Władze państwowe Polski międzywojennej priorytetowo traktowały sprawy informacji i propagandy. Chodziło bowiem o kierowanie oraz kontrolę obiegu informacji, wartości i idei pożądanych z punktu widzenia organów władzy. An-drzej Notkowski uważa, że […] aparat państwowy zmierzał do stworzenia
zwią-zanego z nim politycznie i w większości wypadków zależnego od niego fi nansowo kompleksu środków przekazu systematycznie pracującego na rzecz wyrobienia afi rmacji społecznej dla tradycji, na jakiej opierała się władza, oraz kreowanej przez władzę rzeczywistości 1. Jednym z istotnych narzędzi kształtowania opinii społecznej była prasa, a od drugiej połowy lat 20. stopniowo stawało się nim także radio.
Również władze szkolne z dużą powagą podchodziły – zwłaszcza po przewro-cie majowym – do procesu tworzenia i upowszechniania informacji o sprawach dotyczących oświaty i wychowania. Nadrzędny cel tych działań, czyli kształtowa-nie opinii publicznej i tworzekształtowa-nie pozytywnego wizerunku administracji szkolnej, wynikający z założeń polityki prasowej rządu, przekładał się na liczbę wydaw-nictw periodycznych. Dokumentują to tytuły prasowe sygnowane przez Minister-stwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (czyli władze szkolne2 naj-wyższej, trzeciej instancji), a także kuratoria okręgów szkolnych (władze szkolne
1 A. Notkowski, Polska prasa prowincjonalna Drugiej Rzeczypospolitej (1918–1939), Warszawa–Łódź, PWN, 1982, s. 501.
2 O władzach szkolnych Drugiej Rzeczypospolitej zob. m.in.: Władze szkolne w latach 1917/18–1937/38, oprac. T. Serafi n, Warszawa, MWRiOP, 1938; M. Pollak, Rozwój organizacji Ministerstwa W. R. i O. P. a jego statut obecny, „Oświata i Wychowanie” 1929, z. 1, s. 8–23.
3 Warto przypomnieć, że system można rozumieć jako […] skoordynowany układ elementów, zbiór
two-rzący pewną całość uwarunkowaną stałym, logicznym uporządkowaniem jego części składowych; koncepcja takiej całości […], a także […] zasady organizacji czego; ogół przepisów, reguł obowiązujących, stosowanych w określonych dziedzinach […]. Słownik wyrazów obcych PWN, Warszawa, PWN, 1980, s. 723–724.
4 Chodzi tu głównie o „nowe wychowanie” i „nową szkołę”. Więcej zob. m.in.: H. Rowid, Szkoła twór-cza. Podstawy teoretyczne i drogi urzeczywistnienia „szkoły pracy”, Kraków, skł. gł. Gebethner i Wolff, 1926; Eksperymenty pedagogiczne w Polsce w latach 1900–1939, materiały zeb. W. Dzierzbicka i S. Dobro-wolski, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo PAN, 1963; F. Bereźnicki, Hasła „nowej szkoły” w dydaktyce Drugiej Rzeczypospolitej, Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, 1998.
5 Więcej zob. np. F. W. Araszkiewicz, Ideały wychowawcze Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa, PWN, 1978.
