Historiografia polska rozpoczęła badania nad święceniami od studiów litur-gicznych2 i kanonistycznych nad tytułami kanonicznymi3 i dymisoriami4, ale wiele wnoszą też dobre komentarze do regulujących święcenia kanonów Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 roku5. Samymi księgami święceń (krakowskimi) zajął się jako pierwszy J. Kracik6, jego pracę kontynuowali Z. Pietrzyk, który wydał najstarszą kra-kowską księgę egzaminów do święceń7 oraz J. Szczepaniak, który częściowo wydał,
1 Powszechny obowiązek prowadzenia ksiąg święceń wprowadził, jak się wydaje, dopiero papież Benedykt XV promulgując w 1917 r. pierwszy Codex Iuris Canonici, zob. can. 1010 §1. Expleta
ordina-tione, nomina singulorum ordinatorum ac ministri ordinantis, locus et dies ordinationis notentur in peculiari libro in Curia loci ordinationis diligenter custodiendo, et omnia singularum ordinationum documenta accurate serventur. Tekst tego kanonu powtarza prawie dosłownie, jedynie z drobną korek-tą redakcyjną (apud Curiam zamiast in Curia) obecnie obowiązujący Codex z 1983 (Can. 1053 §1). Pierwsze wydanie CIC 1917 z przypisami kardynała P. Gasparriego (cum fontium annotatione, 1918) daje przy kanonie 1010 odsyłacz do konstytucji papieża Innocentego XII Speculatores domus Israel z 4 XI 1694, która dotyczy jednak wyłącznie spraw związanych z dymisoriami a rejestracją święceń nie zajmuje się zupełnie.
2 E. Górski, Święcenia niższe i wyższe. Studium liturgiczno-historyczne, Sandomierz 1954.
3 J. Zubka, Tytuł kanoniczny do święceń dla duchowieństwa świeckiego, w szczególności tytuł
służ-by diecezji, Lublin 1935.
4 L. Pawlina, Dymisorie w rozwoju historycznym, Lublin 1936.
5 F. Bączkowicz, Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowieństwa, t. II, Opole 1958, s. 61-140; W. Szafrański, Święcenia w prawie kanonicznym. Studium historyczno-prawne, Prawo Kanoniczne, 2 (1959), z. 3-4, s. 233-299; 3 (1960), z. 1-2, s. 215-261; z. 3-4, s. 63-144.
6 J. Kracik, Potrydencki system rekrutacji duchowieństwa w diecezji krakowskiej XVI-XVIII wieku, Analecta Cracoviensia, 10, 1978, s. 471-493; Idem, Księgi świeceń i konsekracji jako źródło historyczne, Notificationes e Curia Metropolitana Cracoviensi, R. 119 (1981), nr 7-9, s. 216-222.
7 Księgi egzaminów do święceń w diecezji krakowskiej z lat 1573-1614, oprac. Z. Pietrzyk, Kra-ków 1991.
a częściowo odtworzył, katalogi alumnów krakowskich8, następnie w oparciu o księgi święceń z lat 1646-1789 opracował podobny do naszego Katalog duchowieństwa9 (niestety tylko diecezjalnego) i w oparciu o niego studium prozopograficzne10. W po-dobnej formie Z. Pietrzyk opracował najstarszą księgę gnieźnieńską (choć z niepoję-tych powodów nazwał ją księgą egzaminów do święceń)11. Za to w tradycyjnej formie regularnej transkrypcji W. Kujawski wydał najstarsze zapisy o święceniach udziela-nych przez biskupów włocławskich (1496-1511)12. Komentarz do tych zapisów wydał osobno A. Gąsiorowski13.
W ostatnim czasie obserwujemy wzrastające z każdym rokiem zaintereso-wanie księgami święceń. Co prawda spora część publikacji na ten temat, niezależ-nie od bardzo niezależ-niekiedy ambitnych zamierzeń, to raczej wypisy i przyczynki, w większości w oparciu o księgi potrydenckie: poznańskie14, krakowskie15,
wło-8 J. Szczepaniak, Zachowane spisy alumnów Seminarium Akademickiego w Krakowie [w:] J. Szcze-paniak [red.], Materiały i studia do dziejów nauczania i wychowania religijnego, red. J. SzczeSzcze-paniak, t. 2, Kraków 2001, s. 25-52; Idem, Katalog alumnów Seminarium Zamkowego w Krakowie (1677-1801), Kra-ków 2003; Idem, Odtworzony katalog alumnów Seminarium Zamkowego z lat 1646-1677 [w:] Materiały
i studia do dziejów nauczania i wychowania religijnego, red. J. Szczepaniak, t. 3, Kraków 2003, s. 7-35;
Idem, Odtworzone katalogi alumnów seminariów diecezji krakowskiej (XVII-XVIII w.), Kraków 2005; Idem, Katalog alumnów seminarium stradomskiego (1732-1800), Kraków 2006; J. Szczepaniak, M. Hała-burda, Katalog alumnów seminarium stradomskiego (1801-1900), Kraków 2006; J. Szczepaniak, A. Kapu-śniak, Katalog alumnów krakowskiego seminarium duchownego (1901-1939), Kraków 2004.
