W połowie lat 90. XX wieku Biblioteka zaczęła wzbogacać się o nową ka-tegorię zbiorów specjalnych, zwanych dokumentami elektronicznymi. Po-czątkowo były to dyskietki typu 5,25 oraz 3,5 cala. Nie były one samoistne wydawniczo, ale stanowiły załącznik do książek, więc nie zakładano im od-dzielnego inwentarza. Przechowywane były w specjalnych pudełkach w wy-pożyczalni. Udostępnianie były czytelnikom wraz z książkami.
Szybki rozwój technologiczny wymusił zakup nowoczesnego sprzętu komputerowego, który nie był już dostosowany do odczytu dyskietek. Dys-kietki stały się archaicznym nośnikiem, a informacje na nich zawarte były „nieczytelne.” W momencie gromadzenia tego rodzaju zbiorów nie było wie-dzy oraz wytycznych, jak postępować w ich przypadku, w tym również, czy należy je kopiować na inne nośniki.
Pod koniec lat 90. pojawiła się w Bibliotece nowa forma dokumentów elektronicznych: płyty kompaktowe z przeznaczeniem tylko do odczytu (CD-ROM). Podobnie jak dyskietki stanowiły początkowo tylko załącznik do książek. Przechowywane są w specjalnych pudełkach w wypożyczalni i na życzenie czytelników mogą być wypożyczane wraz z książką. Z czasem za-częły pojawiać się w Bibliotece również jako pozycje samoistne wydawniczo. Otrzymały one własny inwentarz i stanowią oddzielną kolekcję.
Kolekcja płyt kompaktowych (CD-ROM) obejmuje 245 jednostek
in-wentarzowych, gromadzonych od 1997 roku. Płyty kompaktowe zawierają elektroniczny zapis treści wydawnictw zwartych, ciągłych, filmów. Pierwszą pozycją zakupioną do kolekcji była Encyklopedia multimedialna PWN wydana w 1996 roku. W kolekcji znajdują się głównie materiały statystyczne wyda-wane przez Główny Urząd Statystyczny i Wojewódzki Urząd Statystyczny
Ewolucja metod udostępniania zbiorów specjalnych 93
we Wrocławiu oraz wydawnictwa normalizacyjne, wydawnictwa dotyczące Unii Europej skiej, publikacje z dziedziny informacji naukowej i biblioteko-znawstwa, materiały konferencyjne. Przeważa tematyka istotna dla nauki i kształcenia w dziedzinie ekonomii. Dominującym językiem wydawnictw jest język polski, ale występują także prace w języku angielskim i rosyjskim.
W poprzednim budynku Biblioteki (do września 2011 r.) płyty kompak-towe udostępniane były na komputerze w Oddziale Informacji Naukowej. Obecnie udostępniane są na komputerach w Czytelni Czasopism Bieżących i Zbiorów Specjalnych. Biblioteka nie tworzy kopii treści zawartych na pły-tach CD-ROM, które posiada. Przeważająca ich liczba to materiały statystycz-ne wydawastatystycz-ne przez Główny Urząd Statystyczny, które Biblioteka kupuje tak-że w wersji papierowej, a dostęp do ich wersji elektronicznej znajduje się na stronie internetowej wydawcy.
Podsumowanie
Zadaniem biblioteki jest i nadal będzie gromadzenie, opracowywanie i udostępnianie zbiorów, a także ich archiwizacja i zabezpieczenie przed zniszczeniem. Zadania się nie zmieniły, modyfikacji zaś uległy sposoby i na-rzędzia ich realizacji. Na przykładzie kolekcji specjalnych przechowywanych w Bibliotece Głównej Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu widać wyraźną ewolucję w sposobie ich udostępniania. Zbiory kartograficzne udo-stępniane są jeszcze wyłącznie prezencyjnie, ale już stare druki są digitalizo-wane i udostępniane cyfrowo w Dolnośląskiej Bibliotece Cyfrowej. Natomiast prace doktorskie udostępniane są w trojaki sposób: najstarsze, niemające wer-sji elektronicznej, udostępnia się tylko prezencyjnie; nowsze – od 2007 roku – jeszcze prezencyjnie, ale niektóre już cyfrowo w Dolnośląskiej Bibliotece Cy-frowej, jeśli autor wyraził zgodę na upowszechnienie w Internecie; najnowsze od 2013 roku – częściowo prezencyjnie (wersja papierowa), a wersja cyfrowa dostępna jest w repozytorium uczelnianym WIR, oczywiście za zgodą au-tora. W przypadku kolekcji specjalnych, wymagających korzystania z do-datkowych urządzeń, ewolucji uległ sam nośnik. Mikrofilmy i mikrofisze, z których w latach 80. XX wieku czytelnicy korzystali za pomocą specjalnego czytnika, zostały wyparte przez dokumenty na nośniku elektronicznym, ta-kim jak dyskietka i CD-ROM, do których odczytu potrzebny jest komputer. Zachodzące w szybkim tempie zmiany technologiczne po kilku latach spo-wodowały zniknięcie dyskietek. Panujące na rynku płyty CD-ROM z czasem też odejdą w przeszłość. Powstawanie repozytoriów instytucjonalnych może spowodować, że wydawcy i instytucje wydające materiały naukowe mogą
się zdecydować na rozpowszechnianie ich wyłącznie w wersji online na włas- nych stronach internetowych.
Biblioteka Główna Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu ma w swych zasobach wiele cennych książek i czasopism o tematyce ekonomicz-nej i społeczekonomicz-nej, wydanych w XIX oraz w pierwszej połowie XX wieku, które nie mogą być wypożyczane, ponieważ zostały uznane za wydawnictwa cen-ne i rzadkie, zwacen-ne cymeliami. Planowana jest ich digitalizacja i upowszech-nienie na platformie Dolnośląskiej Biblioteki Cyfrowej.
