Etap IV. Ustalenie przyczyn
107B. Etiopatogeneza zaburzeń zachowania
C. Depresje wieku podeszłego
• ryzyko zachorowania – 1,2–15,5%,
• nadreprezentacja samobójstw w wieku podeszłym.
Przyczyny:
• zaburzenia afektywne, • depresje reaktywne,
• depresje w chorobach somatycznych, • depresje w chorobach OUN,
• depresje jatrogenne.
Cechy kliniczne depresji w wieku podeszłym:
• przewlekłość,
• deficyty poznawcze (pseudodemencja), • obecność chorób somatycznych/OUN.
Specyfika obrazu klinicznego:
• liczne dolegliwości somatyczne, • depresja agitowana,
• urojenia nihilistyczne – zespół Cotarda, • melancholia.
Współwystępowanie w chorobach somatycznych:
• nowotwory – 30–42%, • cukrzyca – 8,5–27,3%,
• choroba niedokrwienna serca – 15–20%, • nadciśnienie tętnicze – 9–25%,
• inne: reumatoidalne zapalenie stawów, deficyty zmysłów, przewlekłe zes-poły bólowe.
Depresje wieku podeszłego towarzyszą takim zaburzeniom OUN, jak:
• choroba Parkinsona – 40–50%, • choroba Alzheimera – 20–30%, • udar mózgu – 30–70%.
Leki depresjogenne w wieku podeszłym:
• rezerpina, • kortykosterydy, • β-blokery, • metyldopa, • klonidyna, • nifedypina, • barbiturany,
120
• neuroleptyki, • cytostatyki.
Zasady terapii:
• rozpoznanie depresji i chorób współistniejących, • ocena deficytu poznawczego,
• ocena wpływu innych leków,
• wybór leku ze względu na jego bezpieczeństwo, • ocena stopnia interakcji,
• ustalenie dawki.
PIŚMIENNICTWO
1. American Psychiatric Association Diagnostic and Statistical Anual of Mental Disorders. 4th edn., APA, Washington 1994.
2. American Psychiatric Association, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (wyd. 4. popr.) Washington, DC: Author DSM-IV-TR 2000.
3. Anonimowi Alkoholicy. Wyd. Fundacja Biuro Służby Krajowej Anonimowych Alkoho-lików w Polsce, Warszawa 1999.
4. Baird G, Charman T, Baron-Cohen S, et al. A screening instrument for autism at 18 months of age: a 6-year follow-up study. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 2000; 39: 694–702.
5. Ballenger JC, et al. Consensus statement on the primary care management of de-pression from the International Consensus Group on Dede-pression and Anxiety. J Clin
Psychiatry 1999; 60 (Suppl. 7): 54–61.
6. Barnhill JW, Taylor N. A jeśli to...: zaburzenia odżywiania. Prószyński i S-ka, War-szawa 2001.
7. Berkow R, red. MSD Manual: podręcznik diagnostyki i terapii. Wydawnictwo Me-dyczne Urban & Partner, Wrocław 1995.
8. Bettelheim B. The empty fortress: infantile autism and the birth of self. Free Press, New York 1967.
9. Bilikiewicz A, red. Psychiatria. PZWL, Warszawa 2004.
10. Cameron A. Psychiatria. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2005. 11. Cape J, McCulloch Y. Patients’ reasons for not presenting emotional problems in
general practice consultations. Br J Gen Pract 1999; 49 (448): 875–879.
12. Carson CR, Butcher JN, Mineka S. Psychologia zaburzeń. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2006.
13. Charman T. The prevalence of autism spectrum disorders: recent evidence and future challenges. Eur Child Adol Psychiatry 2002; 11: 249–256.
14. Conrad B. Tics/Tourette-Syndrom. Bewegungsstoerungen in der Neurologie. Thieme Verlag, Stuttgart, New York, 1996; VII: 186.
15. Czapliński A, Steck AJ, Fuhr P. Zespół tików. Neurol Neurochir Pol 2002; 36, 3: 493–504.
16. Czernikiewicz A.: Psychiatria. Wykłady dla studentów. Akademia Medyczna, Gdańsk 1998.
121
17. Danysz A, Kleinrok Z, red. Podstawy farmakologii dla lekarzy, farmaceutów i
studen-tów medycyny. Wydawnictwo Volumed, Wrocław 1996.