9 J. Szczepaniak, Katalog duchowieństwa diecezjalnego zestawiony na podstawie krakowskich
ksiąg święceń (1646-1789), Kraków 2008, t. 1-4.
10 J. Szczepaniak, Duchowieństwo diecezji krakowskiej w XVIII wieku. Studium prozopograficzne, Kraków 2010; zob. także Idem, Księgi święceń biskupów diecezji krakowskiej jako źródło do badań nad
systemem naboru duchowieństwa w okresie staropolskim, Collectanea Historica, 2004, nr 1, s. 5-19.
11 Księga egzaminów do święceń diecezji gnieźnieńskiej 1563-1603, oprac. Z. Pietrzyk, Kraków 2009.
12 W. Kujawski, Wykazy święconych z najstarszej księgi akt działalności biskupów włocławskich
(Kuro-zwęckiego i Przerębskiego – lata 1496-1511), Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 72 (1999), s. 23-111.
13 A. Gąsiorowski, Święcenia w diecezji kujawskiej na przełomie XV i XVI wieku, Roczniki Historycz-ne, 67, 2001, s. 79-105
14 S. K. Olczak, Jezuici otrzymujący święcenia z rąk biskupów poznańskich na przełomie XVI/XVIII w., Roczniki Humanistyczne, 31, z. 2, 1983, s. 85-104; Idem, [Paulini w poznańskiej księdze święceń z przełomu
XVI i XVII wieku], Studia Claromontana 5, 1984, s. 489-492; Idem, Diecezjanie płoccy w poznańskich księ-gach święceń z przełomu XVI i XVII stulecia, Studia Płockie, 13, 1985, s. 91-112; Idem, Cystersi w poznań-skich księgach święceń z lat 1588-1619, Poznańskie Studia Teologiczne, 6, 1986, s. 301-324; Idem, Domini-kanie w poznańskich księgach święceń z lat 1588-1619, Roczniki Humanistyczne, 34, z. 2, 1986, s. 381-385;
Idem, Źródła kościelne z końca XVI i pierwszej połowy XVII wieku do badań nad duchowieństwem, Przegląd Tomistyczny, 2 (1986), s. 275-290; Idem, Benedyktyni w poznańskich księgach święceń z przełomu XVI
i XVII wieku, Roczniki Humanistyczne, 35, z. 2, 1987, s. 391-399; Idem, Poznańskie księgi święceń jako źródło do badań nad cystersami [w:] Historia i kultura cystersów w dawnej Polsce i ich europejskie związki,
red. J. Strzelczyk, Poznań 1987, s. 489-499; Idem, Duchowieństwo parafialne diecezji poznańskiej w końcu
XVI i w pierwszej połowie XVII w., Lublin 1990; Idem, Bernardyni i franciszkanie konwentualni w świetle ksiąg święceń diecezji poznańskiej z lat 1588-1619 [w:] Zakony Franciszkańskie w Polsce, t. 2: Franciszkanie w Polsce XVI-XVIII wieku, cz. 2, Niepokalanów 2003, s. 92-134; K. Kaczmarek, Dominikanie krakowscy w księgach święceń biskupów poznańskich, Folia Historica Cracoviensia, 19, 2013, s. 59-72.