Literatura
Babik W., 2014, Biblioteka akademicka na rozdrożu. O współczesnych przemianach w środowisku
informacyjnym bibliotek, Biuletyn Biblioteki Głównej Politechniki Śląskiej, nr 3, s. 31-50,
http://delibra.bg.polsl.pl/dlibra/doccontent?id=23970&from=FBC (4.07.2015).
Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu. Czytelnia Zbiorów Specjalnych. Zasady korzysta-nia, http://www.bu.uni.wroc.pl/oddzialy/piasek/czytelnia-zbiorow-specjalnych (21.11.2015).
Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. Zasady korzystania ze zbiorów specjalnych BUW, http://
www.buw.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=332&Ite-mid=83 (4.07.2015).
Centrum NuKat. Format Marc 21, http://centrum.nukat.edu.pl/index.php?option=com_
content&view=article&id=42&Itemid=148 (4.07.2015).
Cieślińska E., 2010, Kolekcja prac doktorskich zgromadzonych w Bibliotece Głównej Uniwersytetu
Ekonomicznego we Wrocławiu, [w:] Gaziński R. (red.), Zbiory specjalne i regionalia w pol-skich bibliotekach naukowych i publicznych: materiały z III Ogólnopolskiej Konferencji Na-ukowej zorganizowanej przez Bibliotekę Główną Uniwersytetu Szczecińskiego, 9-11 września 2009, Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica, Szczecin, s. 120-133.
Dramińska A., Leśniewski J., 2013, Repozytorium czyli jak skutecznie zwiększyć cytowalność
dorobku naukowego, Portal, 2(16), s. 52-55.
Kudelski A., 1965, Biblioteka Główna Wyższej Szkoły Ekonomicznej we Wrocławiu, [w:] Zarys
rozwoju wrocławskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w latach 1946-1964, Wrocław, s. 115-124. Ośrodek Informacji Patentowej i Normalizacyjnej Biblioteki Głównej Politechniki Śląskiej,
http://opac.bg.polsl.pl/index.php?go=oipin2 (21.11.2015).
Pentakta [Opis i instrukcja obsługi], ok. 1976, Kombinat VEB Pentacon Dresden.
Punkt Informacji Normalizacyjnej Politechniki Wrocławskiej, http://www.biblioteka.pwr.
wroc.pl/pin,161.dhtml (21.11.2015).
Rogalińska A., 2007, Kolekcja starych druków w Bibliotece Głównej Akademii Ekonomicznej we
Wrocławiu, [w:] Żmigrodzka B. (red.), Ewolucja procesów bibliotecznych na tle dziejów Bi-blioteki Głównej Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wydawnictwo Akademii
Ekono-micznej, Wrocław, s. 31-46.
Rogalińska A., 2008, Współpraca biblioteki ze środowiskiem uczelni przy tworzeniu biblioteki
cyfrowej na przykładzie doświadczeń Biblioteki Głównej Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, [w:] Biblioteki w procesie dydaktycznym i badaniach naukowych: III Konferencja Biblioteki Politechniki Łódzkiej, Łódź, 25-27 czerwca 2008: materiały konferencyjne,
Politech-nika Łódzka, Łódź, s. 181-194.
Sekcja Regionalna [Dolnośląskiej Biblioteki Publicznej we Wrocławiu], http://www.wbp.wroc.
Ewolucja metod udostępniania zbiorów specjalnych 95 Stankiewicz M., 1989, Biblioteka Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu.
Informator, Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Wrocław.
Świrad M., 2007, Komputeryzacja biblioteki – doświadczenia i wnioski, [w:] Żmigrodzka B. (red.), Ewolucja procesów bibliotecznych na tle dziejów Biblioteki Głównej Akademii
Ekono-micznej we Wrocławiu, Wydawnictwo Akademii EkonoEkono-micznej, Wrocław, s. 47-53.
Tomczyńska E., 2010, Stare druki i ich opracowanie w bibliotekach szczecińskich, [w:] Gaziński R. (red.), Zbiory specjalne i regionalia w polskich bibliotekach naukowych i publicznych:
ma-teriały z III Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej zorganizowanej przez Bibliotekę Główną Uniwersytetu Szczecińskiego, 9-11 września 2009, Książnica Pomorska im. Stanisława
Staszica, Szczecin, s. 182-193.
Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach, Dz. U. 1997, nr 85, poz. 539. Wałek A., 2009, Biblioteki cyfrowe na platformie Libra, Wydawnictwo SBP, Warszawa. Zagrajek E., Żmigrodzka B., 1983, Biblioteka Główna 1947-1982. Informator, Akademia
Eko-nomiczna we Wrocławiu, Wrocław.
Zarządzenie nr 12/2012 Rektora Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu z dnia 12 marca 2012 r. w sprawie gromadzenia, opracowania i udostępniania przez Bibliote-kę Główną Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu rozpraw doktorskich bronio-nych na Uniwersytecie Ekonomicznym we Wrocławiu, http://www.ue.wroc.pl/p/ dla_pracownikow/zarzadzenia_pisma_okolne_rektora2012/zr12_12.pdf (4.07.2015). Zarządzenie nr 38/2012 Rektora Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu z dnia
23 maja 2012 r. w sprawie obowiązku dokumentowania i rozpo wszech niania informa-cji o publikacjach pracowników Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, http:// www.ue.wroc.pl/p/dla_pracownikow/zarzadzenia_pisma_okolne_rektora2012/zr 38_12.pdf (4.07.2015).