskiego, funkcjonuje już zgoła przez półwiecze, jest stosunkowo często używane w literaturze naukowej lub popu-larnonaukowej, jest także stosowane w obiegu powszechnym, a jednak paradok-salnie, nigdy nie zostało zdefiniowane, pozostając abstraktem powszechnie ro-zumianego obszaru wokół Międzyrzecza, tylko z rzadka wyrażanego w szer-szym niż terytorialno-administracyjnym aspekcie znaczeniowym.

Z punktu widzenia polskiej terminologii historyczno-prawnej określenie: ziemia związane było z dawnymi terytoriami dzielnicowymi - ziemiami, które utrzymały

3 S. Zajchowska, Nad środkową Odrą i dolną Wartą, Warszawa 1959, s. 6.

4 A. Toczewski, Tożsamość Śląska Lubuskiego, Museion, nr 8, 2001, s. 1.

5 Swoistym podsumowaniem całej dyskusji jest publikacja wydana przez Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze pod red. Andrzeja Toczewskiego: Ziemia Lubuska - studia nad tożsamością regionu, Zielona Góra 2004. Zob. też: Studia Zielonogórskie, t. 3, 1997 - gdzie bogata dyskusja dotycząca znaczenia Ziemi Lubuskiej w szerokim aspekcie badawczym.

6 A. Posern-Zieliński, Tożsamość a terytorium. Perspektywa antropologiczna, Przegląd Zachodni, nr 3, 2005, s. 19.

Podziały administracyjne a tożsamość lokalna...

181 pełną hierarchię urzędników ziemskich z wojewodami na czele. W XV wieku terytoria te zaczęto nazywać województwami. Jednocześnie w wyniku stopnio-wych zmian organizacji urzędów lokalnych, nazwę ziem zatrzymały terytoria mniejszych dzielnic, w których nie utrzymał się urząd wojewody. W przypadku Wielkopolski powstały dwa województwa, tj. poznańskie i kaliskie. Dodatkowo w Wielkopolsce można wyróżnić ziemie: nakielską i wschowską. Ta ostatnia weszła w skład dzielnicy w 1343 roku. Tzw. ściślejszą Wielkopolską zarządzał starosta generalny. Ziemia Nakielska i Wschowska były zarządzane z ramienia odrębnych starostów: nakielskiego i wschowskiego. W 1554 roku tenutariusz wałecki Łukasz Górka uzyskał przywilej na starostwo grodowe w Wałczu⁷. Okres przemian spowodował także stopniowy zanik kasztelanii na rzecz powiatów⁸. W tym też okresie zanikła kasztelania międzyrzecka, która funkcjonowała jako okręg gro-dowy. Najstarszym wymienianym kasztelanem międzyrzeckim jest Teodoryk (ok. 1230 roku). Wraz z zanikiem podziału na kasztelanie, dobra międzyrzeckie uzyskały status starostwa niegrodowego - właściwie z łac. tenuty, czyli dobra dzierżawnego⁹. Dzierżawcy takich dóbr posiadali grzecznościowy tytuł starosty.

W Międzyrzeczu zachował się także kasztelan (tzw. mniejszy), nie można jed-nak tego faktu łączyć z kasztelaniami w rozumieniu średniowiecznym. Zamek, miasto i funkcjonujące tu starostwo niegrodowe stały się częścią powiatu po-znańskiego w województwie poznańskim i w takiej sytuacji pozostawało do 1791 roku, kiedy mocą ustawy sejmowej województwo poznańskie podzielono na po-wiaty: poznański, kościański, międzyrzecki i Ziemię Wschowską¹⁰.

