Źródła finansowania działalności podmiotów leczniczych
2.2. Klasyfikacja źródeł finansowania działalności podmiotów leczniczych
Ze względu na dużą różnorodność cech kapitałów wykorzystywanych w działalności podmiotów leczniczych kapitały te, stanowiące źródło finan-sowania działalności podmiotu, można klasyfikować w różnorodny sposób.
W tabeli 8 przedstawiono podstawowe kryteria klasyfikacji źródeł finanso-wania działalności podmiotów leczniczych.
Tabela 8. Podstawowe kryteria klasyfikacji źródeł finansowania podmiotów leczniczych Kryterium klasyfikacji Rodzaj źródła finansowania
Własność – własne
– obce
Źródło pochodzenia – zewnętrzne obce
– zewnętrzne własne – wewnętrzne
Terminowość – długoterminowe
– krótkoterminowe
Obowiązkowość – obligatoryjne
– fakultatywne Źródło: opracowanie własne na podstawie W. Gabrusewicz, Analiza…, s. 133.
Do najistotniejszych kryteriów zaprezentowanej klasyfikacji należy za-liczyć kryterium własności oraz źródła pochodzenia kapitału. Kryteria te w istotny sposób różnicują zasoby finansujące działalność podmiotów lecz-niczych, co pozwala na identyfikację charakterystycznych dla nich cech.
Pierwsze kryterium – kryterium własności – pozwala na wyszczególnie-nie źródeł finansowania własnych i obcych. W tabeli 9 zestawione zostały wady i zalety obu grup kapitałów.
Zestawione w tabeli 9 cechy kapitału własnego i obcego wskazują na du-żą odmienność tych dwóch grup źródeł finansowania. Dotyczy ona głównie różnic w:
– okresie angażowania kapitału;
– różnorodności form kapitału występujących w danej grupie;
– ryzyku związanym z danym rodzajem kapitału.
2.2. Klasyfikacja źródeł finansowania działalności podmiotów leczniczych 31
Tabela 9. Zalety i wady kapitału własnego i obcego
Wyszcze-gólnienie Zalety wykorzystania kapitału Wady wykorzystania kapitału Kapitał
własny – jest stabilnym źródłem finansowa-nia działalności podmiotu leczni-czego;
– wpływa na zwiększenie płynności finansowej;
– stanowi bazę gwarancyjną dla wie-rzycieli.
– podstawową wadą jest fakt, że nie zawsze przynosi on oczekiwane ko-rzyści – zwłaszcza w sytuacji wystę-powania w podmiocie strat;
– w zależności od formy prawnej podmiotu leczniczego i warunków umowy współwłaściciel uczestniczy lub nie w jego stratach;
– straty uszczuplają kapitał własny;
– w porównaniu do kapitału obcego kapitał własny jest mało elastyczny.
Kapitał
obcy – stanowi elastyczne źródło finanso-wania;
– umożliwia podjęcie i realizację przedsięwzięć przekraczających własne możliwości finansowe pod-miotu leczniczego;
– jego wykorzystanie może wpływać na obniżenie obciążeń podatkowych oraz wzrost rentowności kapitału własnego (ryzyko występujące przy finansowa-niu kapitałem obcym jest rekompen-sowane korzyściami podatkowymi, związanymi z obsługą długu);
– wierzyciel nie ma prawa głosu (z re-guły) przy podejmowaniu decyzji w podmiocie leczniczym;
– umożliwia kształtowanie optymal-nej struktury kapitału.
– oddawany do dyspozycji na określo-ny czas podlega zwrotowi;
– wierzyciele mają prawo do odsetek;
– uzyskanie kapitału obcego często wymaga zabezpieczenia lub gwa-rancji;
– wraz ze wzrostem zadłużenia rośnie z reguły ryzyko i koszt kapitału ob-cego;
– wysoki stopień zadłużenia może prowadzić do przyznania pewnych uprawnień wierzycielom;
– w przypadku likwidacji podmiotu leczniczego wierzyciele są zaspoka-jani przed właścicielami.
Źródło: opracowanie własne.
Kryterium źródła pochodzenia kapitału pozwala dokonać bardziej szczegółowego podziału zasobów finansujących działalność podmiotu lecz-niczego2. Wyodrębnione z zastosowaniem analizowanego kryterium rodza-je źródeł kapitału przedstawiono na rysunku 1.
