Część IVNAUKA I SZKOLNICTWO WYŻSZ— ELEMENTY MYŚLENIA STRATEGIC
dzenie wszystkich potencjalnych sposobów jej wykorzystania (również na poziomie komercyj-nym).
Idea otwartego dostępu , przeciwdziała z jednej strony traktowaniu wiedzy jako zwy-kłego towaru, z drugiej – koncentruje się na wykorzystaniu szansy, którą oferują nowe tech-nologie komunikacyjne. Internet jest coraz po-wszechniejszym sposobem komunikacji treści, w tym szczególnie treści naukowych. Potencjał sieci, w pierwszej kolejności, został dostrzeżony właśnie przez naukowców, którym brakowało sprawnego narzędzia do szybkiego przekazy-wanie wiedzy.
Obecnie w internecie dostępna jest duża część międzynarodowej literatury naukowej.
Dzięki temu medium udostępnienie i dotarcie do określonego artykułu/raportu jest niezwy-kle tanie. Umieszczenie w internecie wartości intelektualnej eliminuje kosztotwórcze i czaso-chłonne przygotowanie jej do druku, a także koszt tradycyjnej dystrybucji. Wiele instytucji docenia te możliwości i zachęca, bądź obligu-je naukowców z nimi związanych do pełne-go wykorzystania szansy, jaką daje internet.
Otwarty dostęp odnosi się bezpośrednio do komunikowania wyników prac. Jak wskazują analizy, umieszczenie prac w otwartym dostę-pie zwiększa widoczność naukowca i instytucji.
Zwiększa także zainteresowanie treściami oraz i sprzyja wzrostowi cytowań (zob., W.C. Bailey Jr., Open Access Bibliography, „Liberating Scho-larly Literature with E-Prints and Open Access Journals”, http://www.digital-scholarship.org/).
Wprowadzenie otwartego dostępu może sta-nowić narzędzie promocji i powszechniejszego włączenia wyników badań do obiegu między-narodowego.
Otwarty dostęp, który w Polsce ma dodat-kowy wymiar digitalizacji, wykorzystywany jest jako sposób na lepsze zarządzenia wytwa-rzaną wiedzą. Podejście takie przydatne jest zwłaszcza w dużych instytucjach fi nansujących badania (por. polityka National Institute of He-alth). Szybsza i skuteczniejsza wymiana wiedzy pomiędzy naukowcami realizującymi badania
w ramach instytucji, jak również bezproblemowa komunikacja pomiędzy naukowcami a fi -nansującą badania instytucją, może prowadzić do lepszego wykorzystania istniejącej wiedzy, projektowania aktualniejszych prac badaw-czych oraz efektywniejszego zarządzenia środ-kami fi nansowymi poprzez prowadzenie polity-ki opartej o rzetelną informację. Z perspektywy nauki polskiej zalety te są szczególnie istotne w kontekście Narodowego Centrum Nauki oraz Narodowego Centrum Badań i Rozwoju.
Instytucja prowadząca badania naukowe może wykorzystać otwarty dostęp do treści na-ukowych jako narzędzie zarządzania jakością treści. Otwarty dostęp zmusza do transparent-ności. Poprzez udostępnianie wyników daje szansę na szybszą reakcję środowiska. Wyko-rzystanie otwartego dostępu lepiej realizuję ideę prowadzenia badań naukowych bazujących na przestrzeni przepływu otwartej na krytykę i zmiany. Proces dzielenia się wiedzą za pośred-nictwem niewłaściwej komunikacji nazywany jej „bałkanizacją”. Taki proces stanowi bezpo-średnie zagrożenie dla rozwoju wiedzy, wyko-rzystania jej w przemyśle i wpływu na innowa-cyjność. Instytucje naukowe powinny korzystać z szansy jaką stwarza otarty dostęp do wiedzy i poprzez taką formę współpracy (komunikacji) stymulować rozwój swoich pracowników, po-ziom „produkowanej” wiedzy oraz na popo-ziomie systemu zapewnić koherentność umożliwiającą dalszy rozwój nauki, gospodarki i innowacji.
