W ustawie z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych obowiązuje gene-ralna zasada, że dostęp do drogi publicznej ma każdy, pod warunkiem, iż korzy-stanie z niej odbywało się zgodnie z przeznaczeniem danej drogi. Przepis art. 1 wspomnianej ustawy przewiduje jednak pewne ograniczenia i wyjątki w korzy-staniu z dróg publicznych, które są w niej określone bądź też w innych przepi-sach szczególnych. Już z treści art. 3 ustawy dzielącego drogi publiczne ze względu na ich dostępność na drogi ogólnodostępne i drogi o ograniczonej do-stępności (w tym na autostrady i drogi ekspresowe), wynika pierwsze takie ogra-niczenie. W myśl ustawowej definicji autostrady (art. 4 pkt 11 ustawy) czy też drogi ekspresowej (art. 4 pkt 10 ustawy) po tego typu drogach mogą poruszać się wyłącznie pojazdy samochodowe, a więc pojazdy silnikowe, których konstrukcja umożliwia jazdę z prędkością przekraczającą 25 km/h, z wyłączeniem ciągników rolniczych (art. 2 pkt 33 Prawa o ruchu drogowym). Oznacza to, że autostrady i drogi ekspresowe nie są dostępne dla wszystkich tych pojazdów, które nie zo-stały zaliczone do kategorii pojazdów samochodowych.
Innym rodzajem ograniczenia w powszechnym dostępie do dróg publicz-nych jest odpłatność za przejazd autostradami i drogami ekspresowymi. Jej
139 Por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 13 sierpnia 2008 r., sygn. II SA/Po34/08, Lex nr 511399.
140 Tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 170 ze zm.
141 Por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 18 stycznia 2007 r., sygn. I SA/Ol 582/06, „Finanse Komunalne” 2007, nr 3, s. 46).
wprowadzenie przewiduje art. 1 oraz art. 37a ust. 1 ustawy z dnia 27 październi-ka 1994 r. o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym142. W wydanym na podstawie art. 1 ust. 2 powołanej ustawy rozporządzeniu z dnia 16 lipca 2002 r. w sprawie autostrad płatnych143, Rada Ministrów określiła wykaz autostrad lub ich odcinków płatnych. Podobne ograniczenie wynikają z ustawy z dnia 7 listopada 2008 r. o zmianie ustawy o drogach publicznych oraz niektó-rych innych ustaw144, wprowadzającej system elektronicznego poboru opłat za przejazdy po drogach krajowych pojazdów samochodowych o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony i autobusów. Szczegółowe regulacje w tym zakresie znalazły się w ustawie z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych i obowiązują od dnia 1 lipca 2009 r. Innego rodzaju ograniczenie w powszech-nym dostępie do dróg publicznych wynika z art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym145, a mianowicie w zakresie pojaz-dów lub zespołu pojazpojaz-dów, których naciski osi wraz z ładunkiem lub bez ładun-ku są większe od dopuszczalnych, przewidzianych dla danej drogi w przepisach o drogach publicznych, albo którego wymiary lub masa wraz z ładunkiem bądź bez niego są większe od dopuszczalnych, przewidzianych w przepisach Prawa o ruchu drogowym. Wymienione pojazdy mogą korzystać z dróg publicznych, ale tylko po wcześniejszym uzyskaniu wymaganego zezwolenia. Dokument taki na czas nieokreślony oraz na czas określony w zezwoleniu wydaje starosta.
Z kolei Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad lub upoważniona przez niego państwowa lub samorządowa jednostka organizacyjna, wydaje zezwolenie na jednokrotny przejazd w wyznaczonym czasie po ustalonej trasie. Czyni to po uzgodnieniu z właściwymi dla trasy przejazdu zarządami dróg, jeżeli istnieje możliwość wyznaczenia trasy przejazdu, w szczególności ze względu na stan techniczny drogi i innych obiektów budowlanych położonych w jej pobliżu.
Okresowe ograniczenie ruchu pojazdów na drogach publicznych lub nawet zakaz ruchu niektórych pojazdów przewiduje przepis art. 10 ust. 11 Prawa o ru-chu drogowym. Może je wprowadzić minister właściwy do spraw transportu w sytuacji, gdy zajdzie konieczność ochrony dróg przed zniszczeniem oraz za-pewnienia bezpieczeństwa ruchu w okresie zwiększonego natężenia ruchu pojaz-dów osobowych. Minister Transportu skorzystał z takiej możliwości i w dniu 31 lipca 2007 r. wydał rozporządzenie w sprawie okresowych ograniczeń oraz zaka-zu ruchu niektórych rodzajów pojazdów na drogach146. Określone w nim ograni-czenia dotyczą pojazdów oraz zespołów pojazdów o dopuszczalnej masie całko-witej przekraczającej 12 ton (z wyłączeniem autobusów) i rozciągają się na wszystkie drogi na terenie kraju w następujących terminach:
1) od godziny 800 do 2200 w dni ustawowo wolne od pracy:
