Ośrodkach Szkolno – Wychowawczych dla Niewidomych i Słabowidzących
„ W życiu każdy czyn powstaje z wielkiego marzenia”
Zofia Książek-Bregułowa Podstawą prawną funkcjonowania Specjalnych Ośrodków Szkolno-Wychowawczych jest Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 maja 2011 r. w sprawie rodzajów i szczegółowych zasad działania placówek publicznych, warunków pobytu dzieci i młodzieży w tych placówkach oraz wysokości i zasad odpłatności wnoszonej przez rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach (Dz. U. Nr 109, poz. 631). Zgodnie z § 23 ww. rozporządzenia specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze są prowadzone dla dzieci
i młodzieży, które z powodu niepełnosprawności nie mogą uczęszczać do szkoły w miejscu zamieszkania. Mogą być także prowadzone dla dzieci, które z powodu
niepełnosprawności nie mogą uczęszczać do przedszkola w miejscu zamieszkania.
W skład Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego wchodzi co najmniej jedna z następujących szkół:
1) szkoła podstawowa specjalna;
2) gimnazjum specjalne;
3) szkoła ponadgimnazjalna specjalna.
Przy SOSW mogą także funkcjonować przedszkola specjalne, utworzone na podstawie porozumienia między właściwymi organami prowadzącymi. Podstawową formą organizacyjną pracy z wychowankami w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym jest grupa wychowawcza. Liczba wychowanków w grupie wychowawczej odpowiada
liczbie uczniów w oddziale odpowiedniego rodzaju szkoły specjalnej, określonej w przepisach w sprawie ramowego statutu publicznego przedszkola oraz publicznych
szkół. Grupą wychowawczą opiekuje się wychowawca. Do każdej grupy wychowawczej, w skład której wchodzą uczniowie z niepełnosprawnością umysłową w stopniu umiarkowanym lub znacznym, z niepełnosprawnością ruchową, niepełnosprawnościami sensorycznymi, z autyzmem oraz uczniowie ze sprzężonymi niepełnosprawnościami, uczęszczający do klas I-VI szkoły podstawowej specjalnej, zatrudnia się pomoc
wychowawcy. Ośrodki zapewniają opiekę całodobową, w porze nocnej sprawuje ją wychowawca.
Przedmiotowe badania własne prowadzono w dwóch placówkach kształcenia specjalnego: Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym dla Dzieci i Młodzieży Niewidomej im. Zofii Książek-Bregułowej w Dąbrowie Górniczej oraz Specjalnym Ośrodku dla Niewidomych i Słabowidzących w Chorzowie. Są to jedyne takie placówki na terenie województwa śląskiego.
Specjalny Ośrodek Szkolno - Wychowawczy dla Dzieci Słabowidzących i Niewidomych im. Zofii Książek- Bregułowej w Dąbrowie Górniczej jest placówką
przeznaczoną dla dzieci i młodzieży niewidomej i słabowidzącej w normie intelektualnej oraz z dysfunkcją wzroku i sprzężeniami: niedosłuchem, niepełnosprawnością intelektualną w stopniach lekkim, umiarkowanym i znacznym, autyzmem, zespołem
Aspergera oraz niepełnosprawnością ruchową. Stanowi bazę kształcenia dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych z całego województwa śląskiego. Oferuje
wszechstronną edukację, wychowanie, rewalidację, terapię i opiekę. Ośrodek położony jest
w dzielnicy Dąbrowy Górniczej - Gołonogu. Działalność rozpoczął 1 września 1990 r.
W 2010 r. nadano mu imię Zofii Książek-Bregułowej. Od marca 2013 r. placówka mieści się w nowym ośrodku, który należy do jednych z najnowocześniejszych na terenie województwa i regionu.
Podstawowym celem Ośrodka jest zapewnienie uczniom takiego poziomu
przygotowania ogólnego, zawodowego i społecznego, aby byli oni zdolni do samodzielnego funkcjonowania w rodzinie, środowisku i społeczeństwie, a także aby mogli optymalnie rozwijać swoje zdolności, zainteresowania oraz pasje.
Zadanie to jest realizowane zgodnie z zasadami współczesnej tyflopedagogiki poprzez uwzględnianie metod dostosowanych do specjalistycznych potrzeb edukacyjnych wynikających z niepełnosprawności wychowanków oraz poprzez organizację procesu dydaktyczno-wychowawczego i rewalidacyjnego w szkołach Ośrodka.