15 J. Kracik, Paulini XVI-XVIII wieku w krakowskich i częstochowskich wykazach święceń, Studia Claromontana, 5, 1984, s. 295-393; J. Szczepaniak, Dominikanie w XVII-wiecznych krakowskich
wyka-cławskie16, gnieźnieńskie17, chełmskie18 i lwowskie (prawosławne)19. Przedtrydenc-ką księgę święceń mamy w Polsce tylko jedną – to przechowywana obecnie w Osso-lineum księga płockiego sufragana Piotra Lubarta z lat 1515-153020, ale systematyczne przeszukanie pod tym kątem akt biskupich ujawniło zachowane późnośredniowieczne rejestry święconych z Krakowa21, Gniezna22, Włocławka23
zach święceń [w:] Historicus Polonus-Hungarus. Księga pamiątkowa ofiarowana Ojcu Józefowi Puciłow-skiemu OP w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. T. Gałuszka, P. Attila Illés, M. Miławicki, B.
Zágor-hidi Czigány, Kraków 2010, s. 582-631; Idem, Jezuici w siedemnastowiecznych krakowskich księgach
święceń [w:] Pamięć wieków kształtuje potomność. Księga jubileuszowa dedykowana Księdzu Profesoro-wi LudProfesoro-wikoProfesoro-wi GrzebienioProfesoro-wi SJ z okazji 70. urodzin, red. A.P. Bieś, B. Topij-Stempińska, Kraków 2010,
s. 635-647; K. R. Prokop, Wiadomości genealogiczne i dotyczące wydarzeń historycznych w księgach
święceń biskupów krakowskich (głównie sufraganów) z drugiej połowy XVII i z XVIII wieku, Archiwa,
Biblioteki i Muzea Kościelne, t. 81, 2004, s. 199-223.
16 T. Nowicki, Biskupi udzielający święceń księżom pracującym w parafiach archidiakonatu
po-morskiego w latach 1700-1781, [w:] Religie, edukacja, kultura. Księga pamiątkowa dedykowana Profe-sorowi Stanisławowi Litakowi, red. M.Surdacki, Lublin 2002, s.109-113; Idem, Terminy udzielania świę-ceń kapłańskich w XVIII wieku na przykładzie księgi święświę-ceń biskupa Franciszka Kanigowskiego,
[w:] Archiva temporum testes. Źródło historyczne jako podstawa pracy badacza dziejów. Księga
pa-miątkowa ofiarowana Profesorowi Stanisławowi Olczakowi, red. G. Bujak, T. Nowicki, P. Siwicki,
Lu-blin 2008, s. 384-393.
17 Z. Pietrzyk, Duchowni z powiatów opoczyńskiego, radomskiego i stężyckiego w gnieźnieńskiej
księ-dze święceń z lat 1563–1604, [w:] Kościół katolicki na pograniczu małopolsko-mazowieckim w epoce przedrozbiorowej, red. S. Piątkowski, Z. Pietrzyk, Radom 2002, s. 61–73.
18 J. Marczewski, Duchowni wyświęceni przez biskupa chełmskiego Jerzego Zamoyskiego w latach
1601–1620, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 95, 2011, s. 73–107.
19 A. Pawłyszyn, Prawosławne monastery eparchii chełmskiej w latach 1668–1708 (na podstawie
księgi święceń biskupa lwowskiego Józefa Szumlańskiego), Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej,
R. 3: 2005, s. 189–197.
20 E. Wiśniowski, Duchowni święceni w 1515 roku w świetle płockiej księgi święceń, Roczniki Huma-nistyczne, 34, z. 2, 1986, s. 507-511; Idem, Liczebność święceń kapłańskich w diecezji płockiej w latach
1514-1530 [w:] Religie, edukacja, kultura. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Stanisławowi Li-takowi, red. M. Surdacki, Lublin 2002, s. 35-46; Idem, Terminarz i miejsce święceń osób duchownych w
die-cezji płockiej w latach 1515-1530 [w:] Kościół, społeczeństwo, kultura. Prace ofiarowane profesorowi Wie-sławowi Müllerowi z okazji pięćdziesięciolecia pracy naukowej i dydaktycznej, red. J. A. Drob, Lublin 2004,
s. 37-45. Do księgi płockiej wrócił ostatnio K. Kaczmarek, Święcenia zakonników w diecezji płockiej
w pierwszej połowie XVI wieku, Roczniki Historyczne, 77, 2011, s. 103-148.
21 K. Kaczmarek, Święcenia duchowieństwa przez biskupa krakowskiego Jana Rzeszowskiego
(zm. 1488), Folia Historica Cracoviensia, 18, 2012, s. 143-164.