18. Dykcik W, Szychowiak B, red. Nowatorskie i alternatywne metody w teorii i praktyce
pedagogiki specjalnej. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2001.
19. European CNS Advisory Board: Management ofarcciety disorders. Padua, 1995. 20. Fahn S. Ruchy mimowolne. [W:] Rowland LP, red. Neurologia Merrita.
Wydawnic-two Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2004.
21. Fahn S. Zespół Gilles de la Tourette’a. [W:] Rowland LP, red. Neurologia Merrita. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2004.
22. Fahn S, Burke RE. Późne dyskinezy i inne zespoły kliniczne wywołane przez
neuro-leptyki. [W:] Rowland LP, red. Neurologia Merrita. Wydawnictwo Medyczne Urban &
Partner, Wrocław 2004.
23. Formański J. Psychologia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1998.
24. Friedman A. Choroby układu nerwowego. [W:] Kozubski W, Liberski PP, red.
Cho-roby układu nerwowego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004.
25. Gajewska-Zbiegień Z, Gadamska T, Szilagyi-Pągowska I i wsp. Zaburzenia tikowe u dzieci – część I. Med Wieku Rozw 2001; V, 2: 165–172.
26. Green L, Catalan J. Mental health problems in people with diabetes. [In:] Textbook of
Diabetes 2 Pickup. J. Turin 2003: 64.1–64.13.
27. Gulla B. Psychoterapia osób chorych somatycznie. UJ Instytut Psychologii Stosowanej Materiały nieopublikowane, dostęp: 03.11.2007.
28. Habrat B. Szkody zdrowotne spowodowane alkoholem. Springer PWN, Warszawa 1996. 29. Habrat B. Osoby z problemami alkoholowymi – rozpoznawanie i postępowanie. Przew
Lek 2000; 3: 86–91.
30. Habrat B. Postępy farmakoterapii uzależnienia od tytoniu, alkoholu i opioidów.
Te-rapia 2006; 12 (187): 13–18.
31. Herman Lewis J. Przemoc: uraz psychiczny i powrót do równowagi. Gdańskie Wyda-wnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1998.
32. Holmes TH, Rahe RH. The social readjustment rating scale. J Psychosom Res 1967; 11: 213–218.
33. International Molecular Genetics Study of Autism Consortium: A full genome screen for autism with evidence for link age to region of chromosome 7q. Hum Mol Genetics 1998; 7: 571–578.
34. Iwanicka A. Znaczenie higieny psychicznej w profilaktyce zaburzeń psychosomatycz-nych. Ann Acad Med Silesiensis 2006; 60, 6: 554–556.
35. Jaklewicz H. Autyzm wczesnodziecięcy: próba wyróżnienia postaci klinicznych. [W:] Dyk-cik W, red. Autyzm kontrowersje i wyzwania. Wydawnictwo Eruditus, Poznań 1994 36. Jakubik A. Osobowość aleksytymiczna. [W:] Grochowska A, red. Wokół psychologii
osobowości. Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego,
Warsza-wa 2002.
37. Janik P. Leczenie w zespole Gilles de la Tourette’a. Neurol Neurochir Pol 2005; 39, 4 (Supl. 3): 525–529.
38. Jankovic J. Botulinum toxin in the treatment of distonic tics. Mov Disord 1994; 9: 347. 39. Kanner L. Autistic disturbances of affective contact. Nervous Child 1943; 2: 217–250. 40. Kapler L. Granice terapii uzależnienia i psychoterapii. Dostęp: 10.04.09, URL: http://
122
41. Kawula S. Rodzina o skumulowanych czynnikach patogennych. [W:] Kawula S, Brą-giel J, Janke A, red. Pedagogika rodziny: Obszary i panorama problematyki. Wydaw-nictwo Adam Marszałek, Toruń 1998.
42. Kielinen M, Linnas A, Moilanen I. Autism in Nothern Finland. Eurp Child Adol
Psychiatry 2000; 9: 162–167.
43. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10: rewizja 10:
opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne
„Vesalius” Instytut Psychiatrii i Neurologii, Kraków–Warszawa 1997.
44. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne
i wskazówki diagnostyczne. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”,
In-stytut Psychiatrii i Neurologii, Kraków–Warszawa 2000.
