płk rez. dr inż. Marek Andruszkiewicz
Autor jest adiunktem – kierownikiem Zespołu Obrony Przeciwlotniczej w Zakładzie Wsparcia Działań Instytutu Dowodzenia Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Lądowych.
T
eren to dowolny fragment powierzchni lądowej Ziemi wraz z jego rzeźbą i pokryciem. Rzeźbę sta-nowią wszelkiego rodzaju nierówności, pokrycie nato-miast dzieli się na naturalne i sztuczne. Do naturalnego można zaliczyć te elementy, które powstały na skutek oddziaływania bodźców przyrodniczych. Są to np.: je-ziora, rzeki, łąki, zarośla czy lasy. Natomiast sztuczne stanowią przedmioty, które są efektem działalności człowieka, np.: zbiorniki wodne, kanały, infrastruktura kolejowa, drogi, osiedla. W odniesieniu do prowadze-nia działań bojowych wyszczególprowadze-nia się następujące główne składowe terenu: rzeźbę, drogi, grunty, wody, roślinność oraz osiedla.Rzeźba, czyli ukształtowanie terenu, składa się z róż-nych form wklęsłych i wypukłych. Do typowych należą:
dolina, kotlina, góra, grzbiet, siodło oraz terasa1 (rys. 1).
Teren górzysty to obszar położony na wysokości po-wyżej 600 m n.p.m. Charakteryzuje się stromymi zbo-czami i głębokimi dolinami. Obejmuje miasta, osiedla i płaskowyże między grzbietami górskimi wraz z przej-ściami przez nie biegnącymi. Jest to teren trudno prze-kraczalny, w którym prowadzenie działań obronnych jest ułatwione, natomiast zaczepnych utrudnione, a na niektórych odcinkach wręcz niemożliwe2. Stwarza on zatem korzystniejsze warunki do prowadzenia działań obronnych i opóźniających niż zaczepnych.
Podczas walki w górach osiągnięcie sukcesu zwykle jest możliwe dzięki utrzymaniu kontroli nad terenem
kluczowym, czyli: wzniesieniami, wierzchołkami szczytów, wylotami dolin, górskimi przełęczami, wą-wozami i drogami. Niektóre z nich mogą kanalizować ruch wojsk oraz być kontrolowane z dominujących punktów na wzgórzach znajdujących się wokół nich.
Dlatego walka w górach będzie rozgrywana o ich opa-nowanie. Zatem będą one obiektami ataku i zarazem kluczowym terenem dla obrońcy. Ze względu na ogra-niczone możliwości użycia pojazdów terenowych decy-dujące znaczenie mogą mieć śmigłowce dla zwiększe-nia manewrowości, ułatwiezwiększe-nia prowadzezwiększe-nia rozpozna-nia, uzupełniania zapasów oraz ewakuacji. Rozpatrując organizację i prowadzenie obrony w górach, należy zwrócić uwagę na czynniki fizycznogeograficzne, które mogą wpływać bezpośrednio lub pośrednio na obronę przeciwlotniczą. Obiektem osłony będą batalionowe zgrupowania bojowe utworzone przez dowódcę bryga-dy zmechanizowanej (zmotoryzowanej).
ZGRUPOWANIE BATALIONOWE
Rzeźba terenu wraz z jego pokryciem wymusza na obrońcy prowadzenie działań na oddzielnych kierun-kach. Dlatego też należy dokonać takiego podziału sił, który zapewni zdolność do samodzielnego wykonywa-nia zadań oraz możliwość organizowawykonywa-nia odwodów ogólnowojskowych i specjalistycznych, pozwalających reagować na zmieniającą się sytuację na całej głęboko-ści rejonu obrony3.
1 H. Stasiewicz, W. Łaski: Topografia wojskowa. MON, Warszawa 1983, s. 31–32.
2 Regulamin działań taktycznych pododdziałów wojsk pancernych i zmechanizowanych (pluton – kompania – batalion). Warszawa 2009, s. 144.
3 Ibidem, s. 145
39
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2016
Osłona przeciwlotnicza zgrupowania bojowego
+
ŚRODKI OGNIOWE ROZMIESZCZA SIĘ NA RÓŻNYCH POZIOMACH
ZBOCZY W MIEJSCACH, Z KTÓRYCH JEST MOŻLIWE PROWADZENIE OGNIA NA MAKSYMALNĄ ODLEGŁOŚĆ ORAZ WYKONANIE PRZEZ NIE MANEWRU.