22 J. Wiesiołowski, Środowiska kościelne i kultura, [w:] Kultura Polski Średniowiecznej XIV-XV w., red. B. Geremek, Warszawa 1997, s. 257-265; K. Kaczmarek, Cystersi w najstarszych wykazach i księgach
święceń arcybiskupów gnieźnieńskich, Cistercium mater nostra. Tradycja – Historia – Kultura, 3, 2009,
s. 25-50; Idem, Zakonnicy w wykazach święconych z księgi arcybiskupa gnieźnieńskiego Zbigniewa
Ole-śnickiego (1482-1493) [w:] Wielkopolska – Polska – Czechy. Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane Profesorowi Bronisławowi Nowackiemu, red. Z. Górczak, J. Jaskulski, Poznań 2009, s. 297-315. O
kancela-rii i księgach prymasa Z. Oleśnickiego zob. także Z Wilk-Woś, Późnośredniowieczna kancelaria
arcybisku-pów gnieźnieńskich (1437-1493), Łódź 2013, s. 95-100.
23 K. Kaczmarek, Święcenia duchowieństwa we Włocławku w 1516 roku, Zapiski Historyczne, 78, 2013, z. 4, s. 104-117.
i Przemyśla24. Księgi wrocławskie nie cieszyły się dotąd większym zainteresowa-niem historyków25, bywały co najwyżej cytowane w różnych opracowaniach bio-graficznych.
Historiografia czeska dysponuje najstarszą zachowaną księgą święceń na terenie Rzeszy – wykazy z archidiecezji praskiej z lat 1395-1416 wydał biskup A. Podlaha26 i od tej pory budzi ona niesłabnące zainteresowanie badaczy, ostatnio E. Doležalovej,27 która zakończyła swoją pracę wszechstronnym komentarzem z dołączonym wykazem święconych kleryków28. Wydano również szczęśliwie zachowane wykazy święconych w Pradze w latach 1437-1439 przez biskupa Filiberta, legata soboru bazylejskiego29 i w latach 1561-1580 przez Antoniego Brusa z Mohelnicy, pierwszego arcybiskupa od-nowionej archidiecezji praskiej30. Dysponujemy także dwiema analitycznymi pracami
24 A. Łosowska, Duchowni wyświęceni w Lublinie przez biskupa przemyskiego Macieja Drzewickie-go (28 II 1506), Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 100, 2013, s. 245-264.
25 S. Jujeczka, Stosunki religijne w siedemnastowiecznym Głogowie w świetle luterańskich ksiąg
ordy-nacji i katolickich ksiąg święceń [w:] Glogovia Maior: Wielki Głogów między blaskiem dziejów i cieniem ruin, red. B. Czechowicz, M. Konopnicka, Głogów - Zielona Góra 2010, s. 303-314.
26 Liber ordinationum cleri 1395-1416, ed. A. Podlaha, Praga 1910, 1920, 1922.
27 E. Doležalová, Eine vorläufige quantitative Auswertung der Ordinationsliste von Klerikern in der
Prager Erzdiözese (1395-1416) [w:] Geist, Gesellschaft, Kirche im 13.-16. Jahrhundert. Internationales Kolloquium. Prag 5. - 10. Oktober 1998, red. F. Šmahel, Praha 1999 (Colloquia mediaevalia Pragensia 1),
s. 215-222; Eadem, Obraz kléru v pražské arcidiecézi v předvečer husitské revoluce na základě
zpraco-vání Liber ordinationum cleri (1395-1416) [w:] VIII. sjezd českých historiků. Hradec Králové 10.-12. září 1999. = VIII. Convention of the Czech Historians. Hradec Králové, 10-12 September 1999, red. J. Pešek,
Dolní Břežany 2000, s. 150-153; Eadem, Teorie a praxe svěcení kleriků v předhusitských Čechách [w:]
Církevní správa a její písemnosti na přelomu středověku a novověku, Praha 2003 (Acta Universitatis
Carolinae. Philosophica et historica; Z pomocných věd historických 15), s. 171-181; Eadem, Liber
ordi-nationum cleri 1395-1416 [w:] Semináře a studie Výzkumného centra pro dějiny vědy z let 2002-2003,
red. A. Kostlán, Praha 2003, s. 165-170; Eadem, Srovnání českých a anglických ordinačních seznamů
z období pozdního středověku, Český časopis historický, 4 (2005), s. 761-799; Eadem, Comparison of Czech and English Ordination Lists of the Late Middle Ages [w:] Historica. Historical Sciences in the
Czech Republic. Series Nova, red. J. Pánek, Praha 2005, s. 45-83; Eadem, Tituly svěcení v pražské diecézi před husitskou revolucí [w:] Církevní topografie a farní síť pražské církevní provincie v pozdním středověku. Praha 2007, s. 193-197; Eadem, Svěcení duchovních v pozdním středověku [w:] Sacri canones servandi sunt. Ius canonicum et status ecclesiae saeculis XIII-XV., red. P. Krafl, Praha 2008, s. 591-595;
Eadem, Ways of clerics to ordination in the post-Hussite Bohemia - an outline [w:] Roma - Praga. Praha
- Řím. Omaggio a Zdeňka Hledíková, Praha 2009, s. 145-158; Eadem, Weiheregister als Quellen zur Ge-schichte der vorreformatorischen Geistlichkeit [w:] Böhmen und das Deutsche Reich. Ideen- und
Kultur-transfer im Vergleich (13.-16. Jahrhundert), hrsg. v. E. Schlotheuber, München 2009 (Veröffentlichungen
des Collegium Carolinum 116), s. 223-234.