142 Tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 72.
143 Tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 45. Rozporządzenie obowiązuje od dnia 15 sierpnia 2002 r.
144 Dz.U. z 2008 r., nr 218, poz. 1391.
145 Tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 110 ze zm.
146 Tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 1968.
a) 1 stycznia – Nowy Rok, b) pierwszy dzień Wielkiej Nocy, c) drugi dzień Wielkiej Nocy, d) 1 maja – Święto Państwowe,
e) 3 maja – Święto Narodowe Trzeciego Maja, f) pierwszy dzień Zielonych Świątek,
g) dzień Bożego Ciała,
h) 15 sierpnia – Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, i) 1 listopada – Wszystkich Świętych,
j) 11 listopada – Narodowe Święto Niepodległości, k) 25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia, l) 26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia;
2) od godziny 1800 do godziny 2200 w dzień poprzedzający dzień określony w pkt 1 lit. b–j,
3) w okresie od najbliższego piątku po zakończeniu zajęć dydaktyczno- -wychowawczych albo w piątek, w którym kończą się zajęcia dydak-tyczno-wychowawcze w szkołach do ostatniej niedzieli przed rozpoczę-ciem zajęć dydaktyczno-wychowawczych w szkołach, z zastrzeżeniem pkt 1 lit. h:
a) od godziny 1800 do godziny 2200 w piątek, b) od godziny 800 do godziny 1400 w sobotę, c) od godziny 800 do godziny 2200 w niedzielę.
Kolejne ograniczenia i wyjątki od powszechnej możliwości korzystania z dróg publicznych wynikające ponadto z „innych przepisów szczególnych”, o których mowa jest w art. 1 ustawy, zawarte są w:
1) ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska147, 2) ustawie z dnia 19 sierpnia 2011 r. i przewozie towarów
niebezpiecz-nych148,
3) rozporządzeniu Ministra Finansów oraz Spraw Wewnętrznych i Admini-stracji z dnia 31 lipca 2002 r. w sprawie znaków i sygnałów drogo-wych149,
4) rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 2 września 2002 r. w sprawie okoliczności, w jakich są używane pojazdy uprzywilejowane w kolumnach150,
5) rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 31 grudnia 2002 r.
w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbęd-nego wyposażenia151,
147 Tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1219 ze zm.
148 Tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 154.
149 Tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 2310.
150 Dz.U. z 2002 r. nr 167, poz. 1377 ze zm.
151 Tekst jedn. Dz.U. z 2016 r., poz. 2022.
6) rozporządzeniu Ministrów Obrony Narodowej oraz Spraw Wewnętrz-nych i Administracji z dnia 9 czerwca 2005 r. w sprawie warunków tech-nicznych pojazdów specjalnych i pojazdów używanych do celów spe-cjalnych Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej152,
7) rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 2 czerwca 2010 r. w spra-wie warunków technicznych pojazdów wchodzących w skład kolejki tu-rystycznej oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia153,
8) rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 2 marca 2011 r. w sprawie warunków technicznych tramwajów i trolejbusów oraz zakresu ich nie-zbędnego wyposażenia154,
9) rozporządzeniu Ministrów: Spraw Wewnętrznych i Administracji, Obro-ny Narodowej, Finansów oraz Sprawiedliwości z dnia 22 marca 2019 r.
w sprawie pojazdów specjalnych używanych do celów specjalnych Poli-cji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralne-go Biura AntykorupcyjneCentralne-go, Straży Granicznej, Służby Ochrony Pań-stwa, Krajowej Administracji Skarbowej, Służby Więziennej i straży po-żarnej155,
10) rozporządzeniu Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Mor-skiej z dnia 23 maja 2012 r. w sprawie pilotowania pojazdów nienorma-tywnych156,
11) rozporządzeniu Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 24 lutego 2016 r. w sprawie wydawania dokumentów stwierdzających uprawnienia do kierowania pojazdami157,
12) rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej z dnia 28 września 2012 r.
w sprawie warunków przewozu osób pojazdami Sił Zbrojnych Rzeczy-pospolitej Polskiej158.
Generalnie rzecz ujmując ograniczenia w korzystaniu z dróg publicznych podzielić można na następujące kategorie:
1) związane z odpłatnością za korzystanie z drogi,
2) mające na celu przeciwdziałanie degradacji dróg i podniesienie bezpie-czeństwa ruchu na drogach publicznych,
3) dotyczące wyłącznie określonej kategorii pojazdów, 4) o charakterze czasowym159.
152 Dz.U. z 2005 r., nr 116, poz. 974 ze zm.
153 Dz.U. z 2010 r., nr 110, poz. 729.
154 Dz.U. z 2011 r., nr 65, poz. 344.
155 Dz.U. z 2019 r., poz. 594.
156 Dz.U. z 2012 r., poz. 629.
157 Dz.U. z 2016 r., poz. 231.
158 Dz.U. z 2012 r., poz. 1094.
159 R.A. Rychter, Ustawa o drogach… Komentarz do art. 3 (dostęp. 14.10.2020 r.).