drugiej instancji). Wydawnictwa te tworzyły system3 prasowy władz szkolnych Drugiej Rzeczypospolitej. Do używania tegoż określenia, czyli: „system prasowy władz szkolnych Drugiej RP”, uprawnia kilka faktów, mianowicie: dysponenci, twórcy oraz współpracownicy redakcji periodyków (pracownicy pedagogiczni MWRiOP, kuratoriów, inspektoratów szkolnych, nauczyciele); liczba tytułów pra-sowych sygnowanych przez administrację szkolną (dwanaście pism urzędowych oraz sześć nieurzędowych); funkcje (informacyjne, propagandowe, społeczne, kulturowe, oświatowe) i zadania owych wydawnictw (usprawnienie obiegu infor-macji w sektorze oświaty i wychowania, „urabianie” opinii społecznej, wywo-ływanie akceptacji dla poczynań władz szkolnych, kreowanie pozytywnego ich obrazu, upowszechnianie osiągnięć pedagogiki i dyscyplin pokrewnych, a także określonych kierunków wychowania, aktywizowanie szkolnych społeczności do angażowania się w różne akcje, działania publiczne itp.); cechy zewnętrzne; tema-tyka (publikacje z zakresu pedagogiki, dydaktyki, metodyki, kwestie odnoszące się do szeroko rozumianej oświaty i wychowania, oświaty pozaszkolnej, wiado-mości dotyczące działalności władz szkolnych, instytucji oświaty, systemu eduka-cji itp.); adresaci (administracja szkolna, kierownictwa państwowych i prywatnych szkół; nauczyciele, pracownicy oświaty pozaszkolnej oraz organów samorządu szkolnego i terytorialnego).
System prasowy władz szkolnych Polski międzywojennej był logiczną cało-ścią, znakomitym narzędziem informacji i propagandy. Wyraźnie wyodrębnione jego części składowe, inaczej mówiąc: segmenty (podsystemy), powiązane ze sobą różnymi zależnościami, wspomagały dysponentów tegoż systemu w:
– informowaniu o bieżących i planowanych działaniach władz szkolnych; – przekonywaniu o celowości i słuszności działań już realizowanych, a także dopiero zamierzonych;
– powiadamianiu o aktualnym stanie oraz koniecznych zmianach w infra-strukturze sektora oświaty i wychowania;
– wyjaśnianiu słuszności decyzji podejmowanych w tym zakresie; – popularyzowaniu osiągnięć z zakresu pedagogiki, dydaktyki itp.
Ta działalność informacyjno-propagandowa administracji szkolnej, prowa-dzona planowo i systematycznie, implikowana była głównie sytuacją polityczno--społeczną i gospodarczą Polski, ale też rozwojem pedagogiki, przeobrażeniami w polskiej dydaktyce 4 oraz określonymi kierunkami wychowania5.
System prasowy władz resortu oświaty i wychowania składał się z dwóch seg-mentów: urzędowego i nieurzędowego. Pierwszy z nich tworzyły pisma będące organami prasowymi władz szkolnych trzeciej i drugiej instancji, natomiast do drugiego segmentu, czyli nieurzędowego, należy zaliczyć czasopisma tematycz-nie związane z pedagogiką, oświatą i wychowatematycz-niem, o charakterze informacyjno--propagandowym, a także poradnikowym.
Segment urzędowy obejmował następujące wydawnictwa:
1. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Pu-blicznego” 1918–19396,
2. „Dzienniki Urzędowe Kuratoriów Okręgów Szkolnych”7:
– Lwowskiego 1921–1939 (początkowo zatytułowany: „Dziennik Urzędowy dla Okręgu Szkolnego Lwowskiego”),
– Poznańskiego 1921–1923, 1927–1939,
– Krakowskiego 1922–1939 (pierwotny tytuł: „Dziennik Urzędowy dla Okręgu Szkolnego Krakowskiego”), – Wileńskiego 1922–1923, 1926–1939, – Łódzkiego 1922, 1927–1932, – Pomorskiego 1922/23, 1929–1932, 1937–1939, – Poleskiego (Brzeskiego) 1923–1939, – Warszawskiego 1923, 1931–1939, – Wołyńskiego (Łuckiego) 1924–1939, – Lubelskiego 1929–1939.
Segment nieurzędowy tworzyły niżej wymienione tytuły:
– „Szkoła Powszechna. Kwartalnik pedagogiczny, poświęcony sprawom wycho-wania i nauczania szkolnego oraz kształcenia nauczycieli, wydawany nakładem Ministerstwa W. R. i O. P.”, Warszawa, MWRiOP, 1920–1928. Pierwszym re-daktorem, w latach 1920–1921, była Aniela Szycówna8. Po jej śmierci w 1921 r.,
6 O „Dzienniku Urzędowym Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego” zob.: J. Dzie-niakowska, Sprawy książki i czasopisma w „Dzienniku Urzędowym Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświe-cenia Publicznego (1918–1939), w: Studia z dziejów książki, prasy i bibliotek. Stan badań za lata 2010–2013, pod red. Z. Kropidłowskiego i D. Spychały, Bydgoszcz, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkego, 2014, s. 243–254.