28 E. Doležalová, Svěcencí pražské diecéze 1395-1416, Praha 2010.
29 Fr. Štĕdrý, Rejstřík svĕcenců na knĕžství legáta snĕmu basilejského Filiberta, biskupa
kostnic-kého [w:] Sborník historického kroužku, R. 5 (1904), č. 1, s. 92-98, č. 3, s. 139-143; B. Zilynská,
Svĕcení knĕžstva biskupem Filibertem v Praze v letech 1437-39, Documenta Pragensia, 9/2, 1991,
s. 361-386.
30 J. Jarošová, Knihy svĕcenců obnoveného prasko arcibiskupství z druhé poloviny 16. století, Sborník Národního Muzea v Praze (Acta Musei Nationalis Pragae), Řada C, sv. XV (1970), čis. 1-5, s. 1-168.
(bez edycji) dotyczącymi praskich ksiąg z pierwszej połowy XVII wieku31 i jedną księ-gi święceń (w rzeczywistości księksię-gi egzaminów) z czasów biskupa ołomunieckiego Stanisława Pawłowskiego32. Całości dopełniają przygotowane przez A. Pořízkę wypisy z rzymskich ksiąg święceń z XV wieku z nazwiskami święconych tam kleryków z die-cezji czeskich (także z wrocławskiej)33.
Większość z licznych diecezji Rzeszy ma lepiej lub mniej zachowane serie ksiąg święceń – choć najczęściej zaczynają się one dopiero w XVII, rzadziej w II połowie XVI a już zupełnio wyjątkowo w XV wieku (Bamberg, Merseburg, Seckau). Ich prze-glądu, głównie dla diecezji północnozachodnich Niemiec dokonała ostatnio B. Braun34. Obfitość zachowanych źródeł źródeł niekoniecznie przekłada się na liczbę edycji czy opracowań, ale dysponujemy takimi dla kilkunastu diecezji: Augsburg35, Bamberg36, Brixen37, Eichstätt38, Fryzynga (Freising)39, Kolonia (Köln)40, Lavant41, Lubeka
31 V. Bartůnĕk, Matrika svĕcenců pražské arcidiecése z let 1604-1612, Rodokmen. Časopis pro rodopis, znakosloví a ostatni pomocné vĕdy historické, R. 1 (1946), č. 2, s. 36-39; Z. Kukánová,
Příspĕvek k dĕjinám církevní spravy první poloviny 17. století (na základĕ statistického zpracování knih svĕcenců a univerzitních matrik), Sborník prací členů SSM Státního Ústředního Archivu v Praze,
2, 1989, s. 119-169.
32 M. Kouřil, Svĕcenci v dobĕ episkopátu Stanislava Pavlovského [w:] Nový Mars Moravicus aneb
Sborník příspĕvků jež vĕnovali Prof. Dr. Josefu Válkovi jeho žáci a přátelé k sedmdesátinám, red. B.
Cho-choláč, J. Libor, T. Knoz, Brno 1999, s. 411-417.
33 A. Pořízka, Ordinandi delle terre boeme presso la curia pontificia negli anni 1420-1447, Bollettino dell’Istituto Storico Ceco di Roma 3, 2002, s. 32-55; ten sam tekst autor wydał następnie w języku czeskim:
Svěcenci z českých zemí u papežské kurie v letech 1420-1447 [w:] Církevní správa a její písemnosti na pře-lomu středověku a novověku. Praha 2003, s. 245-264.