Wychodząc zatem z założeń ustrojowo-prawnych związanych z łacińskim okre-śleniem: regio (region), odnoszącym się do władzy, sprawowania urzędu, okręgu administracyjnego, sądowego lub kościelnego, cechy tego typu posiadała z pewno-ścią kasztelania. Wszak była ona strefą o wyznaczonym terytorium z kompeten-cjami wojskowymi, sądowymi i skarbowymi. W źródłach dość często pojawia się określenie: dystrykt (in districtu Mezerecensi), nadto: territorium¹¹. Pozwala to na przyjęcie argumentu, że wyznacznikiem współczesnej Ziemi Międzyrzeckiej może być właśnie obszar funkcjonującej tu kasztelanii. Jest tu zarówno ośrodek o odpowiedniej randze i zakresie władzy, jak też konkretne podległe władzy ośrodka terytorium, a zatem czynniki pozostające w związku z wyznacznikami

7 Urzędnicy wielkopolscy XVI-XVIII wieku - spisy, t. I, oprac. A. Bieniaszewski, Wrocław 1987, s. 7.

8 J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia państwa i prawa polskiego, Warszawa 1985, s. 99-101.

9 Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. 3, z. 1 (dalej cyt.

SHG), red. A. Gąsiorowski, Poznań 1993, s. 156-157.

10 Urzędnicy wielkopolscy, s. 7.

11 SHG, cz. 3, z. 1, s. 149. Tam też krytyka w odniesieniu do uwarunkowań historycznych.

Por. w tej kwestii: A. Gąsiorowski, „Districtus” w Wielkopolsce początków XIV wieku, Rocznik Historyczny, nr 32, 1966, s. 173-193.

Podziały administracyjne a tożsamość lokalna...

182

pojęcia region¹². Trzeba jednak podkreślić, że po pierwsze - obszar owej kasztelanii jest znany w najlepszym wypadku tylko w przybliżeniu, nadto wskazane czyn-niki nie nabrały w kolejnym okresie cech procesu rozwojowego, który ugrunto-wałby określony status, realizując tym samym czynniki regionotwórcze. Od-mienna sytuacja miała miejsce na terytorium pobliskiego Śląska. Różnice ustro-jowe powodowały, że funkcje lokalnych ośrodków administracyjnych i gospo-darczych stawały się domeną miast. Na tej płaszczyźnie wykształciła się insty-tucja Weichbildu, kontynuująca określony zakres władzy, jak też kształtująca bodźce gospodarcze tworząc w ten sposób podłoże do funkcjonowania odrębnych części w ramach większych całości, nazywanych w śląskiej terminologii prawnej (terra, Land) - ziemia¹³.

Na tym tle wszelkie czynniki administracyjne mogące kształtować lokalną odręb-ność obszaru związanego z organizacją grodową w Międzyrzeczu zostały stop-niowo przesunięte do Poznania. Można tu jeszcze mówić o funkcjonowaniu admi-nistracji kościelnej w postaci dekanatu międzyrzeckiego, jednak ten także został z czasem zlikwidowany, zaś ośrodki dekanalne przeniesione do innych miejsco-wości¹⁴.

Wykształcone starostwo niegrodowe - dzierżawa określonych dóbr - było w isto-cie rzeczy jednostką o charakterze głównie ekonomicznym i zarazem z racji swojego położenia geograficznego - kresowym. Warto jednak w tym miejscu ukazać zakres terytorialny. Międzyrzeckie starostwo obejmowało w 1629 roku następujące miej-scowości: zamek wraz z folwarkiem, miasto królewskie Międzyrzecz, miasto kró-lewskie Skwierzynę, wsie Rogoziniec, Kęszycę, Nietoperek, Żółwin, Lutol, Mu-rzynowo, Aleksandrowo (Gościnowo); wsie należące do komturii łagowskiej:

Zarzyn, Langful, Boryszyn, Templewo; wsie klasztoru bledzewskiego: Rokitno, Popowo, Zemsko, Kalsko, Chełmsko, Sokola Dąbrowa, Nowa Wieś, Osiecko;

wsie szlacheckie płacące poradlne: Kursko, Goraj, Gorzyca, Święty Wojciech (własność biskupa poznańskiego), Janowo, Bobowicko, Grochowo, Trzemeszno Lubuskie (nazwa współczesna), Chycina, Pieski, Łagowiec, Bukowiec; wsie klasz-toru paradyskiego: Wysoka, Kaława, folwark kęszycki i lutolski, stawy i jeziora, młyny zamkowe. Tak opisana lista dóbr z 1629 roku pokrywa się zasadniczo z wcześniejszymi i późniejszymi dobrami starostwa międzyrzeckiego¹⁵.