Zgodnie z obowiązującymi planami i programami nauczania, w Ośrodku realizuje się:
- przygotowanie do wykonywania zawodu,
- przygotowanie uzdolnionych uczniów do podejmowania studiów wyższych w warunkach integracji,
- prowadzenie działalności wychowawczej w internacie w sposób zapewniający pełne przygotowanie do samodzielnego życia,
- wdrażanie różnych form działalności integracyjnej zmierzającej do łatwiejszej adaptacji wychowanków w środowisku ludzi pełnosprawnych.
Wskład Ośrodka wchodzą:
- Wczesne wspomaganie rozwoju małego dziecka.
- Szkoła Podstawowa Specjalna nr 7 ( z oddziałami przedszkolnymi).
- Specjalne Gimnazjum nr 15.
- VI Specjalne Liceum Ogólnokształcące.
- Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna nr 1 o kierunkach:
- ogrodnik
- pracownik pomocniczy obsługi hotelowej.
- Internat.
Nabór do Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci Słabo Widzących i Niewidomych w Dąbrowie Górniczej odbywa się na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego oraz skierowania z Urzędu Miasta. Placówka jestdobrze wyposażone w pomoce dydaktyczne i tablice multimedialne pracownie oraz klasopracownie. Na terenie Ośrodka znajduje się również kompleks sportowy oraz sale rehabilitacyjne, gimnastyczne, siłownie, basen. Do dyspozycji uczniów są nowoczesne pracownie i gabinety terapii indywidualnej: nauki pisma Braille'a, terapii metodą Tomatisa, terapii metodą Warnkego, orientacji przestrzennej, rehabilitacji ruchowej, integracji sensorycznej, usprawniania widzenia, terapii logopedycznej, pracownia biofeedbecku oraz tyfloakustyczna. Placówka dysponuje również własnym środkiem transportu.
Ośrodek dla Niewidomych i Słabowidzących w Chorzowie powstał w 1927 roku w formie Warsztatu Pracy dla Niewidomych. Powołanie placówki miało na celu
wyeliminowanie psychicznych i fizycznych skutków utraty wzroku, uniemożliwiających
bądź utrudniających spełnienie podstawowych funkcji zawodowych, społecznych i życiowych. Obecnie w ramach placówki działają następujące szkoły i internat:
3-letnie gimnazjum
przystosowane dla uczniów niewidomych i słabowidzących,
4-letnie Technikum Masażu i Fizykoterapii
z kompleksowo wyposażonymi pracowniami, kształcące w zawodzie technik masażysta,
4-letnie Technikum Administracyjne
z nowoczesnymi pracowniami komputerowymi, kształcące w zawodzie technik prac biurowych,
3-letnia Zasadnicza Szkoła Zawodowa
wielozawodowa (dowolny zawód - kształcenie zawodowe w zakładach pracy), w szkole: ślusarz - szkoła wyposażona między innymi w obrabiarkę numeryczną CNC,
2-letnia Szkoła Policealna Masażu i Fizykoterapii
z kompleksowo wyposażonymi pracowniami, kształcąca w zawodzie technik masażysta,
Internat - wyposażony w nowoczesną pracownię multimedialną i kafejkę internetową, w których uczniowie rozwijają swoje zainteresowania, uczą się samodzielności i przygotowują do samodzielnego pełnienia ról społecznych.
Kształceniu zawodowemu towarzyszy równolegle kompleksowa rewalidacja, realizowana w postaci zajęć rehabilitacyjnych, takich jak:
Orientacja przestrzenna.
Pismo punktowe Braille'a.
Usprawnianie fizyczne.
Rewalidacja społeczna.
Usprawnianie widzenia.
Ośrodek dysponuje bardzo dobrze wyposażoną salą gimnastyczną oraz nowo powstałym boiskiem wielofunkcyjnym, które powstało dzięki dofinansowaniu Unii Europejskiej.
W ramach organizacji czasu wolnego w Ośrodku proponowane są zajęcia sportowe, turystyczne, muzyczne, kulturalno-oświatowe i komputerowe.
Internat Ośrodka dysponuje pełnym zapleczem socjalnym, prowadzona jest w nim rewalidacja społeczna oraz organizowana działalność integracyjna. W internacie
funkcjonują ponadto koła zainteresowań dla uczniów: teatralne, filmowo-dyskusyjne oraz sportowe.