34 B. Braun, Princeps et episcopus. Studien zur Funktion und zum Selbstverständnis der
nordwestdeut-schen Fürstbischöfe nach dem Westfälinordwestdeut-schen Frieden, Göttingen 2013, s. 258-266.
35 Die Augsburger Weiheregister 1569-1821, hrsg. v. J. Stegmeyr, Horgau 1951.
36 Die Matrikel der Geistlichkeit des Bistums Bamberg 1400-1556, bearb. v. J. Kist, Würzburg [1965]; W. Hotzelt, Matricula Ordinatorum in Civitate Bamberga (1525–1598) [w:] 77. Bericht und Jahrbuch 1919/20/21 des Historischen Vereins Bamberg, Bamberg 1922, s. 33-102.
37 K. Greiter, Die Weihematrikel des Bistums Brixen 1514-1640, Innsbruck 1971 (maszynopis – Phil. Diss. Innsbruck 1972); S. Messner, Die Weihematrikel des Bistums Brixen 1641-1685, Innsbruck 1972 (ma-szynopis –Phil. Diss. Innsbruck 1973); J. Unterthiner, Die Weihematrikel des Bistums Brixen 1685-1747, Innsbruck 1974 (maszynopis – Phil. Diss. Innsbruck 1974).
38 J. B. Götz, Die Primizianten des Bistums Eichstätt aus den Jahren 1493-1577. Ein Beitrag zur
Ge-schichte des deutschen Klerus in der Reformationszeit, Münster 1934 (Reformationsgeschichtliche Studien und Texte 63)
39 G. Schwaiger, Die Freisinger Weihematrikel der Jahre 1570 bis 1581 [w:] Reformata reformanda.
Fest-gabe für Hubert Jedin zum 17. Juni 1965, hrsg. von E. Iserloh, K. Repgen, Teil 2, Münster 1965, s. 237-252.
40 J. Torsy, Die Weihehandlungen der Kölner Weihbischöfe 1661-1840. Nach den Weihbischöflichen
Protokollen, Düsseldorf 1969 (Studien zur Kölner Kirchengeschichte 10); Idem, Der Regularklerus in den
Kölner Bistumsprotokollen 1661-1825, Teil 1-3, Köln 1985-1987 (Studien zur Kölner Kirchengeschichte
18-20); A. Wilms, Die Dominikaner in den Kölner Weiheprotokollen, Leipzig 1927 (Quellen und Forschun-gen zur Geschichte des Dominikanerordens in Deutschland 22); J. Janssen, Familiengeschichtliches
Quel-lengut aus den Kölner Weiheprotokollen, Imgenbroich 1929.
41 F. Hutz, Das Weiheregister des Lavanter Bischofs Leonhard Peurl 1509-1536, Graz 1994 (Quellen zur geschichtlichen Landeskunde der Steiermark 10); Idem, Das Weiheregister des Lavanter Bischofs Dr.
(Lübeck)42, Merseburg43, Moguncja (Mainz)44, Monastyr (Münster)45, Seckau46, Spira (Speyer)47 i Würzburg48. Z diecezji szwajcarskich dysponujemy jedynie obszerną edy-cją ksiąg z Sitten / Sion (1672-1919)49 i krótkim omówieniem bazylejskich50. Nieza-leżnie od tych edycji E. Gatz wykorzystał dane z zachowanych ksiąg i schematyzmów publikując statystyki święceń w XIX i XX wieku (do II Soboru Watykańskiego)51.
Philipp Renner 1534-1553, Graz 2002 (Quellen zur geschichtlichen Landeskunde der Steiermark 17);
O. Veselsky, Zur Reform der Priesterausbildung nach dem Trienter Konzil. Prüfungsfragen in den
Weihe-protokollen der Diözese Lavant [w:] Blätter für Heimatkunde 69, [Graz] 1995, H. 1, s. 26-31; F. Hutz,
Noti-zen zum Weiheregister des Lavanter Bischofs Leonhard Peurl 1509 bis 1536 [w:] Blätter für Heimatkunde,
66, [Graz] 1992, s. 91nn.
42 Schleswig-Holsteinische Regesten und Urkunden, Bd. 15: Urkundenbuch des Bistums Lübeck, Teil 4: Urkunden 1510-1530 und andere Texte, bearb. v. W. Prange, Neumünster 1996 (Veröffentlichun-gen des Schleswig-Holsteinischen Landesarchivs 58), nr 2405 (Fragmente einer Weihematrikel für das Bistum Lübeck von 1510 und 1515 als Umschlag eines frühneuzeitlichen Testamentes).