Zachowane funkcje w postaci uprawnień policyjnych czy sądowniczych wo-bec poddanych w dobrach zamkowych nie były związane funkcjonowaniem

12 Przywołane tu argumenty pozostają w związku z propozycją rozumienia analizowa-nego pojęcia przez M. J. Ptaka, Ziemia Świebodzińska jako region ustrojowo-prawny (w:) Świe-bodzin - 700 lat historii, red. W. Strzyżewski, ŚwieŚwie-bodzin 2002, s. 43-45.

13 Tamże.

14 Zob. J. Nowacki, Dzieje Archidiecezji Poznańskiej, t. 2, Poznań 1964, s. 323, 468.

15 Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich, cz. I: woj. poznańskie i kaliskie, wyd. Z. Gul-don, Wrocław 1967, s. 3 - 28. Por. SHG, cz. 3, z. 1, s. 159-160.

Podziały administracyjne a tożsamość lokalna...

183 samodzielnej jednostki administracyjnej, nadto były zróżnicowane wobec po-szczególnych dóbr w terenie w zależności od ich statusu. Pojawiające się jeszcze w XVI wieku określenie dystrykt występuje w znaczeniu okolice lub obszar staro-stwa niegrodowego, a zatem nie można go odnosić do uwarunkowań ustrojowo-prawnych według ówczesnego podziału administracyjnego¹⁶. Dodatkowym czynni-kiem niesprzyjającym powstaniu podobnych ośrodków, jak w przypadku Ślą-ska, była prawna i ekonomiczna sytuacja miast. Jednocześnie określenie: ziemia w stosunku do Międzyrzecza nie może być pojmowane w kategoriach termino-logii historyczno-prawnej odnoszącej się do podziału administracyjnego, funk-cjonującego w okresie staropolskim. Międzyrzecz nigdy nie był siedzibą staro-stwa grodowego lub innej jednostki administracyjnej, które określano mianem ziem. Stąd już w tym miejscu należy podkreślić, że nazwa ta ma charakter umowny, potoczny, choć dobrze współgrający np.: na płaszczyźnie językowej.

W 1947 roku Alf Kowalski na łamach czasopisma „Lud” zamieścił sprawoz-danie z dotychczasowej działalności międzyrzeckiej placówki muzealnej pt.: „Po-wiatowe Muzeum Regionalne Ziemi Międzyrzeckiej w Międzyrzeczu”¹⁷. Można przyjąć, że bez względu na to, czy nazwa ta pojawiła się wcześniej, w okresie po II wojnie światowej stała się wyznacznikiem w istocie rzeczy nigdy niezdefi-niowanego obszaru związanego z Międzyrzeczem.

Pojawienie się terminu Ziemia Międzyrzecka, a już z pewnością jego ugrunto-wanie (jeśli takowe istotnie nastąpiło?), należy łączyć z okresem ponownego pro-cesu odkrywania tych terenów dla świadomości historycznej jej nowych miesz-kańców. Jednocześnie mimo wyraźnych konotacji, termin ten nie miał w istocie żadnych podstaw o charakterze historycznym czy geograficznym. Można jedy-nie przyjąć, że był to swoisty synonim związany z obszarem funkcjonującego w zmieniających się granicach od 1791 roku powiatu międzyrzeckiego, który jed-nak jako jednostka administracyjna mógł być postrzegany dwojako: w katego-riach tworzących w świadomości poczucie określonej odrębności w ramach więk-szej całości lub też dobrze brzmiąca metafora, w której zawierał się wyraźny ładu-nek znaczenia historycznego.

