Źródła finansowania działalności podmiotów leczniczych
2.3. Definicja i czynniki kształtujące strukturę kapitału w podmiotach leczniczych
Problematyka struktury kapitału podmiotów leczniczych dotyczy przede wszystkim odpowiedzi na pytanie o relację między poszczególnymi skład-nikami kapitałów wykorzystywanych w finansowaniu prowadzonej działal-ności7. W literaturze przedmiotu pojęcie struktury kapitału jest różnorodnie definiowane. Podstawowe podejścia do definiowania tego pojęcia ukazane zostały w tabeli 11.
Zaprezentowane kolejno podejścia do definiowania struktury kapitału stopniowo zawężają zakres pozycji pasywów podmiotów leczniczych branych pod uwagę przy opisywaniu tego pojęcia. Przede wszystkim rozróżniane jest pojęcie struktury kapitału i struktury finansowania.
5 Tekst jedn.: Dz. U. z 2020 r. poz. 1526 ze zm.
6 W. Gabrusewicz, Analiza…, s. 141.
7 J. Gajdka, Teorie struktury kapitału i ich aplikacja w warunkach polskich, Wydaw-nictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2002, s. 9.
2.3. Definicja i czynniki kształtujące strukturę kapitału w podmiotach leczniczych 37
Tabela 11. Definicje struktury kapitału w literaturze przedmiotu
Autor definicji Definicja
L. Szyszko Struktura finansowania jest równoznaczna ze strukturą pasywów, od-zwierciedla relacje między takimi pozycjami jak: kapitał własny, zobowią-zania krótko- i długoterminowe
M. Jerzemowska Struktura finansowania jest definiowana jako struktura kapitału stałego, który finansuje majątek trwały i część majątku obrotowego; na strukturę kapitału składa się wyłącznie kapitał własny i zobowiązania długotermi-nowe (kapitał krótkoterminowy ulega ciągłej rotacji, stąd w dłuższym okresie o wielkości i strukturze kapitału w przedsiębiorstwie decyduje kapitał długoterminowy
A. Cwynar,
W. Cwynar Na strukturę finansowania składają się kapitał własny oraz zobowiązania, od których płacone jest oprocentowanie; przy zastosowaniu powyższej definicji kapitału struktura kapitału różni się od struktury pasywów – nie bierze się pod uwagę zobowiązań wobec dostawców, z tytułu podatków czy wynagrodzeń
A. Duliniec Struktura finansowania jest równoznaczna ze strukturą papierów warto-ściowych wyemitowanych prze firmę, w podziale na papiery dłużne i pa-piery wierzycielskie
Źródło: opracowanie własne na podstawie A. Duliniec, Struktura i koszt kapitału w przedsiębiorstwie, s. 12–13;
M. Jerzemowska, Kształtowanie…, s. 14; A. Cwynar, W. Cwynar, Kreowanie wartości spółki poprzez długotermino-we decyzje finansodługotermino-we, Polska Akademia Rachunkowości S.A., Łódź 2007, s. 125; Finanse…, red. L. Szyszko, s. 141.
Zdaniem wielu autorów struktura finansowania to relacja kapitału obcego i własnego w finansowaniu działalności podmiotu (pierwsza definicja), nato-miast strukturą kapitału jest jedynie relacja kapitałów własnych wykorzysty-wanych do finansowania działalności i zobowiązań długoterminowych (druga definicja)8. W tym ujęciu struktura finansowania jest pojęciem szerszym i obej-muje całość pasywów bilansu, ujmując zobowiązania krótko- i długoterminowe oraz kapitały własne. Struktura kapitału stanowi element struktury finansowa-nia – po wyeliminowaniu zobowiązań krótkoterminowych9.
W kolejnej, zaprezentowanej w tabeli 11, definicji struktura kapitału jest zróżnicowana względem struktury pasywów w zakresie tzw. „darmowych”
8 R. Pike, B. Neale, Corporate Finance and Investment, Prentice-Hall, Englewood Cliffs 1993, s. 326; M. Jerzemowska, Kształtowanie…, s. 14.
9 Ibidem.
zobowiązań. Są to zobowiązania, od których podmiot leczniczy nie płaci od-setek. Warto zwrócić uwagę, że należą do nich zobowiązania krótkotermi-nowe – wobec dostawców, z tytułu podatków czy wynagrodzeń – które obok krótkoterminowych zobowiązań odpłatnych zostały wyłączone ze struktury kapitału już w drugiej definicji.
Ostatnie podejście do definiowania struktury kapitału może być wy-korzystywane w podmiotach funkcjonujących w systemach finansowych, w których finansowanie odbywa się głównie poprzez rynek kapitałowy.
Definiowanie struktury kapitału jako struktury wyemitowanych papierów wartościowych nie znajdzie raczej zastosowania do większości polskich przedsiębiorstw, których głównymi źródłami finansowania są nadal kapitały własne i kredyt bankowy.
W niniejszym opracowaniu struktura kapitału definiowana będzie w najszerszym ujęciu. Przyjęto, że jest ona równoznaczna ze strukturą pasy-wów (a więc jest także równoznaczna ze strukturą finansowania).