43 Die Matrikel des Hochstifts Merseburg 1469 bis 1558, hrsg. von G. Buchwald, Weimar 1926; L. Weiss, Würzburger Bistumsangehörige als Weihekandidaten in Merseburg 1470-1556 [w:] Würzbur-ger Diözesangeschichtsblätter, 18/19, 1956/57, s. 148-195.
44 H. H. Haagner, Liber pontificalium. Ordinationes ab anno 1676 usque ad annum 1702. Das
Weihebuch der Mainzer Weihbischöfe Volusius und Starck, Archiv für mittelrheinische Kirchenge-schichte, 38, 1986, s. 225-279; F. Jürgensmeier, Johann Friedrich von Lasser (1708-1769): aus dem
Weihebuch des Mainzer Weihbischofs per Thuringiam, Hassiam et Eichsfeldiam [w:] Kirchliches
Le-ben im Wandel der Zeiten. Perspektiven und Beiträge der (mittel-)deutschen Kirchengeschichtsschrei-bung. Festschrift für Josef Pilvousek, Würzburg 2013 (Erfurter theologische Studien, 104),
s. 457-472.
45 Die Weiheregister des Bistums Münster 1593-1674, hrsg. v. W. Kohl, Münster 1991; Die
Weiheregi-ster des Bistums MünWeiheregi-ster 1699-1731, hrsg. v. W. Kohl, MünWeiheregi-ster 1999.
46 F. Hutz, Die ältesten Weiheregister der Diözese Seckau als Geschichtsquellen [w:] Blätter für Heimatkunde, 60, [Graz] 1986, s. 13nn; Idem, Die Weiheregister der Seckauer Bischöfe vor der
Reforma-tion 1425-1507, Graz 1988 (Quellen zur geschichtlichen Landeskunde der Steiermark, 9).
47 C. Jöckle, Das Weihetagebuch des Speyerer Weihbischofs Johann Adam Buckel von 1746 bis
1771, Speyer 1979 (Schriften des Diözesan-Archivs Speyer 3).
48 Die Würzburger Weihematrikel der Jahre 1520 bis 1552, hrsg. v. Th. Freudenberger, Würzburg 1990 (Quellen und Forschungen zur Geschichte des Bistums und Hochstifts Würzburg 41); A. Wende-horst, Kanoniker und Vikare des Stiftes Neumünster in der Würzburger Weihematrikel [w:] Würzbur-ger Diözesangeschichtsblätter, 32, 1970, s. 35-81; F. J. Bendel, Matrikel des Bistums Würzburg aus der
Mitte des 15. Jahrhunderts, Zeitschrift für bayerische Kirchengeschichte, 9, 1934, s. 192; T. Wehner, Die Kirchen- und Altarkonsekrationen des Würzburger Weihbischofs Stephan Weinberger (1667-1703) anhand seines wiederentdeckten Weihebuches, Würzburger Diözesangeschichtsblätter, 61, 1999, s. 197-271.
49 P. Martone, B. Truffer, Das Weihebuch des Bistums Sitten. Teil 1: 1672-1734 [w:] Vallesia, 53, 1998, p. 1-231; Iidem, Das Weihebuch des Bistums Sitten. Teil 2: 1735-1829 [w:] Vallesia, 56, 2001, p. 1-333; Ii-dem, Das Weihebuch des Bistums Sitten. Teil 3: 1830-1919 [w:] Vallesia, 60, 2005, p. 1-304.
50 L. Kammerer, Les registres d’ordinations du diocèse de Bâle (1589-1802), Archives de l’Eglise d’Alsace, 40, 1980-1981, p. 121-129.
51 E. Gatz, Priesterausbildungsstätten der deutschsprachigen Länder zwischen Aufklärung und
Zwei-tem Vatikanischem Konzil. Mit Weihestatistiken der deutschsprachigen Diözesen (= Römische
Quartal-schrift für Christliche Altertumskunde und Kirchengeschichte. Supplementheft 49), Rom-Freiburg-Wien 1994,s. 239-279.
Warto też zajrzeć do opracowania A. Rehberga o niemieckich klerykach święconych w Rzymie w XV i początkach XVI wieku52.