7 Powoływanie, funkcjonowanie, zawieszanie i zamykanie „Dzienników Urzędowych Kuratoriów Okrę-gów Szkolnych” determinowane było tworzeniem i likwidowaniem okręOkrę-gów szkolnych oraz kondycją fi nanso-wą kuratoriów.
8 Aniela Szycówna – pedagog, psycholog, metodyk nauczania początkowego; wykładowczyni na tajnych kursach dla nauczycieli seminariów nauczycielskich i szkół elementarnych, kursach pedagogicznych dla kobiet, w Instytucie Pedagogicznym, kierownik Katedry Pedagogiki w Wolnej Wszechnicy Polskiej, współorganiza-torka – ze Stefanią Sempołowską – terenów do gier i zabaw dziecięcych, twórczyni Polskiego Towarzystwa Badań nad Dziećmi, propagatorka upowszechniania oświaty wśród dorosłych, pedagogizacji rodziców; redak-torka czasopisma dla dzieci „Moje Pisemko”, współredakredak-torka „Nowych Torów”, współpracownica „Przeglądu Pedagogicznego” oraz „Głosu”. Więcej zob.: J. Ciembroniewicz, Aniela Szycówna (1869–4 II 1921), „Szkoła Powszechna” 1921, z. 3–4, s. 269–281; D. Drynda, Szycówna Aniela, w: Słownik pedagogów polskich, pod red. W. Bobrowskiej-Nowak i D. Dryndy, Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1998, s. 198–200.
9 Zygmunt Ziembiński, dr, pracownik MWRiOP, pierwszy kierownik Biblioteki MWRiOP (od 1922 r.); członek Komisji Pedagogicznej MWRiOP; Komisji Książek i Pomocy Szkolnych, Komisji do Oceny Książek do Czytania dla Młodzieży Szkolnej; redaktor Biblioteki Przekładów Dzieł Pedagogicznych, „Oświaty i Wy-chowania”, „Kwartalnika Pedagogicznego”, długoletni członek Związku Młodzieży Polskiej oraz Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych. Zob.: H. G. [H. Grotowska], Komisja Książek i Pomocy Szkolnych, „Rocznik Pedagogiczny” 1921, seria 2, t. 1, s. 545; Komisja do Oceny Książek do Czytania dla Młodzieży Szkolnej, „Rocznik Pedagogiczny” 1924, seria 2, t. 2, s. 338–339; Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświe-cenia Publicznego z dnia 23 listopada 1923 r. w sprawie utworzenia Komisji do Oceny Książek do Czytania dla Młodzieży Szkolnej, Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego 1923, nr 21, poz. 187; Komisja Pedagogiczna Ministerstwa WRiOP, „Rocznik Pedagogiczny” 1924, seria 2, t. 2, s. 336–337; „Przegląd Pedagogiczny” 1939, nr 7–8, s. 144.
10 Jan Szarota – pracownik Wydziału Programowego MWRiOP, Naczelny Inspektor Harcerski, przewod-niczący Komisji Książek i Pomocy Szkolnych; krytyk literacki, romanista, autor m.in. antologii Współczesna poezyja francuska (Lwów 1917) oraz wielokrotnie wznawianych w latach dwudziestych XX wieku podręczni-ków do nauki języka francuskiego dla szkół powszechnych i średnich; redaktor odpowiedzialny pisma „Pobud-ka”, ukazującego się we Lwowie, opatrzonego podtytułem: „Organ Wojska Polskiego we Lwowie. Wychodzi z ramienia Naczelnej Komendy” (1918–1919). Zob.: Skład osobowy M. W. R. I Oświecenia Publicznego (w ostatnim kwartale 1921 r.), „Rocznik Pedagogiczny” 1921, seria 2, t. 1, s. 542; H. G. [H. Grotowska], Komi-sja…, s. 545; Komisja do…, s. 338–339; H. Grotowska, Kwalifi kacja Książek i Pomocy Szkolnych, „Oświata i Wychowanie” 1932, z. 8, s. 712, 716.
