Podejście humanistyczno-egzystencjalne

Nurt ten rozwinął się w latach 40. XX w. jako sprzeciw wobec założeń psycho-analizy oraz podejścia behawioralno-poznawczego. Podchodzono do niego jako do przełomu w myśleniu o człowieku, gdyż uwzględniał jego pełny obraz wraz z takimi pojęciami, jak: wolna wola, poczucie sensu życia, poczucie autonomii, system wartości, poczynania twórcze jednostki. Znaczenie mniejszą rolę przypisywał popędom. Humanistyczna koncepcja zaburzeń psychicznych

Zaburzenia psychiczne traktowane są tu jako rodzaj deficytu w rozwoju osobo-wości, tworzącego się jako odpowiedź na niezaspokojone potrzeby miłości, akcep-tacji, autonomii. Celem psychoterapii jest zdobycie korektywnych doświadczeń w odniesieniu do wcześniejszych przeżyć oraz pobudzenie do refleksji nad wartoś-ciami życiowymi. Terapia koncentruje się wokół problemów teraźniejszości i pro-blematyki „tu i teraz”, a także ich odniesienia do przyszłości, co najbardziej od-różnia ją od podejść dynamicznych. Leczenie odbywa się w poszanowaniu autono-mii pacjenta, podkreślanej przez niedyrektywną postawę terapeuty i określenie „klient”, wprowadzone przez Rogersa, sugerujące równorzędność relacji między terapeutą i pacjentem. W trakcie leczenia to klient decyduje o intensywności pracy, porusza-nych problemach oraz czasie trwania leczenia.

196

Terapia Carla Rogersa – skoncentrowana na osobie

Etiologia podejścia

Według Rogersa centralną częścią osobowości jest „ja”. Jego struktura kształ-tuje się w dzieciństwie przez doświadczenia symbolizowane w świadomości. Z two-rzeniem się świadomego „ja” rozwija się potrzeba samoakceptacji – uniwersalna i bezwarunkowa, istniejąca u każdego człowieka. Zaspokojenie tej potrzeby jest źródłem własnego poczucia wartości. W strukturze „ja” zaznaczane są tylko takie doświadczenia, które budują pozytywny obraz siebie. Wszystkie inne, tj. frustru-jące, negujące potrzebę samoakceptacji, są spychane do nieświadomości w struktu-rze „ja” lub zniekształcane. Dzieje się tak, gdy dziecko otrzymuje od osób ważnych, np. rodziców, sprzeczne znaczeniowo informacje. Obserwując je pod względem werbalnym i niewerbalnym, można dostrzec niespójność informacji.

Koncepcja zaburzeń

Różne formy obrony organizmu wynikają z doświadczeń nabytych w kontak-tach społecznych, które poddają nas ciągłej ocenie, a co za tym idzie – ograniczają wolność jednostki. Powstaje wtedy konieczność utrzymywania pozorów i odgry-wania ról. Zamiast kierować się własną wolą i uczuciami osoba zaczyna się pod-porządkowywać oczekiwaniom społecznym.

Mechanizmy selekcji i zniekształcenia leżą u podłoża patologii, nazywanej w innych teoriach zaburzeniami nerwicowymi i psychotycznymi. Wszystkie do-znawane doświadczenia, niezależnie od tego, czy uświadomione, czy nie, służą po-budzeniu osoby do dalszego działania.

Wewnętrzny mechanizm dopisywania nowych doświadczeń do struktury „ja” nosi nazwę samoaktualizacji. Głównymi konsekwencjami obrony organizmu przed doznawanym dyskomfortem są sztywność percepcji wynikająca ze zniekształcania doświadczeń, ich selektywnej symbolizacji oraz – mało elastyczny, nieadekwatny sposób reagowania powodujący postrzeganie świata w kategoriach bezwarunko-wych. Powyższe reakcje są odpowiedzią na zniekształcony i niepełny obraz sytuacji. Sposób leczenia

Proces leczenia ukierunkowany jest na reintegrację osobowości, czyli utworze-nie połączenia między „ja” a doświadczeniami. Dochodzi się do tego przez obron-ne przełamywanie, tak by doświadczenia zagrażające „ja” mogły zostać przez nie przyjęte i umieszczone w adekwatnym miejscu. Zmierza się w leczeniu do tego, by źródło oceny zostało przesunięte z zewnętrznego na wewnętrzne (uzewnętrznienie sa-mooceny). Klient zachęcany jest do pozbycia się powinności na rzecz własnych chęci.