45. Komender J. Psychiatria dzieci i młodzieży: postępy w pediatrii w roku 2002.
Me-dycyna Praktyczna Pediatria 2003/02 [cyt. 02.04.2007]. Dostępny na URL: http://
www.mp.pl/artykuly/index.php?aid=14891
46. Komender J, Jagielska G, Tomaszewicz-Libudzic C. Powikłania somatyczne w
lecze-niu jadłowstrętu psychicznego. [W:] Bomba J, Józefik B, red. Leczenie anoreksji i bu-limii psychicznej: co, kiedy, komu. Komitet Redakcyjno-Wydawniczy PTP, Kraków
2003.
47. Konopczyński M. Twórcza resocjalizacja. MEN, Warszawa 1996. 48. Konopnicki J. Niedostosowanie społeczne. PWN, Warszawa 1971.
49. Kozielec BJ, Jagielska G. Całościowe zaburzenia rozwoju. [W:] Wolańczyk T, Ko-mender J, red. Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci. Wydawnictwo Le-karskie PZWL, Warszawa 2005: 68–86.
50. Kruk-Lasocka J. Pedagogika dzieci z autyzmem i zespołami psychozopodobnymi. [W:] Dykcik W, red. Pedagogika specjalna. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2005: 275–287
51. Kubacka-Jasiecka D. Psychosomatyka. Wykład wygłoszony w Towarzystwie Lekar-skim w Krakowie w 2005 r.
52. Kurpas D. Badanie psychiatryczne. [W:] Steciwko A, red. Vademecum umiejętności
praktycznych lekarza rodzinnego. Akademia Medyczna, Wrocław 2007: 377–382.
53. Kurpas D, Kaczmarek M. Uzależnienie od alkoholu – kryteria rozpoznania, etiologia
i diagnostyka. [W:] Steciwko A, Wojtal M, Żurawickiej D, red. Pielęgnacyjne i kli-niczne aspekty opieki nad chorymi: wybrane zagadnienia. T. 2. Wydawnictwo
Con-tinuo, Wrocław 2009: 55–64.
54. Kurpas D, Kaczmarek M. Terapia uzależnienia od alkoholu. [W:] Steciwko A, Wojtal M, Żurawickiej D, red. Pielęgnacyjne i kliniczne aspekty opieki nad chorymi: wybrane
za-gadnienia. T. 2, Wydawnictwo Continuo, Wrocław 2009: 65–73.
55. Kurpas D, Kaczmarek M, Steciwko A. Zaburzenia zachowania u dzieci i młodzieży. [W:] Pirogowicz I, Steciwko A, red. Dziecko i jego środowisko: promocja zdrowia
i profilaktyka chorób w pediatrii. Wydawnictwo Continuo, Wrocław 2007: 125–134.
56. Kurpas D, Kaczmarek M, Steciwko A. Psychogenne zaburzenia odżywiania w
prak-tyce lekarza rodzinnego. [W:] Steciwko A, Mastalerz-Migas A, red. Wybrane zagad-nienia z praktyki lekarza rodzinnego. T. 10: Kardiologia, nefrologia, diabetologia, ga-stroenterologia, pediatria, psychiatria, okulistyka. Wydawnictwo Continuo, Wrocław
123
57. Kurpas D, Steciwko A. Zaburzenia depresyjne w praktyce lekarza rodzinnego. [W:] Steciwko A, red. Wybrane zagadnienia z praktyki lekarza rodzinnego. T. 7:
Kardio-logia, nefroKardio-logia, diabetoKardio-logia, alergoKardio-logia, pulmonoKardio-logia, psychiatria, ginekoKardio-logia, pediatria. Wydawnictwo Continuo, Wrocław 2006: 146–155.
58. Kurpas D, Steciwko A. Zaburzenia lękowe w praktyce lekarza rodzinnego. [W:] Ste-ciwko A, red. Wybrane zagadnienia z praktyki lekarza rodzinnego. T. 7: Kardiologia,
nefrologia, diabetologia, alergologia, pulmonologia, psychiatria, ginekologia, pedia-tria. Wydawnictwo Continuo, Wrocław 2006: 156–161.
59. Kurpas D, Steciwko A. Opieka nad pacjentem z zaburzeniami psychicznymi i jego rodziną w praktyce lekarza rodzinnego. Lekarz 2007; 1–2: 20–25.
