Poszukiwanie czynników ryzyka zachorowania na zaburzenia obejmuje szereg ob-szarów. Dotyczy czynników biologicznych, cech osobowości przyszłych pacjentów, ana-lizą obejmuje się wydarzenia życiowe, sytuację rodzinną, funkcjonowanie w relacjach rówieśniczych i środowisku szkolnym, zwraca się uwagę na oczekiwania społeczne oraz szeroko rozumiane czynniki społeczno-kulturowe.
Wyniki badań ujawniły, że grupą o zwiększonym ryzyku zachorowania na anoreksję są dziewczęta i młode kobiety, których kariera zawodowa związana jest koniecznością utrzymywania szczupłej sylwetki i kontrolą swojego ciała. Dotyczy to szczególnie mo-delek, tancerek, uczennic szkół baletowych, niekiedy osób uprawiających takie dyscy-pliny sportu, jak gimnastyka czy pływanie (Doyle & Bryant-Waugh, 2000).
Także silna potrzeba osiągnięć okazała się być czynnikiem ryzyka. Shafran i wsp., (2002) wprowadzili pojęcie perfekcjonizmu klinicznego, wskazując, iż stanowi on istotny czynnik ryzyka dla zaburzeń odżywiania się. U jego podstaw leży dysfunk-cjonalny model samooceny oparty o wysokie wymagania i osiągnięcia. Cechuje go
kapiszewska 1.indb 57
powiązanie samooceny z dążeniem do odniesienia sukcesu, głęboki strach przed po-rażką, samokrytycyzm i negatywna samoocena oraz zaburzenia poznawcze.
Nie wiemy, w jakim stopniu na rozwój zaburzeń odżywiania na wpływ doświadcze-nie seksualnego nadużycia w dzieciństwie. Wyniki badań doświadcze-nie dostarczają jednoznacznych wniosków. Wskaźniki seksualnych doświadczeń traumatycznych przytaczane przez bada-czy znacznie się różnią i wynoszą od 34% do 83% (Lask, 2000). Zwraca się uwagę, że do-świadczenia te mają znaczenie dla kształtowania się poczucia własnej wartości, akcep-tacji własnego ciała i seksualności oraz identyfi kacji ze społeczną rolą kobiety (Weller & Weller, 2000). Jednocześnie znajdujemy badania, które nie potwierdzają tych danych (Sullivan i wsp, 1995). Z badań Welch & Fairburn (1996) wynika, iż seksualne nadużycie jest czynnikiem ryzyka dla zaburzeń psychicznych w ogóle, a nie tylko dla bulimii. Nie-wątpliwie zagadanie to wymaga dalszych badań, pomimo znacznych trudności metodo-logicznych. Badania osób cierpiących na zaburzenia odżywiania się, które doświadczyły nadużycia seksualnego w dzieciństwie wskazują na obniżony poziom serotoniny u tych osób, w porównaniu z osobami chorującymi na anoreksję lub bulimię, które nie były molestowane seksualnie (Weller & Weller, 2000). Dowodzi to traumatycznego aspektu molestowania seksualnego.
Otyłość występująca w okresie przedchorobowym u dziewcząt lub u członków ich rodziny to kolejny istotny czynnik ryzyka. Kulturowy nakaz szczupłości koncentruje uwagę na sylwetce, gdyż jest to najbardziej widoczny aspekt atrakcyjności fi zycznej, ale dodatkowo nasila krytyczny stosunek do otyłości. Bycie otyłym dzieckiem jest związane doświadczeniem odrzucenia i wrogości przez rówieśników, co sprawia, że pragnieniem staje się bycie osobą chudą (Paxton, 2000).