Współcześnie produkcja wiedzy została czę-ściowo oderwana od klasycznych ośrodków jej powstawania, takich jak uniwersytety i ośrodki badawcze. Wiedza i innowacja powstaje rów-nież w małych fi rmach, jest wytwarzana przez specjalistów, pasjonatów, osoby niezajmujące się zawodowo nauką. Jakość takiej pracy jest bezpo-średnio związana z wiedzą, do której producen-ci mają dostęp oraz z systemami dystrybucji, za pośrednictwem których mogą rozpowszechniać swoje wyniki. Procesy decentralizacji produkcji wiedzy, nazywane demokratyzacją innowacji bądź otwartą innowacją, są jednym z elemen-tów gospodarki opartej na wiedzy. Ich rozwój
Część IV AUKA I SZKOLNICTWO WYŻSZE MENTY MYŚLENIA STRATEGICZNEGO
powinien być wspierany z uwagi na to, że stano-wią one doskonały pomost pomiędzy światem nauki a gospodarką. Tradycyjne przepływy in-formacji nie spełniają takiej roli jaką spełniały kilkanaście czy kilkadziesiąt tak temu. Schema-tyczny proces transmisji wiedzy od naukowca do przemysłu a następnie w postaci produktu do konsumenta jest już w dużym stopniu nieak-tualny. Transmisja wiedzy może nastąpić z po-minięciem niektórych ogniw bądź ich innym wykorzystaniem. Kluczowe jest dostrzeżenie niezbędnych zmian i ich odpowiednie wyko-rzystanie – otwarty dostęp do treści naukowych jest optymalnym rozwiązaniem.
Obok nowych form tworzenia i wykorzy-stywania wiedzy otwarty dostęp sprzyja rów-nież transmisji wiedzy tradycyjnymi kanałami.
Komunikacja pomiędzy nauką a przemysłem nie odbywa się jedynie na poziomie transferu zamkniętej i wycenionej za pomocą systemu pa-tentowego wiedzy. Istotnym elementem tej in-terakcji jest dostarczenie wiedzy otwartej, która stanowi podstawę płaszczyzny komunikacji, pomaga rozwiązywać problemy czy bezpośred-nio wspiera innowacyjność. Jest to szczególnie istotne w przypadku małych i średnich innowa-cyjnych przedsiębiorstw. Jak pokazują badania, przeprowadzone m.in. w Danii, dostęp do wie-dzy produkowanej w sektorze publicznym jest strategiczny (Haughton i Swan, 2011).
W zmiany sposobu produkcji wiedzy wpisu-je się również ewolucja metod pracy naukowców.
Większa mobilność, współpraca w międzynaro-dowych grupach badawczych, ponadregionalne i ponadnarodowe ośrodki badawcze zmuszają do modyfi kacji sposobu myślenie o udostępnia-niu wiedzy. Szybkość uczenie się i elastyczność
wymagają łatwego i taniego dostępu do nowych treści. Płynność granic, zarówno narodowych, jak i pomiędzy dziedzinami nauki czy instytu-cjami wymaga nowych form wsparcia produ-centów wiedzy również w zakresie dostępu do różnorodnych treści. W tym zakresie otwarty dostęp proponuje najlepsze rozwiązania.
Przedstawiony został tu podstawowy kon-tekst funkcjonowania idei otwartego dostępu do treści naukowych: rozpowszechniania no-wych technologii komunikacyjnych, nono-wych form produkcji wiedzy oraz pojawiających się tendencji do jej prywatyzacji. Korzyści płynące z otwartego dostępu można określić z uwagi na:
środowisko naukowe (transparentność myśli na-ukowej, większa liczba cytowań, lepsza cyrku-lacji wiedzy, wpływ na jakość przekazywanych do publicznej wiadomości prac, wspieranie zde-centralizowanych ośrodków rozwoju wiedzy), instytucje naukowe (m.in. wspieranie rozwoju naukowców i nauki, lepsze monitorowanie pra-cowników i ewaluacji efektów, promocja insty-tucji), instytucje rządowe fi nansujące badania (m.in. poszerzenie możliwości wykorzystania wiedzy, skuteczniejsze włączenie wyników do obiegu krajowego i międzynarodowego, lepsze narzędzia do zarządzania i budowania polityki fi nansowej oraz realizacji misji związanej z pro-mocją wiedzy w społeczeństwie), gospodarkę (skuteczne włączenie dużego korpusu wie-dzy jako podstawy rozwoju przedsiębiorczo-ści i innowacyjnoprzedsiębiorczo-ści, wsparcie przedsiębiorstw innowacyjnych, poprawa komunikacji pomię-dzy nauką a przedsiębiorcami). Jak najszybsze wprowadzenie otwartego dostępu do wiedzy zwiększa szanse na pełne jego wykorzystanie.
Część IVNAUKA I SZKOLNICTWO WYŻSZ— ELEMENTY MYŚLENIA STRATEGIC