W każdym razie literatura niemieckojęzyczna nie operowała raczej określeniem:

Meseritzer Land. W różnego rodzaju wydawnictwach krajoznawczych wyraźnie dominuje odniesienie do określenia: Kreis (okręg), implikującego w tym przy-padku podstawowe znaczenie administracyjne¹⁸. Trzeba jednak przyznać, że

16 SHG, cz. 3, z. 1, s. 149.

17 A. Kowalski, Powiatowe Muzeum Regionalne Ziemi Międzyrzeckiej w Międzyrzeczu, Lud, t. 37, 1947, s. 416-417.

18 Najlepszym przykładem takiego wydawnictwa jest Heimat=Kalender für den Kreis Meseritz, odpowiednik dla wielu podobnych wydawnictw w dawnych powiatach niemieckich na interesującym obszarze i nie tylko. Tego typu wydawnictwa o charakterze popularnym miały istotne znaczenie dla kształtowania świadomości historycznej ówczesnych

miesz-Podziały administracyjne a tożsamość lokalna...

184

pojawiają się także wyjątki. Jednym z ciekawszych jest określenie: Obragebiet (Region Obry) w odniesieniu do okolic Międzyrzecza, które zostało zamiesz-czone w przewodniku turystycznym z 1936 roku¹⁹. Bardziej popularne było nato-miast odwoływanie się do nazw większych obszarów o charakterze mniej lub bardziej uzasadnionym historycznie, jak np. Provinz Posen (Prowincja Poznań-ska), Posener Land (Ziemia Poznańska). W jednym z wierszy autorstwa Theodora Krausbauera, opiewających ów abstrakcyjny Heimat, wydrukowanym w kalen-darzu dla powiatu międzyrzeckiego z 1924 roku, zawarto następujące zdanie:

Mein Heimatland, mein Posen...²⁰. Później na dużą skalę, nie bez wydźwięku pro-pagandowego dla interesującego tu obszaru, odwoływano się do Grenzmark Posen-Westpreuβen²¹. Zresztą obserwując okres funkcjonowania Marchii Granicznej, można odnieść wrażenie pewnego absurdu w nazewnictwie podkreślającym charakter prowincji: Die mittlere Ostmark (środkowa marchia wschodnia), Grenzland (zie-mia graniczna, kraj graniczny - tak też w odniesieniu do Babimostu), südlische Grenzmark (południowa marchia graniczna), Meseritzer Gebiet (region międzyrzecki), Gegend von Meseritz (okolice Międzyrzecza) itp.²²

Kiedy w efekcie likwidacji Marchii Granicznej Kreis Meseritz i Kreis Schwerin a. Warthe zostały włączone do Brandenburgii, nie zmieniło to znacząco wcze-śniejszego sposobu recepcji pojęciowej tego obszaru na potrzeby narracji histo-ryczno-krajoznawczej, choć jak można zauważyć, lokalni badacze dziejów do-strzegali różnice między terenami zlikwidowanej Marchii Granicznej a właściwą Brandenburgią. Interesujące tu tereny oderwane w 1919 roku od pozostałej czę-ści Wielkopolski stanowiły dla ówczesnej narracji wyraźny problem. Czytając róż-nego rodzaju opisy historyczne można znaleźć np. informacje, które uzasadniają przynależność nadgranicznych powiatów ze względów etnicznych, geograficz-nych itp. Porównując publikacje z okresu 1919-1945 do podobgeograficz-nych wydawnictw sprzed 1919 roku, widać wyraźne przewartościowanie w kierunku zachodnim,

kańców. Komplet wydanych numerów dla powiatu międzyrzeckiego posiada Muzeum w Międzyrzeczu. Podobne wydawnictwo ukazywało się dla powiatu skwierzyńskiego czy sulechowsko-świebodzińskiego. Forma zbliżona do interesującej w niniejszym arty-kule nie występuje w kronice Zacherta czy monografii Beckera z 1930 roku.