11 Ustawa o ustroju szkolnictwa z 11 marca 1932 r. likwidowała pięcioletnie seminaria nauczycielskie, powoływała natomiast trzyletnie licea pedagogiczne, oparte na gimnazjum ogólnokształcącym. Od roku szkolnego 1932/1933 nie prowadzono już naboru na kurs pierwszy seminariów nauczycielskich. Ostatecznie zamknięto je w roku szkolnym 1936/1937. Jednocześnie przystąpiono do opracowania sieci liceów pedago-gicznych, które zainaugurowały działalność w roku szkolnym 1937/1938. Zob. m.in.: Ustawa o ustroju szkol-nictwa z dnia 11 marca 1932 r., „Dziennik Ustaw” 1932, nr 38, poz. 389, rozdz. VI, art. 40; Przemówienie P. Ministra WRiOP Prof. dr Wojciecha Świętosławskiego na posiedzeniu Sejmu 21 lutego 1936 r., „Oświata i Wychowanie” 1936, z. 2, s. 97–98.
w drugim roku edycji pisma, od zeszytu drugiego, redakcję objął Zygmunt Ziem-biński9. Pełnił on obowiązki redaktora do zamknięcia pisma w 1928 r.
– „Bibliografi a Pedagogiczna. Czasopismo poświęcone przeglądowi książek i pomocy szkolnych oraz wydawnictw pedagogicznych”, Warszawa, MWRiOP, 1921–1928. Pismo, deklarowane jako kwartalnik, ukazywało się nieregularnie. Funkcję redaktora w latach 1921–1926 pełnił Jan Szarota10. W 1926 r., po śmier-ci pierwszego redaktora, na stanowisko to został powołany Bolesław Kielski, który redagował czasopismo od zeszytu 3–4/1926 do momentu jego likwidacji w 1928 r.
– „Oświata i Wychowanie. Czasopismo wydawane nakładem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego”, Warszawa, MWRiOP, 1929– –1939. Obowiązki redaktora pełnili kolejno: Bolesław Kielski, Hugo Kaufman, Aleksander Kawałkowski, Eugeniusz Zdrojewski (w zastępstwie redaktora na-czelnego), Tadeusz Rakowski.
– „Poradnik w Sprawach Nauczania i Wychowania oraz Administracji w Szko-łach Średnich Ogólnokształcących i w Seminarjach Nauczycielskich”, Warsza-wa, MWRiOP, 1929–1939. W 1934 r. zmieniono tytuł na: „Poradnik w Sprawach Nauczania i Wychowania oraz Administracji w Szkołach Ogólnokształcących”. Było to spowodowane zapisami ustawy o ustroju szkolnictwa z 11 marca 1932 r., likwidującej seminaria nauczycielskie11. Pierwszym redaktorem pisma
(ukazują-12 Kazimierz Pieracki – pedagog, nauczyciel szkół średnich ogólnokształcących, dyrektor seminariów nauczycielskich w Lublinie i Warszawie, minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego, wizytator szkół (1924–1928), kurator Okręgu Szkolnego Lubelskiego (1928), naczelnik wydziału szkolnictwa średniego ogólnokształcącego w MWRiOP (1929–1930), podsekretarz stanu w tymże ministerstwie (1931–1934), dyrek-tor Państwowego Wydawnictwa Książek Szkolnych (1934–1936), kierownik Działu Szkolnictwa Zawodowego Zarządu Miejskiego w Warszawie (od 1936), organizator, wiceprezes i członek honorowy Towarzystwa Po-pierania Budowy Publicznych Szkół Powszechnych, organizator i prezes Towarzystwa Oświaty Zawodowej, zastępca komendanta oddziału warszawskiego Koła Piątaków, członek Zarządu Okręgu Stołecznego Związku Legionistów. Więcej zob. Czy wiesz kto to jest, pod ogólną red. S. Łozy, Warszawa, Główna Księgarnia Woj-skowa, 1938, s. 233.