RAFAŁ MNIEDŁO/11 LDKPANC
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2016
40
Główny wysiłek obrony zgrupowania batalionowego skupia się zazwyczaj na utrzymywaniu ważnych z punktu widzenia taktycznego rejonów i obiektów, ta-kich jak: przełęcze, wąwozy, doliny czy węzły dróg, za-mykających kierunki dogodne do natarcia. Trwałość obrony będzie zależeć przede wszystkim od utrzymania przylegających do nich dominujących wzgórz i grzbie-tów, a zadanie bojowe zwykle będzie polegać na obro-nie pasa terenu obejmującego jeden lub dwa kierunki sprzyjające prowadzeniu natarcia przez przeciwnika.
Trudna do zdefiniowania jest szerokość i głębokość re-jonu obrony. Będzie ona zależeć głównie od ukształto-wania terenu (charakterystyki gór). Ugrupowanie bojo-we będzie najczęściej głębokie, a jego podstawą system kompanijnych (plutonowych) punktów oporu, wzajem-nie powiązanych systemem ognia. Dzięki usytuowaniu mają one uniemożliwić skryte ich obejście, zmuszając przeciwnika do wykonania ataku czołowego. Punkty oporu powinny być przygotowane do obrony okrężnej, ułatwiać wsparcie ogniowe kontrataków i osłonę zapór inżynieryjnych. Dywizjon przeciwlotniczy zazwyczaj będzie działać bateriami na poszczególnych kierun-kach. Z kolei baterie mogą zostać przydzielone do pod-oddziałów wykonujących zasadnicze zadania. Taki sposób rozegrania walki obronnej przez batalion stawia
przed obroną przeciwlotniczą konieczność uwzględ-nienia następujących uwarunkowań4:
– przedmiotem obrony przeciwlotniczej będą obiekty złożone z dużej liczby samodzielnych pod-oddziałów;
– elementarne obiekty osłony stanowią głównie kompanijne (plutonowe) punkty oporu, powiązane sys-temem ognia;
– główny wysiłek obrony przeciwlotniczej należy skupiać na pododdziałach broniących ważnych rejo-nów i obiektów zamykających dogodne kierunki na-tarcia;
– zgrupowanie środków przeciwlotniczych trzeba podzielić, na przykład, na dwa kierunki (zgodnie z oce-ną przeciwnika);
– w punktach oporu musi być zorganizowany system ognia przeciwśmigłowcowego z wykorzystaniem środ-ków specjalistycznych oraz w ramach powszechnej obrony przeciwlotniczej;
– przydzielone do pododdziałów ogólnowojskowych pododdziały przeciwlotnicze muszą być wszechstron-nie zabezpieczone;
– na kierunkach skrytego dolotu śmigłowców ciwnika konieczne jest zorganizowanie zasadzek prze-ciwlotniczych;
Siodło
Ściek
Wzgórze
Wzgórze
Wypłuczysko Kotlina Kotlina
RYS. 1. TYPOWE FORMY RZEŹBY TERENU W GÓRACH
Źródło: H. Stasiewicz, W. Łaski: Topografia wojskowa. MON, Warszawa 1983, s. 32.
4 M. Andruszkiewicz, J. Pająk: Prowadzenie osłony przeciwlotniczej brygady zmechanizowanej (pancernej) w specyficznych środowiskach walki.
Wrocław 2012, s. 27.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2016
41
– szczególnego znaczenia nabiera zagrożenie desan-tami powietrznymi.
Batalion najczęściej ugrupowuje się w jeden rzut z odwodem (odwodami), podobnie kompania. Plutono-we punkty oporu rozbudowuje się, tworząc samodziel-ne stanowiska oporu drużyn i zachowując kontakt ogniowy między nimi. Na podejściach w lukach i na skrzydłach wystawia się ubezpieczenia i organizuje pa-trole. Podstawą struktury batalionowego rejonu obrony (kompanijnego punktu oporu) są oddzielne kompanijne (plutonowe) punkty oporu (stanowiska oporu), które umożliwiają obronę okrężną. Przygotowuje się je na dominujących wzgórzach i zboczach wzgórz, w prze-łęczach i węzłach drogowych oraz na innych ważnych odcinkach terenu. Luki między nimi patroluje się, orga-nizuje w nich zasadzki i buduje zapory fortyfikacyjne przeciwpancerne i przeciw piechocie, ustawia pola mi-nowe (grupy min) i miny kierunkowe, a także wykonu-je niszczenia dróg i obiektów drogowych.
Przedni skraj obrony wybiera się na zboczach wzgórz w miejscach zapewniających prowadzenie ob-serwacji i ostrzału prawdopodobnych dróg podejścia przeciwnika, dolin i przesmyków. Niekiedy w celu za-maskowania i uzyskania zaskoczenia przedni skraj obrony może przebiegać na przeciwstokach.
