4.1. Pojęcie i zakres analizy finansowej
Analiza jest sposobem poznania badanych podmiotów poprzez ich podział na elementy proste oraz poprzez identyfikację zależności przyczynowo--skutkowych oraz powiązań między poszczególnymi elementami tworzący-mi całość1. Zwraca uwagę na konieczność zbadania całości, a nie wyłącznie poszczególnych struktur i elementów stanowiących przedmiot badania2.
Za twórcę analizy ekonomicznej uznawany jest F. Quesnay3, zaś sam zakres tej dyscypliny definiowany jest jako identyfikacja i pomiar związ-ków zachodzących pomiędzy poszczególnymi zjawiskami ekonomicznymi4. Dzięki różnorodnym metodom badawczym stosowanym w analizie ekono-micznej możliwe staje się wykrycie prawidłowości, które dotyczą postępowa-nia przedsiębiorstw oraz ich reakcji na czynniki wewnętrzne i zewnętrzne.
Analiza ekonomiczna pozwala na rozpoznanie odchyleń poszczególnych
1 M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, wyd. 3, PWN, Warszawa 2004, s. 11.
2 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Lan-gego we Wrocławiu, Wrocław 2003, s. 10.
3 Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie, red. M. Jerzemowska, wyd. 4, PWE, Warszawa 2018.
4 N. Grzenkowski, J. Kowalczyk, A. Kusak, Z. Podgórski, Analiza finansowo-ekono-miczna jako narzędzie oceny kondycji przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2017, s. 12–14; por. Analiza ekono-miczna w przedsiębiorstwie, red. M. Jerzemowska, wyd. 1, PWE, Warszawa 2004, s. 13.
założeń od rzeczywistego stanu. Umożliwia to planowanie działań korekcyj-nych i modyfikacje dakorekcyj-nych zjawisk bądź procesów5.
Analiza finansowa stanowi część analizy ekonomicznej. Trudno poddać ją standaryzacji, gdyż jest to dziedzina kształtująca się w bardzo indywidu-alny sposób – dostosowująca się nie tylko do potrzeb osoby dokonującej analizy, ale również do danych podlegających badaniu6.
Zgodnie z literaturą przedmiotu obszarem zainteresowania analizy finan-sowej są wielkości ekonomiczne w ujęciu pieniężnym, w szczególności7:
– stan finansowy podmiotu leczniczego w określonym momencie (ujęcie statyczne);
– wyniki finansowe podmiotu leczniczego ustalone narastająco za pewien okres (ujęcie dynamiczne).
Należy zwrócić uwagę na dość różnorodne definiowanie zakresu analizy finansowej w literaturze przedmiotu. W węższym ujęciu wyróżniane są na-stępujące obszary analizy finansowej podmiotu leczniczego8:
– majątek podmiotu leczniczego i źródła jego finansowania;
– wyniki finansowe podmiotu leczniczego;
– wskaźnikowa ocena kondycji finansowej w obszarach takich jak: płynność finansowa, poziom zadłużenia i zdolność podmiotu do spłaty długów, ren-towność i sprawność działania, rynkowa wartość akcji i kapitału jednostki.
W szerszym ujęciu do zakresu analizy finansowej można zaliczyć nastę-pujące obszary9:
– sytuację majątkową i finansową podmiotu leczniczego, – zdolność podmiotu leczniczego do rozwoju w przyszłości, – efektywność działalności bieżącej podmiotu leczniczego.
5 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Anali-za…, s. 11–12.
6 P. Gołaszewski, P. Urbanek, E. Walińska, Analiza sprawozdań finansowych, Funda-cja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Łódź 2001, s. 11–14.
7 T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębior-stwie, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 2004, s. 5.
8 A. Dyduch, M. Sierpińska, Z. Wilimowska, Finanse i rachunkowość, PWE, War-szawa 2013, s. 175.
9 J. Dyktus, M. Gaertner, B. Malik, Sprawozdawczość i analiza finansowa, Difin, Warszawa 2017, s. 41.
4.1. Pojęcie i zakres analizy finansowej 73 Niezależnie od uwzględnionego zakresu badania efektem analizy finan-sowej powinny być dane przetworzone w taki sposób, aby były użyteczne dla określonych grup odbiorców w procesach podejmowania decyzji za-rządczych10.
Ze względu na dużą różnorodność podejść do analizy finansowej iden-tyfikuje się wiele kryteriów jej podziału. W tabeli 24 zaprezentowano pod-stawowe kryteria klasyfikacji analizy finansowej oraz wyodrębnione z ich zastosowaniem rodzaje analizy finansowej.
Tabela 24. Kryteria klasyfikacji i rodzaje analizy finansowej
Kryterium klasyfikacji Rodzaje analizy finansowej Zakres przedmiotowy badań – analiza całościowa
– analiza odcinkowa
Częstotliwość badań – analiza ciągła
– analiza doraźna
Szczegółowość badań – analiza ogólna
– analiza szczegółowa Czas przeprowadzania analizy – analiza wstępna
– analiza następcza Zastosowane metody badań – analiza funkcjonalna
– analiza decyzyjna – analiza kompleksowa Przeznaczenie analizy – analiza zewnętrzna
– analiza wewnętrzna Charakterystyka badanych czynników – analiza statyczna
– analiza dynamiczna Czas objęty analizą – analiza retrospektywna
– analiza bieżąca Rodzaje informacji analitycznej – analiza strukturalna
– analiza zależnościowa Źródło: E. Nowak, Jak czytać…, s. 42.