60. Kurpas D, Steciwko A. Metody diagnostyki i terapii zaburzeń depresyjnych u pacjen-tów w wieku podeszłym w praktyce lekarza rodzinnego. Terapia 2008; 16, 9, 2 (214): 79–80, 82–84.
61. Lewicki A, red. Psychologia kliniczna. PWN, Warszawa 1974.
62. Luban-Plozza B, Poldinger W, Kroger F, Wasilewski B. Zaburzenia psychosomatyczne
w praktyce lekarskiej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1995.
63. Łazowski J. Problemy psychosomatyczne w chorobie wrzodowej żołądka i
dwunast-nicy. PZWL, Warszawa 1978.
64. Marey C, Delalleau B. Actualites therapeutiques. Suppl a 1’Edition. JAMA 1990: 66–70. 65. Marra F, Lynd L, Coombes M. Antibiotics in infancy linked to immune ills. Autism
Res Rev Int 2006; 20, 1: 5–6.
66. Mastalerz-Migas A, Fluder E, Fluder R, Steciwko A. Psychiczne i fizyczne aspekty
uzależnień. [W:] Steciwko A, red. Wybrane zagadnienia z praktyki lekarza rodzinnego.
Tom 3. Wydawnictwo Continuo, Wrocław 2002.
67. Mellibruda J. Psychologiczna koncepcja mechanizmów uzależnienia. Dostęp: 10.04.09, URL: http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=29.
68. Midro AT. Genetyczne podłoże Zespołu Retta: gen MECP2. Neurol Dziec 2001; 10 (19): 71–83.
69. Midro AT. Poradnictwo genetyczne w zespole Retta: część I: diagnoza fenotypowa i molekularna. Prz Pediatr 2002; 32 (2): 98–102.
70. Moll GH, Rothenberger A. Nachbarschaft von Tic. Nervenarzt 1999; 70: 1.
71. Morrison J. Kiedy objawy psychiczne maskują choroby ciała. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002.
72. Naidu S. Rett Syndrome a disorder affecting early brain growth. Ann Neurol 1997; 42: 3–10.
73. Namysłowska I. Zaburzenia odżywiania: jadłowstręt psychiczny i bulimia. Przew Lek 2000; 6: 88–91.
74. National Center for Clincal Infant Programs. Diagnostic classification: 0–3. Diagnostic
classification of mental health and developmental disorders of infancy and early childhood. NCCIP, Washington 1994.
75. Pecyna M. Rodzinne uwarunkowania zachowania dziecka w świetle psychologii
kli-nicznej. WSiP, Warszawa 1998.
76. Pisula E. Małe dziecko z autyzmem: diagnoza i terapia. Gdańskie Wydawnictwo Psy-chologiczne, Gdańsk 2005.
77. Podbielska M, Podbielski J. Terapia zaburzeń psychicznych w udarach mózgu.
124
78. Popielarska A. Etiologia i patogeneza zaburzeń psychicznych u dzieci. [W:] Popielar-ska A, red. Psychiatria wieku rozwojowego. PZWL, Warszawa 1989.
79. Prater ChD, Zylstra ED. Autism: a medical primer. Am Family Phisicians I, 2002; 66, 9: 1667–1673.
80. Preskorn SH. Depresja – postępowanie w lecznictwie otwartym. Podręcznik dla
leka-rzy praktyków. Triangulum M.B.P., Wrocław 2004.
81. Przegląd kierunków działania Al-Anon i Al-ateen. Wyd. Stowarzyszenie Grup Rodzin-nych Al-Anon, Poznań 2002.
82. Pużyński S.: Depresja i zaburzenia afektywne. PZWL, Warszawa 1996.
83. Pużyński S, Kalinowski A. Zasady leczenia nawracających zaburzeń afektywnych.
Te-rapia 2005; 11 (172): 4–21.
84. Rabe-Jabłońska J, Urban M. Śmiertelność i przyczyny zgonów w przebiegu
jadło-wstrętu psychicznego. [W:] Rabe-Jabłońska J, red. Powikłania somatyczne jadłowstrę-tu psychicznego. Komitet Redakcyjno-Wydawniczy PTP, Kraków 2006.
85. Rajewski A. Całościowe zaburzenia rozwoju. [W:] Bilikiewicz A, Pużyński S, Ryba-kowski J, Wciórka J, red. Psychiatria. T. 2. Psychiatria kliniczna. Wydawnictwo Me-dyczne Urban & Partner, Wrocław 2002.