Ubezpieczenia bojowe (bezpośrednie) organizuje się na ogólnych zasadach. Ich skład będzie uzależniony od zadania, specyfiki rejonu obrony i możliwości wsparcia ogniowego.
UŻYCIE PODODDZIAŁÓW PRZECIWLOTNICZYCH
Rejon ich działań bojowych wyznacza się, uwzględ-niając przewidywane kierunki uderzenia przeciwnika powietrznego, możliwości bojowe pododdziału i jego miejsce w ugrupowaniu bojowym oraz właściwości te-renu. Stanowiska ogniowe (SO) baterii (plutonu) umieszcza się na kierunkach zagrożonych dolotem środków napadu powietrznego. W baterii ustala się za-sadniczy, zapasowy i tymczasowy rejon stanowisk ogniowych.
Organizując system ognia, środki ogniowe rozmiesz-cza się na różnych poziomach zboczy w miejscach, z których jest możliwe prowadzenie ognia na maksy-malną odległość oraz wykonanie przez nie manewru.
System ognia baterii przeciwlotniczej polega na prowa-dzeniu wielowarstwowego, skrzydłowego i krzyżowe-go ognia przez zespoły ogniowe (zestawy rakietowe i artyleryjskie) w powiązaniu ze środkami przełożone-go. Ogień o największym natężeniu (ześrodkowany) przygotowuje się w dowiązaniu do prawdopodobnych kierunków uderzeń lotnictwa, dróg, wyjść z wąwozów, dolin górskich, ciaśnin, potoków i strumieni. Aby wprowadzić przeciwnika w błąd, organizuje się zasadz-ki przeciwlotnicze. Do tego celu wykorzystuje się prze-nośne przeciwlotnicze zestawy rakietowe i armaty przeciwlotnicze. W ugrupowaniu osłanianych obiek-tów rozkazem przełożonego wyznacza się pododdział wędrowny w sile baterii (wzmocnionego plutonu),
któ-rego zadaniem jest zwalczanie przeciwnika powietrz-nego z ciągle zmienianych stanowisk ogniowych (pod-czas krótkich przystanków).
Głębokość i szerokość rejonu ugrupowania bojowe-go baterii (plutonu) powinna zapewniać możliwość:
utworzenia ciągłej strefy rozpoznania środków napadu powietrznego, prowadzenia wielowarstwowego i kom-pleksowego ognia przeciwlotniczego, utrzymywania więzi ogniowej w ugrupowaniu bojowym oraz wyko-nywania manewru do następnego rejonu lub na zapaso-we stanowiska ogniozapaso-we. Ponadto jego wielkość musi pozwalać, w każdej sytuacji, na podjęcie skutecznej walki z przeciwnikiem powietrznym stosującym różne sposoby pokonywania obrony przeciwlotniczej oraz na zastosowanie manewru przez osłaniany pododdział.
Ugrupowanie bojowe baterii przeciwlotniczej powinno stwarzać jak najlepsze warunki do realizacji zadania, zwłaszcza do efektywnego użycia środków ogniowych z wykorzystaniem właściwości terenu oraz manewru.
W celu sprawnego dowodzenia pododdziałami prze-ciwlotniczymi rozwija się w baterii stanowisko dowo-dzenia (SD) za pierwszą linią stanowisk (środków) ogniowych w odległości umożliwiającej ich obserwa-cję. W zależności od sposobu prowadzenia walki obron-nej wyznacza się im kilka rejonów (kierunków) działa-nia, a w nich rejony głównych (SO), zapasowych (ZSO) oraz tymczasowych stanowisk ogniowych (TSO).
Dla każdej baterii (samodzielnie działającego pod-oddziału) urządza się nie mniej niż dwa lub trzy zapa-sowe stanowiska ogniowe w odległości 500–1000 m od zasadniczego stanowiska ogniowego.
W celu wprowadzenia przeciwnika w błąd przygoto-wuje się pozorne stanowiska ogniowe oraz stosuje po-zorowanie pozostałych elementów ugrupowania bojo-wego pododdziału. O rozmieszczeniu poszczególnych środków ogniowych decyduje dowódca baterii (pluto-nu, drużyny, obsługi).
Pododdziały przeciwlotnicze mogą zajmować SO w odległości nie mniejszej niż 1000 m od przedniego skraju obrony. Drużyny przenośnych czych zestawów rakietowych z baterii przeciwlotni-czych można rozmieścić przed zasadniczymi stanowi-skami ogniowymi, w ugrupowaniu pierwszorzutowych pododdziałów zmechanizowanych (zmotoryzowa-nych). W baterii odległość między plutonami (działo-nami, drużynami) powinna być zgodna z zapisami in-strukcji dla danego sprzętu, musi być przy tym zapew-niona stała łączność z przełożonym. Poza tym elementy te nie mogą wychodzić poza rejon obrony (wyjątek sta-nowią przeciwlotnicze pododdziały wędrowne i za-sadzki). Bateria przeciwlotnicza, aby zapewnić ochro-nę przed bezpośrednim oddziaływaniem przeciwnika powietrznego i naziemnego, powinna przestrzegać za-sad rozśrodkowania i maskowania, na jakie pozwalają możliwości techniczne sprzętu i teren.