Sytuacja rodzinna pacjentów z zaburzeniami jedzenia jest także rozpatrywana jako możliwy czynnik ryzyka. Dane demografi czne zdają się wskazywać na wyższy wiek rodziców w momencie urodzenia przyszłej pacjentki (Vandereycken, 2002). Z analizy demografi cznej wynika, iż wskaźnik rozwodów, czy niepełnych rodzin wśród rodzin z zaburzeniami jedzenia jest niższy niż w ogólnej populacji, znacząco częściej występują natomiast zaburzenia jedzenia u bliskich członków rodziny, jak również choroby afek-tywne. Porównanie grupy rodziców pacjentów z bulimią z rodzicami pacjentów ano-rektycznych ujawnia częstszą historię otyłości w grupie pierwszej. W rodzinach tych znajdowano również więcej poważnych chorób somatycznych, a także nadużywanie alkoholu u ojców. Badania Felkera i Stiversa (1994) wskazują, że pewien styl funkcjo-nowania rodzin może zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń jedzenia zarówno u dziewcząt jak i u chłopców. Wśród tych cech autorzy wymieniają konfl ikty rodzinne, nasiloną kontrolę, niską spójność, ograniczenie autonomii, trudności w wy-rażaniu uczuć.
59
Podsumowanie
Wieloczynnikowe rozumienie etiologii anoreksji i bulimii psychicznej ma znacze-nie w procedurze konstruowania standardów programów leczniczych dla pacjentów z zaburzeniami odżywiania. Z założenia leczenie powinno być kompleksowe i uwzględ-niać problemy powiązane z rozwojem osobowości pacjentek, z kontekstem rodzinnego i społecznego funkcjonowania oraz obejmować stronę somatyczną, ze względu na wy-stępujące w przebiegu choroby zaburzenia somatyczne i hormonalne.
Literatura
American Psychiatric Association (1980).
1. Diagnostic Statistical Manual of Mental
Disorder DSM. (1980). Washington DC: APA.
Bryant-Waugh, R. (2000). Overview of eating disorder. W: B. Lask, & R. Bryant-Waugh 2.
(Red.), Anorexia nervosa and related Eating Disorders in Childhood and Adolescence (wyd. II, 27–40). Hove: Psychology Press, Ltd.
Bryant-Waugh, R., & Kaminski, Z. (1993). Eating disorders in children: An overview. 3.
W: B. Lask, & R. Bryant-Waugh (Red.), Childhood onset anorexia nervosa and related
eating disorders ( 17–30). Hove: Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
Bryant-Waugh, R., & Lask, B. (1991). Anorexia nervosa in group of Asian children 4.
living in Britain. Br J Psychiatry, 158, 229–233.
Buvat-Herbaut, M., Hebbinckuys, P., Lemarie, P., & Buvat J. (1983). Attitudes toward 5.
weight, body image, eating, menstruation, pregnancy and sexuality in 81 cases of anorexia compared with 288 normal control girls. Int J Eat Disord, 2, 45–59.
Crisp, A. (1983). Anorexia nervosa .
6. BMJ, 287, 855–858.
Doyle, J., & Bryant-Waugh, R. (2000). Epidemiology. W: B. Lask, & R. Bryant-Waugh 7.
(Red.), Anorexia nervosa and related Eating Disorders in Childhood and Adolescence (wyd. II, 41–58). Hove: Psychology Press, Ltd.
Felker, K.R., & Stivers, C. (1994). Th e relationship of gender and family environment to 8.
eating disorders risk in adolescent. Adolescence, 29, 116.
Frasciello, L.M., & Willard, S.G. (1995). Anorexia nervosa in males: a case report and 9.
review of the literature. Clinical Social Work Journal, 1995, 1 (23), 47–58.
Hendren, R.L., Barber, J.K., & Sigafoos, A. (1986). Eating-Disordered symptoms in 10.
nonclinical population: A study of female adolescents in two private schools. Journal of
American Academy of Child Psychiatry, 6 (25), 836–840.
HSU L.K.G. (1990). Eating Disorders. New York: Th e Guilford Press. 11.
Józefi k, B. (1996). Anoreksja i bulimia psychiczna. Rozumienie i leczenie zaburzeń od-12.
żywiania się. Kraków: Wydawnictwo Collegium Medicum UJ.
kapiszewska 1.indb 59
Józefi k, B. (2006). Relacje rodzinne w anoreksji i bulimii psychicznej. Kraków: Wydaw-13.
nictwo UJ.
Kent, A., Lacey, H., & McClkuskey, S.E. (1992). Pre-menarchal bulimia nervosa.