10 E. Nowak, Jak czytać sprawozdania finansowe, PWE, Warszawa 2017, s. 41.
Duża różnorodność kryteriów podziału oraz rodzajów analizy finanso-wej wskazuje na bardzo szerokie możliwości zastosowania tego narzędzia w ocenie kondycji finansowej różnorodnych podmiotów, w tym podmiotów leczniczych.
4.2. Materiały źródłowe w analizie ekonomicznej przedsiębiorstw
Jednym z etapów pracy analitycznej jest wybór oraz weryfikacja materia-łów źródłowych, na podstawie których przeprowadzane będzie badanie. Jest to bardzo istotny krok, mający decydujące znaczenie dla jakości przepro-wadzonej analizy. Nietrafny dobór materiałów źródłowych (dane niekom-pletne, niewiarygodne, niedokładnie zweryfikowane) może zdecydować o wyciągnięciu błędnych wniosków z analizy, co z kolei może skutkować podjęciem niepotrzebnych i nieskutecznych, a czasem wręcz szkodliwych dla podmiotu leczniczego działań11.
Biorąc pod uwagę różnorodny charakter materiałów wykorzystywanych do analizy ekonomicznej, konieczne jest dokonanie ich systematyki. W lite-raturze przedmiotu materiały źródłowe dzielone są zazwyczaj na12:
1) materiały wewnętrzne, w tym:
– materiały ewidencyjne, – materiały pozaewidencyjne;
2) materiały zewnętrzne.
Cechą charakterystyczną materiałów wewnętrznych jest to, że tworzone są w podmiocie leczniczym – ich autorami są pracownicy, kadra zarządzająca wyższych i niższych szczebli, jak również właściciele podmiotu leczniczego.
Część z tych materiałów gromadzona jest na wyłączny użytek osób decyzyj-nych w danym podmiocie, nie jest udostępniana odbiorcom zewnętrznym.
Materiały wewnętrzne nie stanowią jednorodnej grupy. Można wśród nich
11 W. Gabrusewicz, Analiza…, s. 38.
12 Analiza finansowa w zarządzaniu współczesnym przedsiębiorstwem, red. M. Wal-czak, Difin, Warszawa 2007, s. 72.
4.2. Materiały źródłowe w analizie ekonomicznej przedsiębiorstw 75 wyróżnić materiały ewidencyjne oraz pozaewidencyjne. Przykłady materia-łów ewidencyjnych oraz pozaewidencyjnych zaprezentowano w tabeli 25.
Tabela 25. Materiały ewidencyjne i pozaewidencyjne wykorzystywane w analizie ekono-micznej podmiotu leczniczego – wybrane przykłady
Materiały ewidencyjne Materiały pozaewidencyjne – dokumentacja pierwotna lub wtórna,
która stanowi podstawę zapisów z urzą-dzeń ewidencyjnych – asygnaty kasowe, raporty dzienne
– zapisy dokonane w analitycznych i synte-tycznych urządzeniach ewidencyjnych – konta, rejestry
– sprawozdawczość oparta na tych zapisach i stanowiąca uogólnienie ich treści
– dane postulowane (np. biznesplany) – kalkulacje wstępne – kosztorysy, normy
kosztów
– wyniki poprzednio przeprowadzonych analiz – materiały z przeprowadzonych kontroli
i re-wizji
– materiały i informacje dotyczące przedsię-biorstw krajowych i zagranicznych, zmian w otoczeniu
– źródła prawne – zakres: prawo gospodarcze Źródło: opracowanie własne na podstawie Analiza…, red. M. Jerzemowska, wyd. 4, s. 40; L. Bednarski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2007, s. 32–33.
Materiały zewnętrzne wykorzystywane w analizie ekonomicznej tworzo-ne i gromadzotworzo-ne są poza podmiotem leczniczym przez podmioty w żaden sposób niepowiązane z przedsiębiorstwem. Wśród materiałów należących do tej grupy można wyróżnić13:
– informacje pochodzące z Krajowego Rejestru Sądowego;
– informacje agencji informacyjnych, w tym wywiadowni gospodarczych i ratingowych;
– bazę danych lokalnych, roczniki i opracowania statystyczne;
– informacje giełdowe i bankowe;
– publikacje naukowe;
– Internet.
W zależności od zakresu przeprowadzanej analizy finansowej może wy-stąpić konieczność wykorzystania w badaniu materiałów źródłowych o róż-norodnym charakterze. Z pewnością materiały wewnętrzne, jak i zewnętrzne
13 F. Bławat, Podstawy analizy ekonomicznej. Teorie, przykłady, zadania, CeDeWu, Warszawa 2011, s. 13.
stanowią istotny element systemu informacyjnego podmiotu leczniczego.
Zadaniem badacza jest odpowiedni dobór materiałów źródłowych uwzględ-niający nie tylko kryterium kompletności informacyjnej, ale również ich rze-telności i poprawności merytorycznej wykorzystywanych danych.