ORGANIZOWANIE WALKI
Do czasu nawiązania kontaktu ogniowego z prze-ciwnikiem naziemnym w pododdziałach
przeciwlot-RYS. 1. TYPOWE FORMY RZEŹBY
TERENU W GÓRACH
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2016
42
niczych wyznacza się dyżurne zespoły ogniowe i sta-cje radiolokacyjne, które zajmują zapasowe lub tym-czasowe stanowiska ogniowe i są w gotowości do podjęcia walki z przeciwnikiem powietrznym prowa-dzącym rozpoznanie lub wykonującym ataki na obiekt osłony pojedynczo lub małymi grupami samo-lotów i śmigłowców.
Na podejściach do przedniego skraju obrony niszczy się cele powietrzne (śmigłowce) z zasadzek przeciwlot-niczych lub wysuniętych (tymczasowych) stanowisk ogniowych pododdziałów przeciwlotniczych. W pierw-szej kolejności zwalcza się samoloty (śmigłowce) bez-pośrednio atakujące obiekt osłony, następnie będące w zasięgu skutecznego ognia środków przeciwlotni-czych (rakietowych i artyleryjskich).
Manewr w celu osłony wojsk na kolejnych rubieżach obrony oraz w czasie kontrataku wykonuje bateria (ze-spół ogniowy) metodą kolejnej zmiany stanowisk ogniowych. Podczas jego przygotowania należy wska-zać nowy rejon SO, drogę marszu, sygnały do zmiany stanowiska oraz terminy gotowości. Przesunięcia pod-oddziałów należy dokonywać z zachowaniem ciągłości osłony przeciwlotniczej walczących wojsk.
Podczas organizowania osłony pododdziału (obiek-tu) w obronie (rys. 2) dowódca baterii przeciwlotniczej w pierwszej kolejności organizuje system obserwacji oraz ognia, który powinien zapewnić skuteczne rażenie środków napadu powietrznego zarówno na głównym kierunku, jak i w pozostałym obszarze powietrznym.
W tym celu wyznacza się pododdziałom (środkom ogniowym) sektory ognia. Należy przy tym uwzględ-nić prowadzenie ognia do celów naziemnych oraz sek-tor zabroniony.
Przygotowanie systemu ognia nie jest aktem jednora-zowym, a czynności z tym związane są podejmowane w toku walki obronnej. W ramach tego
przedsięwzię-cia dowódca baterii (plutonu, działonu/drużyny) jest zobowiązany:
– wyznaczyć obserwatorów,
– wskazać dozory i miejsca stanowisk ogniowych, – zorganizować współdziałanie ogniowe z sąsiadami i wewnątrz pododdziału,
– postawić zadania ogniowe plutonom (działonom/
drużynom),
– w przewidywaniu walki w nocy ustalić sposób przygotowania sprzętu,
– sporządzić szkic obrony i ochrony (stanowiska ogniowego),
– ustalić sygnały alarmowania i kierowania ogniem (wskazywania celów).
W pododdziałach ogniowych do dyżuru bojowego wybiera się jeden pluton ogniowy oraz drużynę prze-nośnych przeciwlotniczych zestawów rakietowych.
Dowódca baterii, gdy otrzyma rozkaz bojowy od do-wódcy dywizjonu przeciwlotniczego, analizuje go, a także ocenia aktualny stan pododdziału i jego możli-wości bojowe. Przystępując do organizowania walki, planuje sposób użycia podległych plutonów (działo-nów, drużyn), określa zadania przygotowawcze i bierze udział w rekonesansie dowódcy ogólnowojskowego oraz prowadzi go z dowódcami plutonów. Rekonesans powinien być obowiązkowy. W jego trakcie dowódca baterii (plutonu) powinien:
– określić najbardziej prawdopodobne kierunki dzia-łania lotnictwa, w tym rubieże ataku śmigłowców prze-ciwnika;
– udokładnić położenie i zadania osłanianego obiektu;
– wybrać w terenie zasadnicze i zapasowe rejony sta-nowisk ogniowych oraz drogi manewru;
– określić miejsce rozmieszczenia stanowiska dowo-dzenia i punktów logistycznych;