13 Tadeusz Łazowski – nauczyciel, pracownik Wydziału Programowego MWRiOP (wizytator), członek Komisji Książek i Pomocy Szkolnych. Zob. H. Grotowska, Kwalifi kacja…, s. 713, 716; Skład…, s. 542.
14 Bronisław Brycki – nauczyciel, dyrektor Państwowego Gimnazjum Żeńskiego im. Emilii Sczanieckiej w Łodzi w latach1924–1925 (obecnie IV LO) oraz Państwowego Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika w Łodzi w latach 1930–1931 (obecnie I LO), współpracownik „Oświaty i Wychowania”, autor i współautor publikacji dotyczących m.in. fi lmu jako szkolnej pomocy dydaktycznej. Zob. np.: J. Mirski, B. Brycki, Film jako po-moc naukowa w szkołach polskich, „Oświata i Wychowanie” 1936, z. 7, 549–568; B. Brycki, Pierwszy rok stosowania fi lmu jako pomocy szkolnej, „Oświata i Wychowanie” 1938, z. 5, s. 461–471; Internet, (dostęp: 23.11.2016 r.), dostępny: http://www.4liceum.pl/index.php/informacje-o-szkole/8-dyrektorzy-w-historii-szkoly;
http://www.wikiwand.com/pl/I_Liceum_Og%C3%B3lnokszta%C5%82c%C4%85ce_im._Miko%C5%82a-ja_Kopernika_w_%C5%81odzi.
15 Eustachy Nowicki, dr, kurator okręgów szkolnych: lubelskiego (1 XII 28–2 IV 1931), krakowskiego (1 V 1931–30 IX 1933), wołyńskiego (od 1 V 1935); kurator Liceum Krzemienieckiego (1 VII 1934–30 IV 1935). Zob. Władze…, s. 124–125, 129, 131.
16 W 1924 r. „Oświata Pozaszkolna” została przejęta przez Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Po-wszechnych. Zmiana wydawcy przyniosła również zmiany w tytule i podtytule, bowiem pismo właśnie od roku 1924 do 1934 nosiło tytuł „Polska Oświata Pozaszkolna. Pismo poświęcone sprawom oświaty dorosłych wyda-wane przez Związek Pol. Nauczycielstwa Szkół Powszechnych”. Redaktorem nadal był Eustachy Nowicki, a re-daktorem odpowiedzialnym Aleksander Patkowski. W 1925 r. nastąpiła zmiana podtytułu na: „Dwumiesięcznik Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych poświęcony sprawom oświaty dorosłych”. Od roku 1934/1935 wprowadzono nowy tytuł: „Przewodnik Pracy Społecznej. Organ Związku Nauczycielstwa Polskie-go”. Pod tą nazwą pismo ukazywało się do 1939 r. Wydawcą z ramienia Związku Nauczycielstwa Polskiego był Stanisław Machowski (do 1935 r.), następnie Stanisław Kwiatkowski (1936–1939). Pismo redagowali kolejno: Stanisław Machowski, Jan Nowak, Kazimierz Maj.
cego się nieregularnie), został Kazimierz Pieracki12 (1929–1931), następnie Tade-usz Łazowski13 (1932), a od 1933 r. – Bronisław Brycki14.
– „Oświata Pozaszkolna. Pismo poświęcone sprawom oświaty dorosłych. Biule-tyn konferencji kwartalnych Wydziału Oświaty Pozaszkolnej Ministerstwa Wy-znań Religijnych i Oświecenia Publicznego”, Warszawa, MWRiOP, 1921–1923. W 1923 r. nastąpiła zmiana podtytułu na: „Pismo poświęcone sprawom oświaty dorosłych. Wydawane przez Wydział Oświaty Pozaszkolnej Min. W.R. i O.P.” Stanowisko redaktora objął Eustachy Nowicki15. Czasopismo ukazywało się raz na kwartał w 1921, następnie – do końca 1923 r. – co dwa miesiące16.