14. J
Psy-chosom Res, 3 (36), 295–310.
Lacey, J.H., Coker, S., & Britchnell, S.A. (1986). Bulimia: Factors associated with its 15.
etiology and maintenance. Int J Eat Disord, 5, 475–487.
Lask, B. (2000). Aetiology. W: B. Lask, & R. Bryant-Waugh (Red.),
16. Anorexia nervosa
and related Eating Disorders in Childhood and Adolescence (wyd. II, 63–76). Hove:
Psychology Press, Ltd.
Melosik, Z. (2006). Kryzys męskości w kulturze współczesnej. (Wyd. II poprawione). 17.
Poznań: Impuls.
Mouren-Simeoni, M.C., Fontanon, M., Bouvard, M.P., & Dugas, M. (1993). L’anorexie 18.
mentale chez l’enafnt preburete. Can J Psychiatry, 1 (38), 5–15.
Mumford, D.B., & Choudry, I.Y. (2000). Body dissatisfaction and eating attitudes in 19.
slimming and fi tness gyms in London and Lahore: a cross-cultural study. Eur Eat Disord
Rev, 8, 217–224.
Nasser, M. (2003). Eating disorders: Transcultural issues. VI London International 20.
Conference on Eating Disorder. Abstract book. Orbach, S. (2009). Bodies. New York: Picador. 21.
Paxton, S. (2000). Individual and risk factors and socio-cultural context for eating dis-22.
orders. W: D. Gaskil, & F. Sanders (Red.), Th e enculturated body. Policy implications for healthy body image and disordered eating behaviours ( 24–33). Queensland: QUT.
Pilecki, M. (2000). Rozpowszechnienie zaburzeń odżywiania się w populacji uczniów 23.
krakowskich szkół ponadpodstawowych. Praca doktorska, CM UJ, promotor: prof. Ma-ria Orwid.
Pilecki, M.W., Nowak, A., & Pilecka-Zdenkowska, M. (2009). Change in the frequency 24.
of consultations concerning eating disorders in the Department of Child and Adoles-cent Psychiatry in Kraków (Poland) in the years 1988–2004. Archives of Psychiatry and
Psychotherapy, 2, 35–40.
Russell, G.F.M. (1979). Bulimia nervosa: an ominous variant of anorexia nervosa.
25.
Psycho-logical Medicine, 2, 429–448.
Shafran, R., Cooper, Z., & Fairburn C.G. (2002). Clinical perfectionism: a cognitive-26.
behavioural analysis. Behav Res Th er, 7 (40), 773–791.
Slade, P.D. (1982). Towards a functional analysis of anorexia nervosa. British
27. J Clin
Psy-chol, 21, 167–179.
Sullivan, P.F., Bulik, C.M., Carter, A., & Joyce, P.R. (1995). Th e signifi cance of a history 28.
of child sexual abuse in bulimia nervosa. Br J Psychiatry, 167, 679–682.
Vandereycken, W. (2002). Families of patients with eating disorders. W: Ch.G. Fair-29.
burn, & K.D. Brownell (Red.): Eating Disorders and Obesity. A Comprehensive
61
Vandereycken, W., & van Deth, R. (1994). From fasting saints to anorexic girls. London: 30.
Th e Athlone Press.
Viernes, N., Zaidan, Z.A.J., Dorvlo, A.S.S., Kayano, M., Yoishiuchi, K., Kumano, H., 31.
Kuboki, T., & Al-Adawi, S. (2007). Tendency toward deliberate food restriction, fear of fatness and somatic attribution in cross-cultural samples. Eating Behaviors, 8, 407–417. Welch, S.L., & Fairburn, C.G. (1996)
32. Childhood sexual and physical abuse as risk factors
for the development of bulimia nervosa. Child Abuse Negl, 20, 633–642.
Weller, E., & Weller, R. (2000). Trauma and the Development of Eating Disorders. Med-33.
scape Education, 17.05.2000, www.medscape.com.
Włodarczyk-Bisaga, K. (1992). Abnormal eating attitudes in Polish adolescent school 34.
girls. Satellite Meeting of European Council on Eating Disorders, Warszawa.
kapiszewska 1.indb 61