Typologia źródeł
Forma prowadzenia zapisów była różna w poszczególnych diecezjach i wynikała najczęściej z utrwalonej miejscowo praktyki / tradycji kancelaryjnej:
Najstarsze, pochodzące z końca XV wieku polskie zapisy święceń i innych czyn-1.
ności pontyfikalnych (Gniezno, Kraków, Włocławek) wpisane są nie w osobnych księgach, lecz w kancelaryjnych księgach wpisów, pośród odpisów dokumentów biskupich.
Najczęściej jednak święcenia zapisywano w księgach stanowiących zapis czyn-2.
ności pontyfikalnych poszczególnych biskupów, ordynariuszy i sufraganów, roz-poczynanych wraz z przyjęciem przez nich sakry i zamykanych po ich śmierci (choć zdarzały się przypadki kontynuowania wpisów przez następnego biskupa jeśli w księdze było jeszcze dużo wolnego miejsca). W jednych zapisywano jedy-nie terminy i nazwiska wyświęconych duchownych, w innych rejestrowano także inne czynności zastrzeżone biskupowi (pontificalia): benedykcje (opatów, ksień i prałatów kapitulnych z prawem do infuły), obłóczyny mniszek, bierzmowania (zazwyczaj jedynie datę, miejsce i liczbę osób), konsekracje kościołów, cmenta-rzy, ołtarzy stałych i przenośnych (altaria fixa et portatilia), dzwonów, kielichów i innych sprzętów liturgicznych, niekiedy także kamieni węgielnych pod nowe kościoły i chrzty nawróconych Żydów. W przypadku przeniesienia biskupa do in-nej diecezji księga taka traktowana była zazwyczaj jak mienie prywatne i zabiera-na w nowe miejsce. Taki charakter ma ogromzabiera-na większość zzabiera-nanych zabiera-nam ksiąg z diecezji polskich i czeskich.
W wielu diecezjach niemieckich (np. w Wiedniu, Ratyzbonie, Monachium), 3.
mamy księgi zbierające dane o wszystkich święceniach udzielanych na terenie diecezji, niezależnie od szafarza. Śmierć biskupa czy ustanowienie nowego nie jest tu żadną istotną cezurą (bywa jedynie czasami odnotowywana). Księgi koń-czono, gdy zabrakło w nich czystych kart i zakładano nowe. Taki charakter ma też wrocławska księga święceń z lat 1795-1916.
Jeszcze inny charakter ma najstarsza zachowana księga wrocławska, główna pod-4.
stawa niniejszego opracowania. Przez 146 lat (1650-1795) była ona dziedziczona przez dziewięciu kolejnych sufraganów. Wpisano tu także święcenia udzielone przez trzech innych biskupów, okazjonalnie przebywających na terenie diecezji wrocławskiej. Biskupi ordynariusze musieli prowadzić własną księgę lub księgi, ale o jej / ich naturze nic nam nie wiadomo prócz tego, że istniała53. Wiadomo
52 A. Rehberg, Deutsche Weihekandidaten in Rom am Vorabend der Reformation [w:] Kurie und
Re-gion. Festschrift für Brigide Schwarz zum 65. Geburtstag, hrsg. von B. Flug, M. Matheus, A. Rehberg,
Stuttgart 2005, s. 277-305.
53 AAWr, II c 4, s. 363: Diaconos et subdiaconos ordinavit Eminentissimus ac Celsissimus Princeps et Episcopus Wratislaviensis quos ipse ad specialem librum curat inscribi uti et angariam pentecostes.
jedynie, że po roku 1650 święceń udzielali, choć raczej nieczęsto, wszyscy bisku-pi ordynariusze, którzy przyjęli sakrę biskubisku-pią – Sebastian Rostock, kard. Fryde-ryk Heski, kard. Filip Ludwik von Sinzendorff i Filip Gotard von Schaffgotsch. Księgi święceń diecezji rzymskiej (przechowywane w Archiwum Wikariatu 5.
Rzymskiego) tworzone były według jeszcze innego klucza – osobno zapisywano wszystkie święcenia udzielane w diecezji (niezależnie od tego kto święcił) w ter-minach kanonicznych (ordinationes generales), osobno udzielane poza tymi terminami (ordinationes particulares). Na początku XVIII wieku zwyczaj ten zo-stał zarzucony i odtąd prowadzono jedną serię ksiąg według wzoru z punktu 3. Zupełnie inną proweniencję mają ksiegi egzaminów do święceń, mylone niekie-6.
dy z księgami święceń54. Święceń udzielał biskup (ordynariusz lub sufragan),