– „Urzędowy Wykaz Druków Wydanych w Rzeczypospolitej Polskiej i Dru-ków Polskich lub Polski Dotyczących Wydanych Zagranicą” (warianty tytułu: „Urzędowy Wykaz Druków Nieperjodycznych Wydanych na terenie Rzeczy-pospolitej Polskiej”; „Urzędowy Wykaz Druków Nieperjodycznych Wydanych w Rzeczypospolitej Polskiej”). Tygodnik wydawany był przez Wydział Bibliotek MWRiOP w latach 1928–1930. Natomiast od 1931 r. jego wydawcą jest Biblio-teka Narodowa.
17 Słowo wstępne, „Oświata i Wychowanie” 1929, z. 1, s. 3.
18 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 sierpnia 1928 r. w sprawie statutu organizacyjnego Mini-sterstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Statut organizacyjny MiniMini-sterstwa Wyznań Religij-nych i Oświecenia Publicznego, „Monitor Polski” 1928, nr 212, poz. 488.
19 Tamże, § 8.
20 Uchwała Rady Ministrów z dnia 9 września 1931 r. w sprawie statutu organizacyjnego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Statut organizacyjny Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, „Monitor Polski” 1931, nr 213, poz. 287.
Na początku roku 1929 ukazał się pierwszy numer pisma zatytułowanego „Oświata i Wychowanie”, opatrzonego podtytułem: „Czasopismo wydawane nakładem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego”. Twórcy periodyku informowali: MWRiOP wydawało dotychczas dwa czasopisma o
cha-rakterze pedagogicznym: „Szkołę Powszechną” i „Bibliografi ę Pedagogiczną”. Wobec reorganizacji Ministerstwa, której wyrazem jest m.in. połączenie Departa-mentów Szkolnictwa Powszechnego i Szkolnictwa Średniego w jeden Departament Szkolnictwa Ogólnokształcącego, głównie zaś ze względu na potrzebę rozszerze-nia ram działalności publicystycznej Ministerstwa, w miejsce obu tych czasopism, mniej lub więcej specjalnych, które przestano wydawać z ostatnim numerem z r. 1928, podejmuje Ministerstwo wydawanie czasopisma nowego, mającego uczynić zadość zmienionym warunkom i ujawniającym się nowym potrzebom17.
W cytowanym fragmencie ważne jest zdanie mówiące o reorganizacji MWRiOP, implikowanej przeobrażeniami politycznymi, społecznymi i kulturo-wo-oświatowymi Polski. Wspomniane wyżej połączenie dwóch departamentów, czyli Szkolnictwa Powszechnego i Szkolnictwa Średniego, w jeden Departament Szkolnictwa Ogólnokształcącego odbyło się na mocy statutu organizacyjnego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, zatwierdzonego w 1928 roku18. Ponadto na podstawie tegoż statutu powołano nową agendę w De-partamencie Ogólnym, mianowicie Wydział Sprawozdawczy. Do jego zadań należało m.in. prowadzenie działalności informacyjno-propagandowej w zakre-sie szkolnictwa, nadzorowanie biblioteki i czytelni pedagogicznej Ministerstwa, centralnych bibliotek pedagogicznych funkcjonujących przy kuratoriach okręgów szkolnych, a także kierowanie redakcją i administracją „Dziennika Urzędowego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego” oraz czasopisma „Oświata i Wychowanie”19. Warto dodać, że kilka lat później, na podstawie ko-lejnego statutu organizacyjnego MWRiOP z 1931 r.20, zlikwidowano Wydział Sprawozdawczy, a jego agendy i ich zadania przekazano nowo utworzonemu Wydziałowi Polityki Oświatowej, funkcjonującemu jak jego poprzednik w ra-mach Departamentu Ogólnego. Wśród zadań nowego wydziału znalazło się m.in. prowadzenie akcji informacyjno-propagandowej, czyli: […] przegląd prasy
i opracowywanie sprawozdań, akcja prasowa w kraju (komunikaty, sprostowania, opracowywanie wywiadów), opracowywanie i wydawanie czasopism i wydaw-nictw związanych z zakresem polityki oświatowej („Oświata i Wychowanie”) oraz