Podstawą pracy z klientem jest bezwarunkowa akceptacja. Terapeuta nie po-ucza, nie udziela rad, nie ingeruje w zachowania klienta i nie analizuje nieświa-domych konfliktów. Zgłaszane problemy są rozpatrywane w kategoriach „tu i teraz”. Atmosfera ciepła i bezpieczeństwa pozwala na zrozumienie własnego działania.

Konsekwencją spójnego „ja” oraz większej samooakceptacji jest doznanie pozy-tywnego stosunku do innych. Klient staje się osobą potrafiącą dokonywać

samo-197

dzielnych wyborów, a co za tym idzie – dobrze funkcjonującą. Zniknięcie sztyw-ności funkcjonowania związane jest z usunięciem objawów lęku.

Pielęgniarka może stosować elementy psychoterapii humanistyczno-egzysten-cjalnej, pomagając choremu odnaleźć sens życia, dokonywać samodzielnych wy-borów, podejmować decyzje, ale nie powinna interpretować, czy wyciągać wnios-ków. W psychoterapii pacjentów z zaburzeniami psychotycznymi może pomagać im w doświadczaniu własnej egzystencji, realistycznego widzenia siebie, własnych możliwości. Dając choremu komunikat, że rozumie jego uczucia, np. niechęć, i nie obawia się ich, pomaga w usunięciu konsekwencji choroby.

Psychoterapia Gestalt

Etiologia podejścia

W myśl teorii Gestalt, ludzie organizują swoje doświadczenia w całości, czyli w formie postaci bądź w figury.

Koncepcja zaburzeń psychicznych

Według tej szkoły zaburzenia nerwicowe powstają jako odpowiedź na systema-tyzowanie doznań w określony sposób. Tworzą one wówczas jednorodne twory. Zebrane w ten sposób elementy porządkowane są w całość, czyli figurę (Gestalt). Proces psychiczny wygląda w tej teorii następująco:

świadomość→pobudzenie →działanie→kontakt.

U osoby zdrowej budowanie procesu przebiega bez zakłóceń i w sposób ciągły, natomiast u chorych występują zakłócenia w budowaniu i rozpadzie figury. Przy-czynia się do tego zastój w rozwoju osobowości oraz niedojrzałość emocjonalna, przejawiająca się tendencją do podejmowania ról oczekiwanych społecznie, a także fałszywie przeprowadzona identyfikacja elementów tworzących figurę.

Sposób leczenia

Terapia w tym rozumieniu zakłada akcentowanie odpowiedzialności za doko-nywane wybory oraz koncentrację w pracy z pacjentem na teraźniejszych przeży-ciach. Celem terapii jest dążenie do pełnego rozwoju osobowości, czyli poznanie pełnego „ja” klienta. Praca terapeutyczna organizowana jest w ramach spotkań gru-powych, gdzie terapeuta prowadzi indywidualną pracę z klientem, a grupa stanowi milczące tło. Po zakończeniu pracy z pojedynczym klientem uczestnicy grupy dzie-lą się swoimi odczuciami, co również staje się przedmiotem analizy terapeutycznej. Terapeuta jest niedyrektywny, czyli nie wolno mu stosować żadnych form nacisku czy manipulacji. Zachęca pacjenta do eksperymentowania i prób odgrywania ról. Stosowanymi chętnie metodami są psychodrama i pantomima.

W konsekwencji terapii klient ma stawać się osobą wewnętrznie spójną, auto-nomiczną i odpowiedzialną za siebie oraz swoje wybory.

198