Młodzież ucząca się w obu Ośrodkach korzysta także z wyjazdów na obozy rehabilitacyjne.
W celu poznania charakteru działalności rewalidacyjno-wychowawczej omawianych placówek wykorzystano kwestionariusz wywiadu dla pedagoga/psychologa konstrukcji własnej oraz analizę dokumentów. Wytyczne zawarte w wywiadzie oraz analiza programów profilaktyczno-wychowawczych Ośrodków pozwoliły znaleźć częściowo odpowiedzi na interesujące autorkę rozprawy pytania, dotyczące rozwiązań systemowo-organizacyjnych oraz postępowania terapeutyczno-wychowawczego realizowanych na terenie badanych szkół, tj.: [przygotowanie personelu pedagogicznego do pracy rewalidacyjnej, do organizowania pomocy specjalnej (ilość pedagogów specjalnych:
terapeutów zajęciowych, rehabilitantów, tyflopedagogów, logopedów?); czy nauczyciele placówki uczestniczą w kursach doszkalających, studiach podyplomowych? czy szkoła dysponuje odpowiednim sprzętem dla niepełnosprawnych wzrokowo, środkami
tyflotechnicznymi (np. podręczniki, teksty brajlowskie, podręczniki teksty z powiększonym drukiem, podstawki do czytania, pomoce optyczne i elektrooptyczne
wspomagające niesprawny wzrok, pomoce wspomagające przemieszczanie się, sprzęt oświetleniowy, urządzenia do obsługi komputera, urządzenia liczące, pomoce do pisania i rysowania, urządzenia służące do rejestrowania i odtwarzania informacji za pomocą dźwięku)?; jakie programy wychowawcze i profilaktyczne realizowane są na terenie placówki?; w jakim stopniu osiągane są zakładane cele wychowawcze?; czy w placówce dokonuje się diagnozy z zakresu społecznego funkcjonowania uczniów? jakimi narzędziami diagnostycznymi w tym zakresie szkoła dysponuje?; czy w placówce dokonuje się ewaluacji w zakresie społecznego funkcjonowania uczniów?; w jakich formach jest oferowana pomoc pedagogiczna i psychologiczna?; czy w placówce organizowane są zajęcia z logopedą, zajęcia z socjoterapii, bądź inne zajęcia o charakterze terapeutycznym (np. metody z zakresu terapii wychowawczej?; jaki jest charakter i zakres współpracy rodziny uczniów niepełnosprawnych wzrokowo ze szkołą (placówką)?].
Na wykresie poniżej przedstawiono procentowy rozkład specjalistów (pedagogów specjalnych) zatrudnionych i pracujących z młodzieżą w badanych Ośrodkach.
Wykres 5. Ilość pedagogów specjalnych w badanych placówkach
0,00% 1000,00% 2000,00% 3000,00% 4000,00% 5000,00% 6000,00% 7000,00%
tyflopedagodzy terapeuci zajęciowi logopedzi rehabilitanci inne spec.
Źródło: Badania własne.
W obu placówkach pracuje ok 120 pedagogów, nauczycieli przedmiotów ogólnych i zawodowych, nauczycieli świetlic, wychowawców w internatach. Obydwie placówki
zatrudniają także psychologa i pedagoga szkolnego, którzy dyżurują codziennie, opracowują diagnozę psychopedagogiczną uczniów oraz przeprowadzają terapie indywidulne. Na nich spoczywa ponadto główny obowiązek wdrożenia oraz pomoc wychowawcom w realizacji programów profilaktyczno-wychowawczych. Większość pedagogów zatrudnionych w Ośrodkach posiada kwalifikacje z zakresu tyflopedagogiki (62,5%). W placówkach pracuje 10 terapeutów zajęciowych (8,3%) oraz 16 rehabilitantów (w tym rehabilitantów widzenia), co stanowi 13,3% badanych nauczycieli. 5,8% posiada kwalifikacje logopedyczne pozostałe 16,7 % to inni specjaliści, m.in. z zakresu socjoterapii, terapii SI, arteterapeuci, muzykoterapeuci. Z informacji uzyskanych z wywiadu wynika, że praktycznie wszyscy nauczycieli cały czas podnoszą swoje kwalifikacje (studia podyplomowe, kursy nadające kwalifikacje zawodowe, udział w warsztatach metodyczno-szkoleniowych, konferencjach naukowych). Obydwie placówki dysponują doskonałym sprzętem tyflotechnicznym oraz pomocami tyflodydaktycznymi. SOSW w Dąbrowie Górniczej jest jednym z najlepiej wyposażonych pod tym względem ośrodków w regionie.