19 Wanderungen um Meseritz und in Nachbarngebieten der Kreise Schwerin, Bomst und Oststernberg, bearb. von R. Erhard, Frankfurt Oder 1936, s. 32.

20 Heimat=Kalender für den Kreis Meseritz, 1924 Jahr, s. 54.

21 W przywołanym ujęciu ukazało się szereg publikacji o charakterze naukowym, jak np.:

H. Wuttke, Städtebuch des Landes Posen, Leipzig 1864; A. Warschauer, Die städtischen Archive der Provinz Posen, Leipzig 1901 itp. Ostatnia wymieniona forma administracyjna doczekała się nawet periodyku o charakterze naukowo-popularyzatorskim: Grenzmärkische Heimatblätter, który był wydawany w Pile.

22 R. Frase, Wanderbuch für die Grenzmark Posen-Westpreuβen, Schneidemühl 1931, s. 182-203;

Grenzmark und Neumark, von A. Laude, Berlin 1933, s. 32 i n. Część z wymienionych nazw miała wydźwięk zarówno administracyjny, jak i umowny.

Podziały administracyjne a tożsamość lokalna...

185 jeśli chodzi o odniesienie do związków historycznych czy geograficznych tych terenów²³.

Inna rzecz, że powiaty międzyrzecki i skwierzyński funkcjonujące w ramach Prowincji Poznańskiej i kolejnych tworów, były stosunkowo jednorodne pod względem historycznym, bez względu na ich ówczesną przynależność państwową.

Owa jednorodność polegała przede wszystkim na fakcie, że granice pokrywały się w znacznym stopniu z uwarunkowaniami historycznymi funkcjonującymi do 1793 roku. Nadto powiat międzyrzecki w latach 1817-1962 tylko raz zmienił granice - w 1919 roku, kiedy w wyniku Powstania Wielkopolskiego wschodnie tereny powiatu włączono do Polski²⁴. Zgoła inaczej przedstawia się sytuacja obecnie. Najlepszym przykładem swoistego kłopotu z adaptacją przywołanego określenia w kontekście dawnych podziałów jest Gościkowo-Paradyż, czy też takie miejscowości jak Dąbrówka Wlkp., Chlastawa, Kosieczyn, które należą do powiatu świebodzińskiego, posiadającego w swoim trzonie tereny o jakże od-miennych losach historycznych. Tereny wokół Międzyrzecza wraz z powyższymi miejscowościami zawsze były łączone z zachodnią kresową Wielkopolską. W prak-tyce np. badawczej, nastręcza to pewne tylko pozornie sztuczne trudności, zresztą ma to także bardzo ważny wymiar w kontekście kształtowania określonych postaw.

W 1950 roku, kiedy po dość zmiennym okresie przynależności administracyj-nej tych terenów wynikającym z konsekwencji wojennych, powołano województwo zielonogórskie, wydana została niemal równocześnie najbardziej monumentalna jak dotychczas praca poświęcona nowej Ziemi Lubuskiej. Praca ta, traktująca o całym ówczesnym województwie zielonogórskim, zawiera opisy poszczególnych fragmen-tów tegoż tworu. Wśród kilku wyróżniono także Krainę Międzyrzecką jako obszar o odmiennych cechach kulturowych, historycznych, geograficznych czy nawet gospodarczych. Autorzy tego rozwiązania, stosując bardzo konsekwentnie zapro-ponowane pojęcie, zdefiniowali je zarazem szeroko, włączając w jego obręb ówcze-sne powiaty: skwierzyński, międzyrzecki, babimojski i wschowski. Podkreślając świadomie sztuczny kształt tego obszaru, wynikający niemal wyłącznie z wcześniej-szych jak i wówczas obecnych podziałów administracyjnych, dopatrywano się jed-nak jego cech wspólnych, wyróżniających go zarówno od Wielkopolski, jak i od pozostałych terenów nowej Ziemi Lubuskiej²⁵. Biorąc pod uwagę cały szereg innych czynników wydaje się, że definicja ta stała się przynajmniej na jakiś czas istotnym wyznacznikiem w kształtowaniu określonych postaw wobec historii regionalnej.