21 Tamże, § 3, pkt 19–21.
22 Uchwała Rady Ministrów z dnia 2 lipca 1936 r. w sprawie statutu organizacyjnego Ministerstwa Wy-znań Religijnych i Oświecenia Publicznego, „Monitor Polski” 1936, nr 158, poz. 285.
23 Zarządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 15 lipca 1936 r. o organi-zacji Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego” 1936, nr 5, poz. 112, pkt I.1, VII.
24 Archiwum Akt Nowych, zespół Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego [dalej: AAN, MWRiOP], sygn. 151, k. 26.
25 Tamże, k. 24.
redakcja i wydawnictwo biuletynów periodycznych o bieżącym życiu oświatowym i kulturalnym 21. Kolejne zmiany w strukturze organizacyjnej MWRiOP nastąpi-ły w 1936 r., bowiem mocą nowego (już ostatniego) statutu organizacyjnego22
z tegoż roku w Departamencie Ogólnym zlikwidowano Wydział Polityki Oświa-towej, którego zadania częściowo przejął Wydział Prawny (redakcja „Dziennika Urzędowego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego”), czę-ściowo zaś Wydział Prezydialny niewchodzący w skład departamentów (sprawy prasowe)23.
Wydawcą i nakładcą „Oświaty i Wychowania” było, co już sygnalizowano, Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Dlatego też or-ganizację redakcji, sprawy formalno-wydawnicze, cele i zadania czasopisma, jego tematykę, zawartość treściową, sposoby fi nansowania, rozpowszechnianie itd. określały regulaminy stanowiące załączniki do zarządzeń wewnętrznych MWRiOP. Pierwszy – Regulamin wewnętrzny dot. procedury redagowania
czasopisma „Oświata i Wychowanie” – został uchwalony 9 stycznia 1929 r.24, drugi natomiast – Zarządzenie wewnętrzne nr 5 z dnia 4 stycznia 1932 r. (I.
Pol--4491/32) w sprawie czasopisma „Oświata i Wychowanie” – 4 stycznia 193225. Na podstawie zmian programowych periodyku i deklaracji redakcji można wnio-skować, że w drugiej połowie 1935 r. zmieniono po raz kolejny ministerialne za-rządzenie wewnętrzne w sprawie „Oświaty i Wychowania”. Warto dodać, że mo-dyfi kacje zapisów regulaminowych wiązały się bezpośrednio z priorytetowymi – w danym okresie – działaniami władz szkolnych i, co zrozumiałe, bezpośrednio z nich wynikającymi celami akcji informacyjno-propagandowych. Dokumentują to artykuły wstępne redakcji, informujące o zmianach programowych czasopi-sma, jakie miały nastąpić.
Analiza zapisów regulaminowych, komunikatów redakcyjnych oraz treści programowych „Oświaty i Wychowania” pozwala na wyodrębnienie trzech cha-rakterystycznych periodów w funkcjonowaniu czasopisma, obejmujących lata: 1929–1932, 1933–1935, 1936–1939.
W pierwszym okresie (1929–1932) kwestią priorytetową dla dysponentów i twórców „Oświaty i Wychowania” stało się zintensyfi kowanie działań informa-cyjno-propagandowych MWRiOP, co wynikało m.in. z założeń polityki prasowej rządów pomajowych. Trzeba pamiętać, że nowo powołane czasopismo miało być
26 Słowo…, s. 3, 5.
27 Tamże, s. 5–6.
28 Reforma szkolna, podjęta przez władze oświatowe, weszła w roku bieżącym w długotrwały okres
reali-zacji. […] Z Nowym Rokiem czasopismo nasze dążyć będzie ku temu, by stać się wyrazem zadań, wytyczonych przez władze oświatowe, prac realizowanych i zamierzeń na przyszłość. Informować o nich i oświetlać ich znaczenie, śledzić postępy w realizacji, ale zarazem i trudności, które są do przezwyciężenia – będziemy odtąd uważali za nasze główne zadanie. Zob. Od Redakcji, „Oświata i Wychowanie” 1932, z. 10, s. 893.