W rozważaniach dotyczących struktury kapitału podmiotów leczni-czych niezwykle ważne jest wskazanie czynników wpływających na decyzje co do wyboru źródeł finansowania przez te podmioty. Decyzje podejmowa-ne w tym zakresie kształtują bowiem omawianą strukturę kapitału. Wśród ważnych czynników różnicujących decyzje podmiotów leczniczych w za-kresie wyboru źródła finansowania należy wymienić:
– formę organizacyjno-prawną podmiotu leczniczego;
– stan gospodarki;
– stopień rozwoju rynku finansowego i jego segmentów – dostępność ka-pitału własnego i obcego;
– sytuację finansową danego podmiotu leczniczego (bieżącą i prognozo-waną);
– strukturę aktywów podmiotu leczniczego;
– strukturę własnościową w podmiocie – obecną i po włączeniu nowego źródła w strukturę kapitału;
– stanowisko kierownictwa i sprawowanie kontroli nad firmą;
– ocenę zdolności kredytowej i płynności finansowej dokonaną przez po-życzkodawcę/kredytobiorcę;
– możliwość udzielenia gwarancji i zabezpieczeń przez przedsiębiorstwo pożyczkodawcy/kredytodawcy;
2.3. Definicja i czynniki kształtujące strukturę kapitału w podmiotach leczniczych 39 – ryzyko związane z pozyskiwanym kapitałem, np. ryzyko utraty
wypła-calności i ponoszenia kosztów obsługi długu;
– kwestie podatkowe związane z wykorzystaniem danego źródła finanso-wania;
– koszt kapitału własnego i obcego.
Analizując charakter zaprezentowanych czynników wpływających na wybór źródeł finansowania działalności podmiotów leczniczych, moż-na wyróżnić pięć podstawowych kryteriów, którymi kierują się decydenci w procesie wyboru źródła finansowania10:
– dostępność formy finansowania, – elastyczność formy finansowania,
– koszt związany z zaangażowaniem danej formy finansowania, – efekt dźwigni finansowej,
– ryzyko obsługi związane z formą finansowania.
Kryterium dostępności danej formy finansowania związane jest z kil-koma czynnikami wymienionymi w treści tego podrozdziału. Czynnikiem takim jest z pewnością forma prawno-organizacyjna, w jakiej funkcjonuje podmiot leczniczy. Za przykład może tu posłużyć pozyskanie kapitału w for-mie emisji akcji, której mogą dokonać jedynie podmioty działające w forw for-mie spółki akcyjnej. Również emisja długoterminowych dłużnych papierów wartościowych, jakimi są obligacje, jest zarezerwowana dla określonej gru-py podmiotów11.
Z kryterium dostępności możemy również powiązać czynnik, którym jest faza cyklu życia przedsiębiorstwa. Na etapie rozpoczynania działalności przez podmiot leczniczy istnieją niewielkie szanse na wykorzystanie obcych form finansowania – dawcy kapitału nie mają wówczas podstaw do oceny zdolności kredytowej/płatniczej przedsiębiorstwa, a samo przedsiębiorstwo
10 A. Kusak, Jak określić potrzeby finansowe firmy. ABC finansów, „Serwis Finanso-wo-Księgowy” 2004, nr 10 (464), s. 8; A. Rutkowski, Zarządzanie finansami, PWE, War-szawa 2003, s. 265–267; P. Karpuś, Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2006, s. 186.
11 Art. 2 ustawy z 15.01.2015 r. o obligacjach (tekst jedn.: Dz. U. z 2020 r. poz. 1208 ze zm.).
często nie ma również możliwości ustanowienia zabezpieczeń na posiada-nym majątku.
Kryterium elastyczności danej formy finansowania jest szczególnie ważne w kontekście niepewności towarzyszącej prowadzeniu działalności gospodarczej. Zarządzający podmiotem leczniczym nie jest w stanie prze-widzieć wszystkich przyszłych potrzeb finansowych podmiotu. Elastyczność danego źródła finansowania przejawia się w możliwości dopasowania do-pływu środków finansowych zależnie od bieżących potrzeb, uwzględniając również możliwości dostosowania kosztów obsługi kapitału do aktualnych możliwości płatniczych podmiotu12.
Podmioty lecznicze, podobnie jak inne podmioty gospodarujące, bę-dą poszukiwały jak najtańszych źródeł kapitału. Należy jednak pamiętać, że kryterium kosztu kapitału dotyczy nie tylko minimalizacji nominalnej wysokości kosztów związanych z danym źródłem finansowania, ale odnosi się również do struktury (harmonogramu) jego spłaty. Wyższy koszt po-zyskanego kapitału może być bowiem zrównoważony bardziej dopasowa-ną strukturą czasową spłaty, zbieżdopasowa-ną z rozkładem przyszłych przepływów finansowych w podmiocie13.
Kryterium związane z efektem działania dźwigni finansowej dotyczy sytuacji, w której podmiot leczniczy, decydując się na zaangażowanie kapi-tałów obcych, ma możliwość zwiększenia rentowności kapikapi-tałów własnych.
Uzyskanie pozytywnego efektu dźwigni finansowej jest jednak możliwe jedynie w sytuacji, gdy podmiot przekroczy graniczną wielkość wyniku operacyjnego umożliwiającą swobodne pokrycie kosztów angażowanego kapitału obcego.
Ostatnim z wymienionych kryteriów wyboru źródeł finansowania jest ryzyko związane z obsługą kapitału. Poszczególne źródła finansowania cha-rakteryzuje zróżnicowany poziom ryzyka, a ich wykorzystanie w działalno-ści uzależnione jest nie tylko od sytuacji finansowej podmiotu, ale również od poziomu awersji do ryzyka osób zarządzających jego finansami.
12 P. Karpuś, Zarządzanie…, s. 187.
13 Ibidem.
2.4. Specyfika finansowania działalności podmiotów leczniczych 41