2 E. Urbańczyk, Metody ilościowe w analizie finansowej, Wydawnictwo Uniwersy-tetu Szczecińskiego, Szczecin 1998, s. 282.
Źródła finansowania działalności przedsiębiorstw
Finansowanie zewnętrzne własne
Finansowanie zewnętrzne Finansowanie wewnętrzne
Finansowanie zewnętrzne obce
Rysunek 1. Klasyfikacja źródeł finansowania podmiotów leczniczych według źródła pochodzenia kapitału
Źródło: opracowanie własne.
Pierwotnym źródłem finansowania każdego przedsiębiorstwa, w tym także podmiotów leczniczych, jest finansowanie zewnętrzne własne. Na eta-pie powstawania podmiotu leczniczego konieczne jest wyposażenie powsta-jącego organizmu w kapitał pochodzący od właścicieli/fundatorów. Na tym etapie funkcjonowania podmiot leczniczy nie ma zazwyczaj możliwości wy-korzystywania pozostałych źródeł finansowania:
– finansowanie wewnętrzne jest niedostępne, gdyż rozpoczęcie działal-ności podmiotu medycznego to zazwyczaj okres, w którym nadwyżki finansowe nie są generowane albo są zbyt niskie, aby stanowić źródło finansowania działalności podmiotu;
– finansowanie zewnętrzne obce również bywa niedostępne ze wzglę-du na brak historii finansowej podmiotu leczniczego stanowiącej dla zewnętrznych dawców kapitału podstawę oceny jego zdolności kredy-towej/płatniczej; problem z pozyskaniem finansowania zewnętrznego obcego na początkowym etapie rozwoju podmiotu medycznego może również dotyczyć ograniczonych możliwości podmiotu w zakresie dys-ponowania majątkiem mogącym stanowić zabezpieczenie udostępnio-nego kapitału, co jest zazwyczaj wymogiem ze strony dawcy kapitału.
Podstawowe cechy finansowania zewnętrznego własnego są następu-jące:
– pozyskiwanie kapitału następuje w różnej postaci w zależności od formy prawno-organizacyjnej podmiotu leczniczego;
2.2. Klasyfikacja źródeł finansowania działalności podmiotów leczniczych 33 – kapitał pozostaje do dyspozycji podmiotu leczniczego na czas
nieokre-ślony (długookresowo);
– występowanie stosunków własnościowych przy przekazaniu kapitału.
Wśród przykładowych form finansowania zewnętrznego własnego pod-miotów medycznych można wymienić:
– udziały – w podmiotach leczniczych prowadzonych w formie spółek z ograniczoną odpowiedzialnością;
– wpływy z tytułu sprzedaży akcji pierwszej i kolejnych emisji – w pod-miotach leczniczych prowadzonych w formie spółek akcyjnych;
– wkład założycielski – w podmiotach leczniczych prowadzonych w for-mie samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej.
Zwyczajowo finansowanie zewnętrzne obce dostępne jest dla podmio-tów gospodarujących w momencie, gdy ich bieżąca i historyczna kondycja finansowa oraz sytuacja majątkowa pozwala na pozytywną ocenę ich zdol-ności do obsługi i zabezpieczenia długu. Wyjątkiem są tu szczególne formy finansowania zewnętrznego obcego dedykowane podmiotom na początko-wych etapach ich rozwoju. Przykładem mogą być fundusze venture capital lub aniołowie biznesu – wspierający kapitałem podmioty nawet na etapie rozwoju zalążkowego3 (ang. seed capital).
Podstawowe cechy finansowania zewnętrznego obcego są następujące:
– finansowanie to obejmuje odpłatne i zwrotne źródła zasilania podmio-tów leczniczych w kapitał;
– dopływ kapitału następuje przez różne segmenty rynku finansowe-go: przez rynek kapitałowy i pieniężny, poprzez rynek towarowy oraz w drodze szczególnych form finansowania4 (np. leasing, factoring itp.);
– kapitał odstępowany jest podmiotom leczniczym na czas określony (długo- lub krótkoterminowy);
– występowanie stosunków dłużniczych przy przekazaniu kapitału.
3 J. Duda, A. Wolak-Tuzimek, Ventures capital jako źrodło finansowania inwestycji małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, „Ekonomia Menedżerska” 2008, nr 3, s. 33–43.
4 Finanse…, red. L. Szyszko, s. 133.
Do przykładowych form finansowania zewnętrznego obcego podmio-tów leczniczych można zaliczyć:
– kredyty krótko- i długoterminowe, – pożyczki,
– emisję krótko- i długoterminowych papierów dłużnych, – kredyt handlowy (kupiecki),
– leasing, – factoring.