86. Rajewski A, Rajewska-Rager A. Wskazania do hospitalizacji w przebiegu zaburzeń
odżywiania. [W:] Józefik B, Pilecki M, red. Leczenie anoreksji i bulimii psychicznej: podejścia, metody, techniki. T. 2. Komitet Redakcyjno-Wydawniczy PTP, Kraków 2005.
87. Rimland B. Suplement do testu FORM E–2. Autism Research Institute 2005; 19: 3, 2. 88. Robertson MM. Tourette syndrome, associated conditions and the complexities of
tre-atment. Brain 2000; 123: 425.
89. Ruble LA, Scot MM. Executive functions and natura habitat behaviors of children with autism. Autism 2002; 6: 365–381.
90. Samochowiec J. Czynniki genetyczne w uzależnieniu alkoholowym. Neuropsychiatr
Neuropsychol 2007; 2, 2: 54–56.
91. Sartorius N, et al. Depression comorbid with anxiety: results from the WHO study on Psychological Disorders in Primary Health Care. Br J Psychiatry 1996, 168 (Suppl. 30): 38–43.
92. Schopler E. Implementation of TEACCH philosophy. [In:] Cohen DJ, Volkmar FR, editors. Handbook of autism and pervasive developmental disorders. 2nd ed. Wiley & Sons, New York 1997: 767–795.
93. Seltzer MM, Abbeduto L, Wyngaarden-Krauss M, et al. Comparison groups in autism family research: Down Syndrome, Fragile X Syndrome and Schizophrenia. J Autism
Devel Dis 2004; 34, 1: 41–48.
94. Selye H. The stress of life. Mc Graw-Hill, New York 1976.
95. Sheinkompf SJ, Siegel B. Home-based behavioral treatment of young children with autism. J Autism Devel Dis 1998; 28 (1): 15–23.
96. Sloane PD, Slatt LM, Curtis P, Medycyna rodzinna. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 1998.
97. Stone W. Autism in infancy and early childhood. [In:] Cohen DJ, Volkman ER, editors.
Handbook of autism and pervasive developmental disorders. John Wiley& Sons, New
York 1997: 266–282.
98. Szewczyk L, Kulik A. Wybrane zagadnienia z psychologii klinicznej i osobowości.
Psy-chosomatyka. Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin
125
99. Święcki A. Historia i klasyczne ujęcie alkoholizmu. Dostęp: 10.04.09, URL: http:// www.psychologia.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=126.
100. Święcki A. Formy pomocy osobom uzależnionym od alkoholu. Dostęp: 10.04.09, URL: http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=4.
101. Tomb DA. Psychiatria. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 1998. 102. Towbin KE, Mauk JE, Batshaw MI. Pervasive developmental disorders in children
with disabilities. In: 5th ed., Batshaw ML, editor. Paul H. Brookes Publishing Co.,
Baltimore 2002.
103. Tylka J. Modyfikacja zachowania typu A jako podstawa prewencji pierwotnej i wtór-nej choroby niedokrwienwtór-nej serca. Przegl Psychol 1999; 42, 4: 69–82.
104. Tylka J. Psychosomatyka. Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyń-skiego, Warszawa 2000.
105. Wąsik-Sibrecht M. Profilaktyka i wczesne rozpoznanie zaburzeń odżywiania wśród
młodzieży: punkt konsultacyjny dla chorych na zaburzenia odżywiania się i ich ro-dzin. Poznań 2005.
106. WHO: Mental Health Collaborating Centres. Pharmacotherapy of depressive disorder. A consensus statement. J Affect Disord 1989; 17: 197–198.
107. WHO: The ICD-10 Classification of Mental and Behiavioural Disorders. WHO. Geneva 1992.
108. Włodawiec B. Koncepcja psychologicznych mechanizmów uzależnienia Jerzego
Me-llibrudy. Dostęp: 10.04.09, URL: http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=342.
109. Wolańczyk T, Kołakowski A, Skotnicka M. Nadpobudliwość psychoruchowa u
dzie-ci. Wydawnictwo „Biofolium”, Lublin 1999.
110. Wojnar M, Araszkiewicz A. Badanie rozpowszechnienia zaburzeń depresyjnych. Lęk