Zarówno SOSW w Dabrowie Górniczej jak i SOSW w Chorzowie posiadają własne programy profilaktyczno-wychowawcze. Najważniejsze założenia programów, cele , formy ich realizacji oraz odpowiedzialne za ich realizację osoby przedstawiono w formie tabelarycznej w tabelach 46 a o raz 46 b.
Tabela 46a. Program wychowawczy SOSW w Dąbrowie Górniczej w zakresie sfery społeczno-moralnej
Cele ogólne Formy realizacji Osoby
odpowiedzialne
np. baliku jest dobro i zło oraz jakie są normy postępowania,
tworzenie pozytywnego klimatu ewaluacja w zakresie programów rewalidacji i wychowania. Wychowankowie są badani pod kątem rozwoju emocjonalno-społecznego i w razie problemów kierowani na odpowiednie zajęcia indywidulne czy grupowe. Wiele ważnych oddziaływań
socjalizacyjnych odbywa się też na terenie Internatów. Z deklaracji pedagogów oraz psychologów placówek wynika ponadto, że szkoła, a w tym przede wszystkim
nauczyciele-wychowawcy starają się w jak najlepszym i najpełniejszym stopniu współpracować z rodzinami swoich podopiecznych.
Konkretne umiejętności społeczne, warunkujące dobre społeczne przystosowanie, nabywa jednostka w toku całego swojego życia w procesie socjalizacji, a oddziaływania
wychowawcze są w tym procesie są niezwykle istotne. Kolejne pytanie zawarte w kwestionariuszu wywiadu dotyczyło rodzaju zajęć specjalistycznych oraz metod z zakresu terapii pedagogicznej prowadzonych w badanych placówkach.
Przez zajęcia specjalistyczne rozumiemy metodycznie zorganizowany sposób
współdziałania wychowanka z prowadzącym zajęcia wychowawcą, wykorzystującym w celach wychowawczych:
- tematykę zajęć, z których wynikają odpowiednie treści (kształcące, poznawcze, wychowawcze itp.);
- wpływy osobowościowe prowadzącego, jak również wzajemne oddziaływania na siebie wychowanków;
- tworzywo, w jakim pracuje wychowanek na zajęciach;
- klimat, atmosferę wychowawczą (Stankowski, 2000, s.9-15).
Na podstawie odpowiedzi uzyskanych za pomocą kwestionariusza wywiadu z pedagogiem/psychologiem szkolnym, zestawiono najczęściej stosowane metody z zakresu terapii pedagogicznej oraz zajęcia specjalistyczne, realizowane z badanymi
gimnazjalistami na terenie placówek.
Tabela 47. Stosowane metody terapii pedagogicznej oraz realizowane zajęcia specjalistyczne w badanych placówkach
.
L.p. Rodzaje stosowanych metod Realizowane zajęcia specjalistyczne 1. Gry i zabawy interakcyjne Terapia zajęciowa
2. Elementy muzykoterapii Socjoterapeutyczne
3. Elementy arteterapii Rewalidacyjne
4. Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Scherborne
Reedukacyjne
5. Metoda SI Logopedyczne
6. Kinezjologia edukacyjna Logorytmiczne
Źródło Badania własne.
Jak wynika z Tabeli 47 najczęściej stosowanymi przez terapeutów Ośrodków metodami są: Metoda Ruchu Rozwijającego W. Scherborne, Metoda Integracji Snsorycznej, Kinezjologia edukacyjna, ludo-, muzyko- oraz arteterapia. Młodzież ma również możliwość uczestnictwa w zajęciach specjalistycznych.
Najczęściej badani uczestniczą w zajęciach: rewalidacyjnych, reedukacyjnych, socjoterapeutycznych, logopedycznych, logorytmicznych oraz w terapii zajęciowej.
Na podstawie przeprowadzonych analiz, dotyczących funkcjonowania wybranych do badań własnych placówek, można stwierdzić bardzo dobre przygotowanie kadry i personelu specjalnych ośrodków, zarówno w zakresie rozwiązań
systemowo-organizacyjnych kształcenia, jak również w zakresie postępowania terapeutyczno-wychowawczego.