23 Zob. na ten temat też: M. Rutowska, M. Tomczak, Ziemia Lubuska jako region kulturowy, Zeszyty Instytutu Zachodniego, nr 33, 2003, s. 7-26. O. Dobrindt, Das Bomster Grenzland, Heimatkalender für den Kreis Züllichau-Schwiebus 1939, s. 39-44.

24 R. Patorski, Granice administracyjne powiatu międzyrzeckiego w XVIII-XX wieku (w:) Ziemia Międzyrzecka. Szkice z dziejów pogranicza, red. B. Mykietów, M. Tureczek, Międzyrzecz-Zielona Góra 2004, s. 215-226.

25 Ziemia Lubuska, s. 223.

Podziały administracyjne a tożsamość lokalna...

186

Jej udział w podejmowanych przedsięwzięciach widać m.in. w międzyrzeckiej wystawie muzealnej. Szczególnie wyraźny jest dział poświęcony kulturze lud-ności rodzimej. Widzowi rzuca się w oczy Dąbrówka Wlkp., będąca w owym okresie swoistą wizytówką, Chlastawa, Kosieczyn, tereny w okolicach Pszczewa i Trzciela, a także obszary z takimi miejscowościami jak Podmokle czy Nowe Kram-sko, określane już później pojęciem spopularyzowanym przez Wiesława Sautera - Babimojszczyzna. Innym ciekawym przykładem adaptacji tego określenia może być stojący do dziś w Międzyrzeczu pomnik Powstania Wielkopolskiego z za-mieszczoną w 1959 roku tablicą upamiętniającą bohaterów - powstańców wal-czących w latach 1918-1919 o wolność i demokrację Krainy Międzyrzeckiej. Wy-raźny podział na krainy utrzymał się w kolejnej bardzo istotnej pracy poświęco-nej terenom województwa zielonogórskiego utworzonego w 1950 roku, a mia-nowicie we wspominanej już monografii z 1959 roku pt.: „Nad środkową Odrą i dolną Wartą”, choć przy okazji opisu międzyrzeckiego muzeum z racji nazew-nictwa autorka odwołuje się do określenia Ziemia Międzyrzecka²⁶.

Wydaje się jednak, że pojęcie krainy, które mimo wszystko w ujęciu historycz-nym a także geograficzhistorycz-nym było stosunkowo niespójne, nie zdołało zdomino-wać na dłużej narracji historycznej podejmującej problematykę ówczesnego wo-jewództwa zielonogórskiego. Nadto stopniowe ugruntowanie się innych okre-śleń wydaje się być nie tylko zastąpieniem nieco frapującej nazwy, ale także dostrzeżeniem odrębności w ramach owej krainy²⁷. Trzeba jednak podkreślić, że nie od razu zrezygnowano z „krainy”.

Określeniem Ziemia Międzyrzecka posłużył się w 1957 roku Stanisław Kurna-towski w artykule Z badań nad dawnymi dziejami Międzyrzecza Wielkopolskiego²⁸. W 1958 roku ukazała się kierowana do młodzieży bardzo wymowna w swojej

Określeniem Ziemia Międzyrzecka posłużył się w 1957 roku Stanisław Kurna-towski w artykule Z badań nad dawnymi dziejami Międzyrzecza Wielkopolskiego²⁸. W 1958 roku ukazała się kierowana do młodzieży bardzo wymowna w swojej