Warto pamiętać, że finansowanie zewnętrzne obce umożliwia podmio-tom leczniczym nie tylko realizację zamierzeń przekraczających ich własne możliwości finansowe, ale również pozwala na kształtowanie optymalnej struktury kapitału i wykorzystanie mechanizmu działania dźwigni finansowej.
Najbardziej naturalnym i podstawowym źródłem finansowania dzia-łalności każdego przedsiębiorstwa – w tym również podmiotów leczni-czych – jest finansowanie wewnętrzne. Podmioty lecznicze są tworzone, aby realizować swoją podstawową działalność, jaką jest działalność lecznicza, i z tej działalności powinny osiągać największą część swoich przychodów.
Należy jednak podkreślić, że przychody nie są jedyną formą pozyskiwania finansowania wewnętrznego. Finansowanie wewnętrzne powstaje na skutek dwóch różnych kategorii przekształceń:
– przekształceń dóbr rzeczowych w środki finansowe, np. poprzez prze-kształcenia majątkowe w formie sprzedaży, likwidacji czy też racjonal-nego wykorzystywania składników majątku przedsiębiorstwa;
– przekształceń w strukturze kapitału poprzez tworzenie długookreso-wych rezerw i zatrzymywanie zysków w przedsiębiorstwie.
Wśród przykładowych form finansowania wewnętrznego podmiotów medycznych można zatem wymienić:
– przychody ze sprzedaży świadczeń zdrowotnych – główna składowa tworzonych nadwyżek finansowych,
– amortyzację,
– przychody ze sprzedaży majątku, – zatrzymany zysk,
– tworzone rezerwy.
2.2. Klasyfikacja źródeł finansowania działalności podmiotów leczniczych 35 Wyszczególnione w tabeli 10 kryterium terminowości pozwala na dy-chotomiczny podział kapitałów, przyzwalający na wyodrębnienie kapitału długoterminowego i kapitału krótkoterminowego. Kapitał długoterminowy charakteryzuje się terminem spłaty dłuższym niż jeden rok. Kapitał krótko-terminowy zaś ma termin wymagalności poniżej jednego roku. Z punktu widzenia zarządzania finansami podmiotów leczniczych podział ten jest o tyle istotny, że różnicuje kapitały o częstszej rotacji – od stabilniejszych źródeł finansowania działalności. Podział podstawowych form kapitałów krótko- i długoterminowych zaprezentowano w tabeli 10.
Tabela 10. Formy kapitału krótko- i długoterminowego
Forma kapitału Kapitał długoterminowy Kapitał krótkoterminowy
Akcje/udziały ×
Dopłaty do kapitału ×
Zyski zatrzymane ×
Kredyty i pożyczki × ×
Obligacje ×
Leasing ×
Dotacje ×
Zobowiązania ×
Zaliczki ×
Kredyt handlowy (kupiecki) ×
Krótkoterminowe papiery dłużne ×
Faktoring ×
Forfaiting ×
Sekurytyzacja ×
Amortyzacja ×
Sprzedaż składników majątku ×
Źródło: opracowanie własne na podstawie W. Gabrusewicz, Analiza…, s. 138–139; W. Bień, Zarządzanie…, s. 158–165.
Ostatnie z kryteriów różnicujących źródła finansowania to kryterium obowiązkowości. Pozwala ono wyróżnić źródła obligatoryjne i fakultatywne.
Konieczność tworzenia kapitałów obligatoryjnych wynika z przepisów pra-wa (z ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych5 czy ustaw regulujących działalność zakładów opieki zdrowotnej). Kapitały ob-ligatoryjne to przede wszystkim kapitał podstawowy, który w zależności od formy prawnej przedsiębiorstwa może również nosić różne nazwy (w od-niesieniu do samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej jest to kapitał założycielski). Pozostałe kapitały, które podmioty lecznicze tworzą na podstawie umów lub statutu, to kapitały fakultatywne6.
Przedstawione kryteria podziału źródeł finansowania wykorzystywa-nych w działalności podmiotów leczniczych wraz z opisem przyporząd-kowanych do nich form wskazują na duże ich zróżnicowanie. Implikuje to znaczny stopień trudności w obszarze zarządzania kapitałem w przedsię-biorstwie, obejmujący dobór źródeł finansowania działalności czy kształto-wanie struktury kapitału. Zagadnienia te zostaną przedstawione w kolejnych częściach opracowania.