29 […] czasopismo nasze będzie odtąd poświęcone przede wszystkim sprawie reformy szkolnej podjętej
przez władze oświatowe. Nie zmniejszy się przez to zakres spraw, którymi pismo nasze będzie się zajmowało
[…]. Jednakże wysiłki nasze pójdą w tym kierunku, by dobór spraw i ich ujęcie wiązały się głównie z pracą
wprowadzającą w życie przebudowę szkolnictwa polskiego. Zob. Od Redakcji, „Oświata i Wychowanie” 1933,
z. 1, s. 1.
narzędziem informacji o sprawach dotyczących oświaty i wychowania, kształ-tującym opinię publiczną, wspomagającym tworzenie pozytywnego wizerunku administracji szkolnej. Dwa wcześniej wydawane tytuły o charakterze specjal-nym, „Szkoła Powszechna” i „Bibliografi a Pedagogiczna”, nie mogły realizować tych zadań ze względu na ograniczoną problematykę. Dlatego już w pierwszym numerze „Oświaty i Wychowania” można przeczytać: Jak tytuł wskazuje, ma
być to organ poświęcony sprawom oświaty i wychowania i w tym charakterze odpowiadać niemal całokształtowi działalności Ministerstwa. Działalność oświa-towa i wychowawcza MWRiOP ma za przedmiot nie tylko młodzież szkolną, ale sięga ona także w głąb społeczeństwa […]. Treść czasopisma stanowić więc będą zagadnienia oświaty i wychowania, inaczej mówiąc: kultury (duchowej i fi zycz-nej), powstające zarówno w szkole, jak i w społeczeństwie 26. Tak zdefi niowana tematyka pomieszczana była w kilku działach: działalność Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (teksty informacyjne – powiadamiające o działaniach władz szkolnych, wyjaśniające i wskazujące celowość prac już zrealizowanych oraz planowanych, komentujące akty normatywne, a także po-lemiczne – mające na celu wywołanie publicznej dyskusji na temat wybranych zagadnień itp.); publicystyka (teksty nadesłane, popularnonaukowe poruszające kwestie z zakresu pedagogiki, dydaktyki, szkolnictwa, kształcenia, wychowania itd. w Polsce i za granicą); przegląd książek i czasopism pedagogicznych (w Pol-sce i za granicą); kronika (zjazdy, wystawy, inne wydarzenia ze sfery kultury i oświaty, aktualności)27.
Hasłem przewodnim drugiego etapu funkcjonowania „Oświaty i Wychowa-nia” (1933–1935) stała się reforma systemu edukacji, o czym odbiorcy periody-ku dowiedzieli się już w grudniu 1932 roperiody-ku 28 i ponownie w styczniu kolejnego roku29. Wytyczne dotyczące nowych zadań pisma oraz jego budowy i zawartości, opracowane na początku stycznia 1932 r., zostały uwzględnione w cytowanym już regulaminie czasopisma „Oświata i Wychowanie”: § 1. Celem czasopisma
jest działalność informacyjna i propagandowa w dziedzinie prac Ministerstwa, a w szczególności prac związanych z reformą szkolną, przy czym uwydatniany być powinien związek tych spraw z innymi dziedzinami życia polskiego oraz ich
stosu-30 AAN, MWRiOP, sygn. 151, k. 25.
31 Reforma szkolnictwa […] nie może ograniczać treści pisma. […] zadaniem czasopisma […]
bę-dzie oświetlanie całokształtu zagadnień polityki kulturalno-oświatowej Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, działalność informacyjna w dziedzinie wszelkich prac podejmowanych przez